Wikipedia

Chiyoda (1890)

okręt Japońskiej Cesarskiej Marynarki Wojennej
Zobacz też: inne okręty o tej nazwie.

Chiyoda (jap. 千代田) – pierwszy krążownik pancerny zbudowany dla Japońskiej Cesarskiej Marynarki Wojennej; jedyny okręt swojego typu. Zbudowany przez stocznię J&G Thomson[6][7] (później kupioną przez John Brown & Company) w Clydebank w Wielkiej Brytanii, służył podczas trzech wojen: chińsko-japońskiej, rosyjsko-japońskiej i I wojny światowej.

Chiyoda[1]
Ilustracja
„Chiyoda” w gali banderowej, po zwycięstwie w wojnie z Rosją
Klasa

krążownik pancerny

Historia
Stocznia

John Brown & Company, Clydebank

Położenie stępki

listopad 1888

Wodowanie

3 czerwca 1890

 Dai-Nippon Teikoku Kaigun
Wejście do służby

1 stycznia 1891[2][3]

Wycofanie ze służby

kwiecień 1922[4]

Los okrętu

złomowany 1927 lub zatopiony 5 sierpnia 1927 jako okręt-cel[5][3]

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

2400 t

Długość

94,49 m

Szerokość

12,98 m

Zanurzenie

4,27 m

Napęd
2 maszyny parowe potrójnego rozprężania, 5600 ihp
Prędkość

19 węzłów

Uzbrojenie
10 dział 120 mm QF (10 x I)
14 dział 3-funtowych (14 x I)
3 kartaczownice Gatlinga (3 x I)
3 wt 356 mm
Opancerzenie
pas pancerny 114 mm, pokład 25–37 mm
Załoga

350

Multimedia w Wikimedia Commons

Konstrukcja

edytuj

W 1883 roku Japończycy zamówili we Francji krążownik pancernopokładowy „Unebi”, który z powodu złej stateczności zatonął podczas dziewiczego rejsu do kraju[8]. Za pieniądze uzyskane z odszkodowania za utracony w sztormie okręt (ponad 1245 tys. jenów)[9][2] postanowili zamówić kolejny krążownik, tym razem w stoczni brytyjskiej. Okręt zbudowano według planów dostarczonych przez Japończyków, aczkolwiek stocznia wprowadziła nieco poprawek, konsultowanych z projektantami[7].

Krążownik miał niewielką wyporność (2450 ton), był długi na 94,49 m, szeroki na 12,98 m, a jego zanurzenie wynosiło 4,27 m[10][7][4] (maksymalnie 5,19 m[11]); wysokość okrętu, od stępki do pokładu wynosiła 7,214 m[7]. Śródokręcie okrętu chronił długi na 60 m wąski burtowy pas pancerny ze stali chromowej grubości 114 mm na linii wodnej, uzupełniony sięgającym od dziobu do rufy pokładem pancernym o grubości od 25 do 37 mm (na skosach). Ponadto na linii wodnej, na całej długości był osłonięty pasem przedziałów wodoszczelnych wypełnionych celulozą[11]. Wnętrze kadłuba podzielono ogółem na 84 wodoszczelne przedziały dla zwiększenia niezatapialności[10]; na śródokręciu okręt posiadał podwójne dno[12]. Jak większość okrętów swojej ery, posiadał taranową dziobnicę.

Okręt kosztował nieco ponad milion jenów[9]. Wysokie koszty budowy i niezbyt dobre osiągi były obiektem krytyki w parlamencie i służyły jako argument do ograniczania wydatków na marynarkę wojenną[13]. Z uwagi na wielkość, w marynarce japońskiej „Chiyoda” była zaklasyfikowana jako krążownik III klasy[2][3]. Okręt klasyfikowany jest jako krążownik pancerny z powodu posiadania pancerza burtowego, mimo nieco zbyt małych rozmiarów i dość lekkiego uzbrojenia[4].

Okręt napędzały dwie maszyny parowe potrójnego rozprężania o mocy indykowanej 5600 hp, co dawało początkowo prędkość maksymalną 19 węzłów[10]. Maszyny były zbliżone (choć znacznie większe) do zastosowanych w hiszpańskim niszczycielu „Destructor”. Kolejne cylindry miały średnicę 660, 990 i 1448 mm; skok tłoka wynosił 686 mm; wszystkie cylindry wyposażono w zawory tłoczkowe. Cylindry wsparte były na ramie z kutej stali, przynitowanej do płyty ze stali odlewowej. Konstrukcja silników miała zapewnić maksymalną wytrzymałość przy danej wadze, zapewniając równocześnie komfort obsługi. Maszyny napędzały dwa puste wały napędowe z prędkością do 230 obr./min[7].

Parę do silników dostarczało sześć kotłów typu lokomotywowego, ustawionych w dwóch osobnych przedziałach wodoszczelnych (kotłownie znajdowały się przed maszynownią). Stalowe, dwupaleniskowe kotły miały ok. 6 m długości i 2,1 m średnicy; wyposażone były w instalację do forsowania ciągu[7]. Podczas prób w 1891 roku okręt rozwinął, przy forsowanym ciągu, moc 5675 KM i prędkość 19,5 węzła, natomiast we wrześniu 1903 roku osiągał (przy normalnym ciągu) moc 3856 KM i prędkość 17,4 węzła[2]. Zapas węgla wynosił standardowo 240[10] lub 330[4] ton, a maksymalny 420 ton[10][4]. Przewidywane podczas konstrukcji zużycie węgla przy prędkości ekonomicznej 10 węzłów miało wynieść mniej niż 12 ton na dobę, co miało dać zasięg ok. 8500 mil morskich[7] (rzeczywisty zasięg wynosił ok. 6000 Mm przy 10 w.[14]).

Pierwotne kotły typu lokomotywowego sprawiały problemy, więc podczas remontu w Kure między kwietniem 1897 a majem 1898 roku wymieniono je na 12 francuskich kotłów wodnorurkowych typu Belleville[2][10]. Według F.T. Jane'a miały być one dostosowane do dającego więcej popiołu japońskiego węgla[11][a]. Wtedy też zdjęto z masztów ciężkie marsy bojowe dla poprawy stabilności[10].

Uzbrojenie

edytuj
 
Plan okrętu z zaznaczonym opancerzeniem i uzbrojeniem

.

Pierwotnie planowano uzbroić krążownik w dwie armaty Caneta kal. 320 mm, ale obawiając się przeciążenia po katastrofie „Unebi”, zainstalowano lżejsze szybkostrzelne działa 120 mm, produkcji zakładów Armstronga w Elswick. Były to nowe działa strzelające amunicją z łuską (ang. quick firing – QF)[b], dzięki czemu miały niemal sześciokrotnie większą szybkostrzelność niż działa, do których ładowano proch w woreczkach (za czym szła konieczność przetarcia komory zamkowej po każdym strzale[10]). Działa miały lufy o długości 40 kalibrów, ważyły dwie tony, używały 5,5 kg (12 lb) ładunków prochu, by wystrzelić pociski ważące 20,5 kg (45 lb) z prędkością wylotową 667 m/s[16]. Według szacunków, w ciągu 10 minut okręt był w stanie wystrzelić 300 pocisków o łącznej wadze 13 500 funtów, więcej niż pozornie ciężej uzbrojona „Naniwa” (7000 lb)[17]

Działa, osłonięte tylko maskami, były rozmieszczone w burtowych sponsonach (z wyjątkiem dwóch, umieszczonych pojedynczo na osi okrętu na dziobie i rufie) i miały szerokie pole ostrzału[11]. Wszystkie ustawiono na podstawach kolumnowych[7]. Artylerię lekką stanowiło 14 armat szybkostrzelnych Hotchkissa kal. 47 mm; na marsach zainstalowano trzy kartaczownice Gatlinga. Okręt posiadał trzy wyrzutnie torpedowe: jedną na dziobie i po jednej na każdej burcie (kal. 356 mm[10] lub 450 mm[4]).

Służba

edytuj
 
Chiyoda w początkowym okresie służby

Okręt został przekazany zamawiającemu 1 stycznia 1891 roku i dopłynął do Japonii 11 kwietnia tego roku. 5 września 1892 roku dowódcą okrętu został książę Takehito Arisugawa[18]; 12 grudnia krążownik wszedł w skład sił Eskadry Stałej Gotowości[2]. 26 lutego 1894 roku dowództwo jednostki objął kmdr Masatoshi Uchida (późniejszy wiceadmirał)[19]. Tuż przed wybuchem I wojny chińsko-japońskiej okręt został wysłany do Czemulpo (Inczon) w Korei, by ubezpieczać japońskie siły[20]. Następnie „Chiyoda” wzięła udział w bitwie u ujścia Jalu, gdzie została trafiona ciężkim pociskiem 305 mm. Granat szczęśliwie ominął pas pancerny górą, a że nie był wypełniony materiałem wybuchowym, przeszedł na wylot, nie powodując większych uszkodzeń. Nikt też nie odniósł obrażeń[21] („Chiyoda” była jedynym okrętem, który nie poniósł w tej bitwie strat w ludziach[22]). Następnego dnia po bitwie, kuter z krążownika dobił miną wytykową uszkodzony i osadzony na skałach krążownik „Yangwei”[23].

Podczas operacji zmierzających do zdobycia Lüshun (Portu Artura), najważniejszej chińskiej bazy marynarki wojennej, krążownik wspierał działania armii lądowej. Piechota morska z „Chiyody” jako pierwsza wylądowała pod Hayankou i ubezpieczała desant sił głównych[24], a podczas szturmu na główną twierdzę okręt ostrzeliwał chińskie forty[25]. Następnie „Chiyoda” uczestniczyła w oblężeniu Weihaiwei[26]. Po zakończeniu wojny weszła w skład eskadry wysłanej przeciw Tajwanowi i razem z „Takachiho”, „Matsushimą” i „Naniwą” ostrzeliwała forty chińskie podczas ataku na Keelung[27]. Po kampanii tajwańskiej, 28 września 1895 roku, okręt przejął kmdr Tsunesaku Itō[19].

 
Chiyoda ok. 1900 r.

Od 7 maja do 28 sierpnia 1903 roku okręt zabezpieczał japońskie interesy, stacjonując w Czyfu (ob. Yantai), a od 29 września 1903 roku do wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej – w Czemulpo (ob. Inczon)[2]. Podczas wojny, w latach 1904–1905 „Chiyoda” została przyporządkowana do 6. Dywizjonu 3. Floty[14]. 9 lutego 1904 roku wsparła okręty 4. Eskadry 2. Floty w bitwie pod Czemulpo[28]. Podczas oblężenia Portu Artura 26 lipca 1904 roku jednostka wpadła na rosyjską minę i została poważnie uszkodzona (7 zabitych, 27 rannych)[5]. Okręt odholowano do Dalnego i wyremontowano. 12 stycznia 1905 roku dowództwo przejął książę Yorihito Higashifushimi (w latach 1895-97 był zastępcą dowódcy krążownika)[18][c]. Naprawiony okręt wziął udział w bitwie pod Cuszimą[4], w eskadrze krążowników atakujących rosyjską straż tylną.

W 1912 roku „Chiyodę” przeklasyfikowano na okręt obrony wybrzeża II rangi[4]. Mimo swojego wieku uczestniczyła w oblężeniu Qingdao na początku I wojny światowej, w 1914 roku[29].

W 1920 roku przekształcono „Chiyodę” w okręt-bazę dla okrętów podwodnych. Dwa lata później, w kwietniu 1922 roku skreślono ją z listy floty i rozbrojono w Kure, by w 1927 roku zezłomować[4]. Według części źródeł, okręt zatopiono 5 sierpnia 1927 roku[3] jako okręt-cel, pociskami kalibru 203 mm japońskich krążowników ciężkich[5].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ F.T. Jane twierdził też, że „Chiyoda” była pierwszym na świecie okrętem z kotłami wodnorurkowymi, jednak inne publikacje, tak z epoki (zob. art. z The New York Times), jak i nowsze, nie potwierdzają tej tezy. Kotły wodnorurkowe typu Belleville otrzymały brytyjskie krążowniki pancerne typów Powerful z 1895 roku i Diadem z 1896 roku[15], a na „Chiyodzie” zamontowano je dopiero w 1898 roku.
  2. ↑ W odróżnieniu od zwykłych dział odtylcowych – ang. breech loading (BL).
  3. ↑ Obaj książęta: Takehito i Yorihito, dowódcy „Chiyody”, osiągnęli w późniejszej karierze najwyższy możliwy stopień admirała floty, aczkolwiek obaj pośmiertnie.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Jeśli nie podano inaczej, dane za Conway’s..., s. 223.
  2. ↑ a b c d e f g Andriej W. Połutow: Diesantnaja opieracyja japonskoj armii i fłota w Inczchonie 8-9 fiewrala 1904 g. (czast' 1), "Morskaja Kampanija" nr 7/2007, s. 25-34. (ros.)
  3. ↑ a b c d Hiroshi Nishida: Chiyoda. Imperial Japanese Navy. [dostęp 2012-12-12]. (jap.).
  4. ↑ a b c d e f g h i Hansgeorg Jentschura, Dieter Jung, Peter Mickel: Warships of the Imperial Japanese Navy, 1869–1945. Naval Institute Press, 1976, s. 71–72. ISBN 0-87021-893-X. (ang.).
  5. ↑ a b c Siergiej W. Suliga: Korabli Russko-Japonskoj wojny 1904–1905 gg. Czast' 2: Japonskij fłot. Moskwa: Askold, 1993. (ros.).
  6. ↑ Jane 1904 ↓, s. 90.
  7. ↑ a b c d e f g h For Japan's Government. A Fine War Vessel Being Constructed in Scotland.. „The New York Times”, 23-10-1890. (ang.). 
  8. ↑ Roger Chesneau, Eugène Kolesnik: Conway’s All the World’s Fighting Ships, 1860–1905. London: Conway Maritime Press, 1979, s. 227. ISBN 0-85177-133-5.
  9. ↑ a b Leonard George Carr Laughton, Roger Charles Anderson. „The Mariner's Mirror”. 93, s. 488., 2007. The Society for Nautical Research. 
  10. ↑ a b c d e f g h i Roger Chesneau, Eugène Kolesnik: Conway’s All the World’s Fighting Ships, 1860–1905. London: Conway Maritime Press, 1979, s. 223. ISBN 0-85177-133-5.
  11. ↑ a b c d Jane 1904 ↓, s. 91.
  12. ↑ Wilson 1896 ↓, s. 58.
  13. ↑ J. Charles. Schencking: Making waves : politics, propaganda, and the emergence of the Imperial Japanese Navy, 1868-192. Stanford, Calif.: Stanford University Press, 2005, s. 60-63. ISBN 0-8047-4977-9.
  14. ↑ a b Chiyoda. W: Rotem Kowner: Historical Dictionary of the Russo-Japanese War. Toronto: Scarecrow, 2006, s. 90. ISBN 0-8108-4927-5.
  15. ↑ L.E. Bertin: Marine Boilers: Their Construction & Working, Dealing More Especially with Tubulous Boilers. New York: D. van Nostrand Company, 1906, s. 320.
  16. ↑ Wilson 1896 ↓, s. 312.
  17. ↑ Wilson 1896 ↓, s. 307.
  18. ↑ a b Hiroshi Nishida: Deck officers, in the cradle era. Imperial Japanese Navy. [dostęp 2012-12-12]. (jap.).
  19. ↑ a b Hiroshi Nishida: Graduates of Naval Academy class 3rd. Imperial Japanese Navy. [dostęp 2012-12-12]. (jap.).
  20. ↑ Jukichi 1895 ↓, s. 11.
  21. ↑ Jane 1904 ↓, s. 128.
  22. ↑ Jukichi 1895 ↓, s. 42.
  23. ↑ Wilson 1896 ↓, s. 93.
  24. ↑ Jukichi 1895 ↓, s. 55.
  25. ↑ Jukichi 1895 ↓, s. 62.
  26. ↑ Jukichi 1895 ↓, s. 77.
  27. ↑ James W. Davidson: The Island of Formosa, Past and Present. London: Macmillian & Co, 1903, s. 298. (ang.).
  28. ↑ Chemulpo, Battle of. W: Rotem Kowner: Historical Dictionary of the Russo-Japanese War. Lanham, Maryland: The Scarecrow Press, Inc., 2006. ISBN 978-0810849273.
  29. ↑ Jarosław Witkowski. Upadek Tsingtao. „Morze, Statki i Okręty”. XVII, s. 84, 2012. Magnum-X. ISSN 1426-529X. (pol.). 

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Chiyoda_(1890)&oldid=75028921”