Cezary Emil Haller
Cezar Emil Haller de Hallenburg herbu własnego (ur. 13 kwietnia 1822 w Krakowie, zm. 9 lipca 1915 w Mianocicach) – ziemianin, właściciel Mianocic, działacz polityczny, powstaniec krakowski i styczniowy, więzień austriacki, poseł do Sejmu Krajowego Galicji.
| |
| Pełne imię i nazwisko |
Cezary Emil Haller de Hallenburg |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Poseł Sejmu Krajowego Galicji | |
| Okres |
od 1867 |
Życiorys
edytujUkończył filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie agronomię na Uczelni Rolno-Leśnej w Hohenheim. Był uczestnikiem powstania krakowskiego w Galicji w 1846 roku, więziony potem w Koźlu i Raciborzu. W 1850 roku ożenił się z Julią Helcel von Sternstein, siostrą Ludwika – bankiera, wiceprezydenta Krakowa. Podczas podróży poślubnej na krótko został aresztowany w Dreźnie, w związku z ucieczką z więzienia raciborskiego. Po powrocie osiadł w dobrach Mianocice, które w posagu otrzymała jego żona Julia. Wspólnie z nią założył ochronkę i szpitalik, a do ich prowadzenia zaangażował siostry felicjanki. W spadku po zmarłym ojcu wraz z bratem Henrykiem w 1856 roku otrzymał Hotel Saski, który po pewnym czasie zaczął przynosić duże dochody. W czasie powstania 1863 wszedł do Komitetu Obywatelskiego w Krakowie jako naczelnik Działu Skarbowego mającego na celu wsparcie finansowe polskich oddziałów w Królestwie Polskim. W hotelu zorganizował szpital powstańczy. Członek Komitetu Obywatelskiego Zachodniego w Krakowie[1][2]. Był związany z krakowską organizacją Stronnictwa Białych, za co został aresztowany[3] i skazany na 8 lat pozbawienia wolności w twierdzy w Ołomuńcu. Amnestiowany w 1866 został posłem Sejmu Krajowego Galicji II kadencji (6 lutego 1867 z kurii większej posiadłości[4]), a następnie III kadencji i przeniósł się do Lwowa. Członek i działacz Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego, członek jego Komitetu (28 czerwca 1870 – 20 czerwca 1873)[5][6]. Marszałek krajowy Sejmu Leon Sapieha przeznaczył mu Departament Szpitalnictwa i Cezary Emil położył duże zasługi kierując tym Departamentem. Wprowadził inspektorów szpitalnych, zainicjował budowę Zakładu dla Chorych Umysłowych na Kulparkowie, założył przytułek dla małych dzieci we Lwowie, oszczędnie gospodarował funduszami szpitalnictwa. W 1874 r. wystąpił z Departamentu Szpitalnictwa wskutek konfliktów z władzami i różnymi urzędnikami, którzy obrzucali go fałszywymi oskarżeniami i zarzutami, sami ciągnąc korzyści ze szpitali i powrócił wraz z rodziną na stałe do Mianocic. Nie zrezygnował jednak ze służby publicznej i pełnił jeszcze funkcję posła do parlamentu wiedeńskiego w latach 1876–1877. Następnie zrezygnował z tego mandatu na rzecz brata Władysława, właściciela Polanki wycofał się z życia politycznego wrócił na stałe do Mianocic, poświęcając się sprawom gospodarczym. W 1883 roku Cezary ogłosił swe wspomnienia w Przeglądzie Polskim, w 1911 jako obywatel miasta Krakowa, był członkiem Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. Doświadczenia więzienne odbiły swoje piętno na jego zdrowiu fizycznym i psychicznym. Do tego dołączyły się tragiczne straty osobiste (przedwcześnie zmarłe dzieci, zmarli trzej bracia, siostra i synowa). W 1881 przeżył pożar dworu w Mianocicach, a w 1892 – kwitnącego browaru. 20 sierpnia 1893 zmarła żona Julia, która została pochowana w wystawionym przez Cezarego Emila grobowcu rodzinnym – mauzoleum na cmentarzu w Książu Wielkim. Cezary Emil przeżył żonę o 22 lata. W 80 roku życia przeszedł ciężką operację, ponadto złamał nogę[7].
Rodzina
edytujOjcem jego był Józef Haller (1783-1850), w latach 1836–1839 przewodniczący senatu Wolnego Miasta Krakowa, a matką była Elżbieta Gorczyńska. Miał trzech braci i siostrę. Jego bratem był m.in. Henryk Haller von Hallenburg (1831–1888) – uczestnik powstania styczniowego, ziemianin, finansista. Był ojcem Józefa Antoniego Juliusza (1853-1923), stryjem Cezarego Wojciecha Hallera (1875-1919) oficera poległego w czasie wojny polsko-czechosłowackiej w przegranej przez polską samoobronę bitwie z oddziałami regularnego wojska czeskiego pod Kończycami Małymi, i gen. Józefa Hallera (1873–1960 w Londynie).
Przypisy
edytuj- ↑ Jan Stella-Sawicki: Galicya w powstaniu styczniowem. Lwów: 1913, s. 14, 34.
- ↑ Stefan Kieniewicz: Adam Sapieha 1828-1903. Warszawa, 1993, s. 86.
- ↑ Jan Stella-Sawicki: Galicya w powstaniu styczniowem. Lwów: 1913, s. 72.
- ↑ Сzęśс nieurzędowa. „Gazeta Lwowska”, 32 (7 lutego 1867), s. 1.
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1870, s. 567; 1871, s. 502; 1872, s. 500; 1873, s. 516.
- ↑ Wyciąg z protokołu posiedzenia komitetu c. k. Towarzystwa gospodarskiego galic. z dnia 18 czerwca 1870 r.. „Gazeta Lwowska”, s. 1094, nr 181 z 10 sierpnia 1870.
- ↑ Maria Dzielska 'Cezary Emil Haller – Karta z historii rodu Hallerów’, [w:] Towarzystwo Przyjaciół Skawiny – Informator nr 81 s. 52–61.
Bibliografia
edytuj- Marian Tyrowicz „Cezary Emil Haller”, [w:] Polski Słownik Biograficzny tom IX wyd. 1960-1961 s. 248–250
- Zapomniane wspomnienia. opr. Eligiusz Kozłowski. Warszawa, 1981, s. 454.
- Eligiusz Kozłowski: Od Węgrowa do Opatowa 3.02.1863 – 21.02.1864 Wybrane bitwy z Powstania Styczniowego. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1962.