Chełmsko (województwo lubuskie)
Chełmsko (niem. Gollmütz[3]) – wieś w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie międzyrzeckim, w gminie Przytoczna.
wieś | |
Kościół pw. św. Kazimierza | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Powiat | |
Gmina | |
Wysokość |
65 m n.p.m. |
Strefa numeracyjna |
95 |
Kod pocztowy |
66-340[2] |
Tablice rejestracyjne |
FMI |
SIMC |
0185761 |
Położenie na mapie gminy Przytoczna | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa lubuskiego | |
Położenie na mapie powiatu międzyrzeckiego | |
52°34′49″N 15°33′50″E/52,580278 15,563889[1] |
Nazwa
edytujMiejscowość ma metrykę średniowieczną i jest notowana od XIV wieku. Po raz pierwszy wymieniona została w 1390 jako de Golmic, 1414 Chemsko, 1460 Chelmssko, 1580 Chełmsko, 1846 Chemsko, 1900 Chełmsko oraz w formach Chemsko, Hemsko, a także w niemieckiej formie Gollmuetz. Nazwa miejscowości pochodzi od nazwy chołm, chełm oznaczającej wzgórze z dodaniem sufiksu -ec, a potem -sk. Niemiecka nazwa powstała w wyniku procesu germanizacji pierwotnej nazwy miejscowej początkowo do formy Gollmetz, a potem Gollmütz[4][5].
Historia
edytujWieś historycznie należała do Wielkopolski. Pierwsze pewne wzmianki o wsi pochodzą z 1390 roku z Kodeksu dyplomatycznego Wielkopolski. W 1414 Jan opat bledzewski wydał przywilej dla Hoffmanna z Chełmska. W 1460 król polski Kazimierz Jagiellończyk ustalił wymiar ciężarów i robocizn należnych zamkowi w Międzyrzeczu ze wsi klasztornych; w tym m.in. z Chełmska: mieszkańcy wsi mieli pracować dla zamku w takim wymiarze jak mieszkańcy wsi klasztoru paradyskiego. W 1508 miejscowość była wsią duchowną należącą do uposażenia opactwa bledzewskiego, siedzibą własnej parafii oraz leżała w powiecie poznańskim Korony Królestwa Polskiego. Budowę pierwszego kościoła murowanego w miejscowości w 1510 notuje Liber beneficiorum archidiecezji gnieźnieńskiej[4][6].
W 1508 we wsi miał miejsce pobór podatków od 4 półłanków oraz karczmy. W 1509 pobór od 4 półłanków, od jednego łana sołtysiego i od karczmy. W 1563 pobrano podatek od 12 łanów osiadłych oraz od dwóch łanów sołtysich, 5 komorników, kołodzieja, kowala, karczmy oraz od jednego kotła wytworzonej gorzałki. W 1564 we wsi odnotowano 12 łanów. W latach 1564–65 wieś należała do opata bledzewskiego ale miała także zobowiązania wobec zamku międzyrzeckiego w ramach których z 24 śladów płacono razem 40 groszy i 9 denarów wieprzowego. Każdy chłop oddawał także jedną ćwiertnię żyta, 1,5 ćwiertni owsa, 1 kurę, 8 jaj, a wszyscy musieli także przez jeden dzień wozić mierzwę, dwa dni żąć i skosić wyznaczoną łąkę i skoszone na niej siano zawieźć do zamku, a także przywieźć do niego cztery wozy drzewa rocznie. Sołtys nic nie płacił. Ogólny dochód z pracy i danin wynosił 32 florenów, 27 groszy i 3 denary[4] .
W 1580 leżała w Rzeczypospolitej Obojga Narodów i położona była w powiecie poznańskim województwa poznańskiego. Wieś zanotowały historyczne dokumenty podatkowe. W 1580 opat bledzewski płacił z wsi pobór od 14 łanów kmiecych, a także od 10 zagrodników, 6 komorników, kowala, a także pasterza posiadającego 50 owiec oraz od wytworzonego we wsi kotła gorzałki. W 1589 w Chełmsku naliczono 24 ratajów (opłacanych wyrobników wiejskich), 2 sołtysów, 10 zagrodników oraz 2 zagrodników plebana. Grunty wiejskie podzielone były na trzy pola[4][7][6].
Do rozbiorów Polski miejscowość stanowiła własność zakonu cysterskiego z Bledzewa dzieląc jego losy. Wskutek II rozbioru Polski w 1793 wieś przeszła pod władanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim. Konsekwencją tego była ogłoszona w 1796 konfiskata dóbr kościelnych i klasztornych, w wyniku czego wieś stała się własnością pruskiego rządu. Po likwidacji zakonu wieś włączono do domeny państwowej w Rokitnie[8].
W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość wzmiankowana jako Chemsko należała do wsi większych w ówczesnym pruskim powiecie Międzyrzecz w rejencji poznańskiej[9]. Chemsko należało do okręgu rokitnickiego tego powiatu i stanowiło część majątku Rokosowo, którego właścicielem był wówczas rząd pruski w Berlinie[9]. Według spisu urzędowego z 1837 roku wieś liczyła 466 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 53 dymy (domostwa)[6][9].
Pod koniec XIX wieku jako wieś w powiecie skwierzyńskim miejscowość odnotował XIX wieczny Słownik geograficzny Królestwa Polskiego. Wieś liczyła w sumie 1019 hektarów powierzchni w tym (730 roli, 7 łąk i 155 lasu)[6].
W latach 1954–1961 wieś należała i była siedzibą władz gromady Chełmsko, po jej zniesieniu w gromadzie Przytoczna. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa gorzowskiego.
Zabytki
edytujDo wojewódzkiego rejestru zabytków wpisany jest[10]:
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 15329
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 143 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
- ↑ Gollmütz. [dostęp 2014-02-26]. (niem.).
- ↑ a b c d Chmielewski 1982 ↓.
- ↑ Rymut 1997 ↓, s. 10.
- ↑ a b c d Chełmsko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 303 .
- ↑ Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, t. I, Wielkopolska, Warszawa 1883, s. 8.
- ↑ Bobrowicz 1846 ↓, s. 253–254.
- ↑ a b c Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜ztwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère) Jana Nepomucena Bobrowicza, 1846, s. 259.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 30. [dostęp 2013-01-28].
Bibliografia
edytuj- Stefan Chmielewski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. I (A – H), zeszyt 2, hasło „Chełmsko”. Wrocław: Ossolineum, 1982, s. 188–189.
- Kazimierz Rymut: Nazwy miejscowe Polski, t. II, C-D, hasło „Chełmsko”. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 1997, s. 10. ISBN 978-83-64007-04-0.
- Jan Nepomucen Bobrowicz: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜stwa Poznańskiego, hasło „Bledzew”. Lipsk: Nakładem ksie̜garni zagranicznej, 1846, s. 253–254.
- Zabytki północnej części województwa lubuskiego. Gorzów Wlkp.: WUOZ, 2004. ISBN 83-921289-0-7.
Linki zewnętrzne
edytuj- Chełmsko w „Słowniku historyczno-geograficznym województwa poznańskiego w średniowieczu”
- Chełmsko, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 303 .