Cmentarz żydowski w Bytomiu

Nowy cmentarz żydowski
w Bytomiu^[1]
	nr rej. A/324/11 z 27 grudnia 2011
	; Cmentarz w 2019 roku
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Bytom
Adres	ul. Piekarska 56
Typ cmentarza	wyznaniowy
Wyznanie	judaizm
Stan cmentarza	czynny
Powierzchnia cmentarza	1,2103 ha
Liczba pochówków	1474
Liczba grobów	około 800
Data otwarcia	1866
Zarządca	Gmina Wyznaniowa Żydowska w Katowicach
	Położenie na mapie województwa śląskiego Nowy cmentarz żydowski; w Bytomiu
	Położenie na mapie Polski Nowy cmentarz żydowski; w Bytomiu
	50°21′12,2″N 18°55′15,9″E/50,353389 18,921083
	Multimedia w Wikimedia Commons

Nowy cmentarz żydowski w Bytomiu – cmentarz żydowski założony w 1866 roku w Bytomiu, jeden z trzech czynnych cmentarzy żydowskich w województwie śląskim^[1]. Był wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego od 31 grudnia 2010 do 16 czerwca 2011^[2]. Ponownie wpisany do rejestru zabytków decyzją z 27 grudnia 2011^[5].

Historia

Cmentarz został założony w 1866 roku^[2]^[1]. Grunt został podarowany przez doktora Ottona Friedlaendera^[1]. Około 1890 postawiono dom przedpogrzebowy zbudowany w stylu neogotyckim ze środków fundacji Moritza i Ottona Friedlaenderów^[1]. W 1894 roku cmentarz został ogrodzony murem z cegły^[1].

W 1939 roku zarządcą cmentarza zostało Zrzeszenie Żydów w Niemczech^[1], podczas II wojny światowej kirkut nie uległ zniszczeniu^[1].

Przy ogrodzeniu od strony północnej przy ul. B. Prusa architekt Marek Miodoński i rzeźbiarz Stanisław Pietrusa wznieśli Ścianę Pamięci, złożoną z macew uratowanych ze starego cmentarza żydowskiego w Bytomiu. W pobliżu umieszczono pomnik Żydów holenderskich, ofiar pracy przymusowej na Śląsku w czasie II wojny światowej^[1].

Cmentarz był wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego od 31 grudnia 2010 roku. Zapis obejmował: budynek Bractwa Pogrzebowego, dom pogrzebowy z wozownią, ogrodzenie z bramami. 16 czerwca 2011 decyzja została uchylona przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego^[2]. Obiekt ponownie wpisano do rejestru zabytków 27 grudnia 2011 (decyzja jest ostateczna i obowiązuje).

Architektura

Założenie cmentarza jest oparte na liniach dwóch krzyżujących się alei, od których odchodzą mniejsze ścieżki^[1]. Na terenie kirkutu rosną stare kasztanowce, nagrobki częstokroć są pokryte bluszczem^[1].

Zachowane macewy zostały wykonane w różnych stylach, np. renesansowym, secesyjnym czy modernistycznym^[1].

Stary cmentarz

Osobny artykuł: Stary cmentarz żydowski w Bytomiu.

Stary cmentarz żydowski w Bytomiu został założony w 1732 roku na wałach miejskich przy obecnej ulicy Piastów Bytomskich^[6]. Na cmentarzu pochowano czterech rabinów bytomskich: Rabi Moses Israel Freund (1743–1813), Mendel Cohn (1774–1829), Israel Deutsch (1800–1853), Jakub Jecheskel Levy (zmarł w roku 1864). Ostatni pochówek na starym cmentarzu miał miejsce w 1897 roku. Ostatecznie zlikwidowany został w latach sześćdziesiątych XX wieku a macewy zostały rzucone na stos na cmentarzu komunalnym. W 1991 roku wykonano z nich „ścianę pamięci”. Na bramie domu przy ulicy Piastów Bytomskich, który powstał na terenie byłego cmentarza wmurowano tablicę upamiętniającą jego istnienie.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p Nowy cmentarz żydowski w Bytomiu (ul. Piekarska 56). [w:] Wirtualny Sztetl [on-line]. Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. [dostęp 2018-01-19].
↑ ^a ^b ^c ^d Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 22 [dostęp 2018-01-19] .
↑ Szlaki okolic Bytomia. Cmentarze Bytomia. Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Oddział w Bytomiu. [dostęp 2018-01-19].
↑ Gmina. [dostęp 2018-01-19].
↑ Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 1 listopada 2019 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2019-11-02]
↑ Burchard podaje adres ul. Józefczaka

Bibliografia

Przemysław Burchard: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa: 1990, s. 188.
Cmentarze bytomskie od średniowiecza do współczesności praca pod redakcją Jana Drabiny (wydawca TMB, 1999 rok, ISBN 83-908018-2-5)
Mapa WIG Katowice Słup 47 Pas 28 Warszawa 1933

Linki zewnętrzne

Cmentarz Żydowski. bytom.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-11)]. – internetowy serwis informacyjny urzędu miasta
Nowy cmentarz żydowski w Bytomiu na portalu Wirtualny Sztetl
Stary cmentarz żydowski w Bytomiu na portalu Wirtualny Sztetl

[ws-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p Nowy cmentarz żydowski w Bytomiu (ul. Piekarska 56). [w:] Wirtualny Sztetl [on-line]. Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. [dostęp 2018-01-19].

[zabytek-2] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 22 [dostęp 2018-01-19] .

[pttk-3] Szlaki okolic Bytomia. Cmentarze Bytomia. Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Oddział w Bytomiu. [dostęp 2018-01-19].

[4] Gmina. [dostęp 2018-01-19].

[5] Wykaz wpisanych obiektów do rejestru zabytków w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 1 listopada 2019 r.. wkz.katowice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-03)]. (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2019-11-02]

[6] Burchard podaje adres ul. Józefczaka

[1]

[2]

[5]

[3]

[4]

[6]