Cmentarz żydowski w Chełmie
Cmentarz żydowski w Chełmie – kirkut społeczności żydowskiej znajdujący się na rogu ulicy Starościńskiej i Kolejowej w Chełmie. Najstarszy, zachowany na nim nagrobek pochodzi z 1442[1], jednak zdecydowana większość jest z początku XX wieku.
.JPG) Cmentarz żydowski w Chełmie - symboliczne nagrobki powstałe w latach 90. XX wieku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Kolejowa |
| Typ cmentarza |
wyznaniowy |
| Wyznanie |
judaizm |
| Stan cmentarza |
nieczynny |
| Powierzchnia cmentarza |
1,9 ha |
| Data otwarcia | |
Położenie na mapie Chełma  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |
 51°08′18″N 23°29′03″E/51,138333 23,484167
| |
Historia
edytujZałożony na przełomie XV–XVI wieku[2]. Podczas II wojny światowej Niemcy całkowicie zdewastowali cmentarz. Po likwidacji getta macewy w większości zdemontowano i w takim stanie pozostały do końca lat 80. XX wieku. Zostały one także użyte m.in. do budowy chodnika i kanału burzowego na tyłach jednego z budynków przy ulicy Świerczewskiego (obecnie Aleja Marszałka Józefa Piłsudskiego) oraz innych prac drogowych.
Obszar cmentarza został zaorany, wyrównany, a na jego terenie Niemcy utworzyli przedsiębiorstwo melioracyjne (1940). Ocalałe macewy przeniesiono na cmentarz w czerwcu 1989[3]
W latach 60. XX wieku ówczesne władze miasta urządziły na pozostałościach cmentarza skwer przesuwając kilka pozostałych nagrobków w głąb placu[4].
Obecnie cmentarz został symbolicznie odbudowany. Na powierzchni 1,9 ha[5] znajduje się ok. 50 starych nagrobków, z których większość jest uszkodzona[6]. Tablica umieszczona na cmentarzu głosi, że pochowani są tam Żydzi zamieszkali w Chełmie w latach 1440–1942.
Rekonstrukcja
edytuj.JPG)
W latach 1991–1996 dzięki inicjatywie i staraniom Chaima i Racheli Lender została przeprowadzona rekonstrukcja cmentarza. Fundatorem konstrukcji żelaznych ogrodzenia była Fundacja Nissenbaumów z Warszawy (1994). Fundamenty ogrodzenia powstały dzięki pieniądzom zebranym wśród amerykańskich Żydów wywodzących się z Chełma.
Powstał również Izraelski Komitet Odbudowy Cmentarza Żydowskiego w Chełmie, w którego skład wchodzili: Abram Baker, Chaim Lender, Wiesław Betiuk, Szlomo Toren, Jakow Oren, Zeew Brones i Aron Sobol. W odbudowie brały też udział rodziny chełmskich Żydów z Izraela, Stanów Zjednoczonych (m.in. Irving i Ester Raab) i Kanady.
Postawiono także pomnik „Ku pamięci Żydom ofiarom zagłady” (1996) oraz powstało kilkadziesiąt symbolicznych nagrobków (w niektóre z nich wbudowane są ocalałe połamane fragmenty macew).
Uroczyste otwarcie zrekonstruowanego cmentarza odbyło się w czerwcu 1996 r.
Przypisy
edytuj- ↑ Według Szymona Milnera, badacza dziejów Żydów chełmskich. Chełm i okolice, MOSiR i ChOIT, Chełm, s. 41, ISBN 83-913455-7-2
- ↑ Burchard podaje nieznana datę powstania cmentarza
- ↑ Judaica w Chełmie, www.geocities.com (dostęp: 27 kwietnia 2008)
- ↑ Artur Cyruk, Cmentarz żydowski w Chełmie, http://kirkuty.xip.pl (dostęp: 27 kwietnia 2008)
- ↑ Burchard podaje powierzchnię jako 1,95 ha
- ↑ Burchard podaje liczbę zachowanych nagrobków jako kilkanaście informując przy tym, iż macewy z cmentarza znajdują się także przy ul. Wołyńskiej
Bibliografia
edytuj- Przemysław Burchard: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa: 1990, s. 157.
- Mapa WIG Chełm Pas 44 Słup 37 Warszawa 1931
Linki zewnętrzne
edytuj- Cmentarz żydowski w Chełmie na portalu Wirtualny Sztetl