Tlenowce

Tlenowce (siarkowce, chalkogeny) – nazwa pierwiastków należących do 16 (daw. VIA lub VI głównej) grupy układu okresowego. Są to tlen, siarka, selen, tellur, polon i liwermor. Nazwa chalkogeny pochodzi z greckiego chalkos oznaczającego brąz lub metal i związana jest z powszechnym występowaniem tlenu i siarki w rudach metali^[1].

Grupa →	16 VIA
↓ Okres
2	8 O
3	16 S
4	34 Se
5	52 Te
6	84 Po
7	116 Lv

Tlenowce

Tlenowce
tlen
siarka
selen
tellur

Wszystkie tlenowce mają 6 elektronów walencyjnych i w związkach chemicznych występują na stopniach utlenienia od −2 do +6. Tlen z powodu dużej liczby elektronów przy małej liczbie powłok ma bardzo mały promień atomowy i posiada właściwości nieco odmienne niż reszta pierwiastków tej grupy, a jego stopień utlenienia w związkach wynosi zazwyczaj −2 lub −1 (dodatnie stopnie utlenienia +1 i +2 osiąga jedynie w związkach z fluorem). Polon i liwermor są pierwiastkami promieniotwórczymi. Polon występuje na Ziemi w śladowych ilościach, ze względu na to, że jego izotopy są tworzone w naturalnych szeregach promieniotwórczych, a liwermor został wytworzony sztucznie w reakcjach syntezy jądrowej.

Tlenowce tworzą dwuujemne aniony:

O²⁻ – anion tlenkowy, występuje m.in. w tlenkach i wielu związkach organicznych; nie wykazano jednak istnienia tego jonu w wodzie;
S²⁻ – anion siarczkowy, występuje w siarczkach;
Se²⁻ – anion selenkowy, występuje w selenkach;
Te²⁻ – anion tellurkowy, występuje w tellurkach;
Po²⁻ – anion polonkowy, występuje w polonkach;

Ponadto znane są aniony wielopierwiastkowe, np. nadtlenki O₂²⁻, wielosiarczki S_n²⁻, wieloselenki Se_n²⁻ i wielotellurki Te_n²⁻.

Charakter pierwiastków zmienia się w dół grupy od niemetalicznego (tlen, siarka) do metalicznego (polon). Aktywność chemiczna maleje od tlenu do polonu wraz z elektroujemnością. Tlen jest gazem, pozostałe pierwiastki są ciałami stałymi. Tlenowce są pierwiastkami bardziej aktywnymi jako utleniacze od azotowców z powodu większej elektroujemności. Szybko utleniają litowce, nieco wolniej berylowce, reagują także z innymi metalami, wolno także z niektórymi metalami półszlachetnymi i szlachetnymi, takimi jak miedź, srebro i rtęć, tworząc tlenki lub sole (siarczki, selenki, tellurki, polonki). Siarka, selen, tellur i polon łączą się bezpośrednio z tlenem dając tlenki o właściwościach kwasowych, rosnących wraz ze stopniem utlenienia tlenowca (SO₂ bezwodnik słabego kwasu H₂SO₃, SO₃ bezwodnik mocnego kwasu H₂SO₄).

**Właściwości fizyczne tlenowców**
Tlenowiec	Masa atomowa [u]	Temperatura topnienia [K]	Temperatura wrzenia [K]	stan skupienia	Elektroujemność (według Paulinga)	Konfiguracja elektronowa (podkreślono elektrony walencyjne)
Tlen	16	54	90	gaz	3,4	[He] 2s²2p⁴
Siarka	32	388	718	ciało stałe	2,58	[Ne] 3s²3p⁴
Selen	79	494	958	ciało stałe	2,55	[Ar] 4s²3d¹⁰4p⁴
Tellur	128	723	1261	ciało stałe	2,1	[Kr]5s²4d¹⁰5p⁴
Polon	209	527	1235	ciało stałe	2,0	[Xe] 6s²4f¹⁴5d¹⁰6p⁴

**Związki z tlenem, wodorem oraz kwasy tlenowców**
Tlenowiec	Wodorki	Tlenki	Główne kwasy tlenowe
Tlen	H₂O,	nie dotyczy	nie dotyczy
Siarka	H₂S	SO₂, SO₃	H₂SO₃, H₂SO₄
Selen	H₂Se	SeO₂, SeO₃	H₂SeO₃, H₂SeO₄
Tellur	H₂Te	TeO₂, TeO₃	H₂TeO₃
Polon	PoH₂	PoO₂, PoO₃	?

Przypisy

↑ JackJ. Challoner JackJ., Pierwiastki, czyli z czego zbudowany jest wszechświat, Poznań: Publicat, 2018, s. 122, ISBN 978-83-245-2131-9 .

[1] JackJ. Challoner JackJ., Pierwiastki, czyli z czego zbudowany jest wszechświat, Poznań: Publicat, 2018, s. 122, ISBN 978-83-245-2131-9 .

[1]