Cerkiew św. Paraskewy w Radrużu
Cerkiew pod wezwaniem św. Paraskewy – zabytkowa prawosławna cerkiew (następnie greckokatolicka, obecnie muzealna) w Radrużu w powiecie lubaczowskim z XVI w.
 nr rej. A/435 oraz A/421 z dnia 15.12.1986 r. i 14.06.2010[1]
| |||||||||||||||
.jpg) Widok ogólny | |||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Położenie na mapie gminy Horyniec-Zdrój  | |||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu lubaczowskiego  | |||||||||||||||
 50°10′35″N 23°24′03″E/50,176389 23,400833
| |||||||||||||||
| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
.jpg) Wnętrze | |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ |
kulturowy |
| Spełniane kryterium |
III, IV |
| Numer ref. | |
| Region[b] |
Europa i Ameryka Północna |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę |
2013 |
W 2013 roku została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO wraz z innymi drewnianymi cerkwiami w Polsce i na Ukrainie. Włączona do podkarpackiego Szlaku Architektury Drewnianej.
Charakterystyka
edytujCerkiew ta należy do najstarszych i najlepiej zachowanych obiektów drewnianego budownictwa cerkiewnego w Polsce. Znalazła się na prestiżowej, międzynarodowej liście World Monuments Fund (WMF), która obejmuje bezcenne obiekty warte ratowania i wsparcia finansowego[2].
Położona jest na owalnym wzgórzu nad potokiem Radrużka, i wraz z dzwonnicą otoczona jest murem (obecny z 1825[3]), co nadaje jej charakter obronny. Zbudowana została z drewna jodłowego i dębowego przez cieśli wykorzystujących doświadczenia ciesielstwa późnogotyckiego. Fundatorem cerkwi był prawdopodobnie poseł na sejm i starosta lubaczowski Jan Płaza (zm. w 1599). W niespokojnych czasach XVII wieku cerkiew − oprócz funkcji religijnych − odgrywała rolę warowni, w której mogli się schronić mieszkańcy podczas najazdów tatarskich.
-
Widok od cmentarza przycerkiewnego -
Ikonostas -
Polichromia
.jpg)
.jpg)
Cerkiew jest trójdzielną budowlą konstrukcji zrębowej, o charakterze późnogotyckim, zbudowaną na rzucie trzech kwadratów. Najwyższą i najszerszą część stanowi dwukondygnacyjna nawa, zwieńczona czworoboczną kopułą zrębową z jednym załomem i gontową latarnią. Niższe prezbiterium i babiniec mają dachy dwuspadowe. Dachy i ściany pobite są gontem. Dokoła cerkwi ciągną się obszerne soboty wsparte na słupach. Soboty są elementem często spotykanym w cerkwiach karpackich; na Roztoczu Wschodnim występują w Radrużu i Nowym Bruśnie. Na ścianie ikonostasowej oraz w prezbiterium zachowała się polichromia malowana wprost na drewnie w 1648, prawdopodobnie przez malarzy potylickich. W 2012 r. dokonano konserwacji elementów ikonostasu, które z Łańcuta przekazane zostały do cerkwi radrużańskiej.
-
-
Elewacja frontowa -
Elewacja boczna
.jpg)
.jpg)
.jpg)
W latach 1963–1965 cerkiew została odrestaurowana przez miejscowych rzemieślników pod kierownictwem konserwatorów z Krakowa. W trakcie konserwacji pod węgłem podwaliny odnaleziono osiem szelągów króla Jana Kazimierza z 1665 (obecnie w muzeum w Lubaczowie). Na przycerkiewnym cmentarzu (pow. ok. 16 a), otoczonym murem, stoi kilka kamiennych krzyży oraz krypta właścicieli Radruża − Andruszewskich. W pobliżu dwa inne cmentarze: starszy i większy o pow. ok. 42 a i mniejszy o pow. 14 a. Na obu zachowały się zabytkowe nagrobki bruśnieńskie.
Świątynia wykazuje wiele cech wspólnych z cerkwią Świętego Ducha w Potyliczu.
Cerkiew w roku 2012 znalazła się na liście World Monuments Watch jako jeden ze stu cennych zabytków na świecie zagrożonych zniszczeniem[4]. 21 czerwca 2013 roku została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
-
Otoczenie -
Dzwonnica -
Dom diaka
.jpg)
Od 2010 roku zespół zabudowań cerkiewnych stanowi oddział Muzeum Kresów w Lubaczowie[5].
W listopadzie 2017 prezydent RP wpisał obiekt na listę pomników historii[6].
Przypisy
edytuj- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2011-10-24].
- ↑ Tomasz Nieśpiał: Światowe wyróżnienie greckokatolickiej świątyni. www.rp.pl, 2011-10-24. [dostęp 2011-10-24].
- ↑ Tomasz Kaliński (red. prow.): Polska. Nawigator turystyczny. Wyd. 3. Warszawa: Carta Blanca, 2008, s. 472. ISBN 978-83-60887-35-6.
- ↑ Strona World Monuments Fund. [dostęp 2013-07-02]. (ang.).
- ↑ Zespół Cerkiewny w Radrużu. www.muzeumkresow.eu. [dostęp 2014-05-08]. (pol.).
- ↑ Informacja na oficjalnej stronie Prezydenta RP [online], 22 listopada 2017 [zarchiwizowane z adresu 2018-04-12].
Bibliografia
edytuj- Janusz Mazur: Drewniana cerkiew greckokatolicka pw. św. Paraskewy w Radrużu z końca XVI w. (Praca magisterska w Katedrze Historii Sztuki Nowożytnej KUL). Lubaczów-Lublin: 1999.
- Marek Wiśniewski, Paweł Wład: Roztocze Wschodnie: Bełżec, Horyniec Zdrój, Lubycza Królewska, Narol, Susiec, Jaworów, Żółkiew i okolice. Przewodnik nie tylko dla turystów. Mielec: Wydawnictwo Naukowe, Turystyczne i Edukacyjne, 2004. ISBN 83-912139-9-4.
- Włodzimierz Łęcki (pod red.): Kanon krajoznawczy Polski. Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo PTTK "Kraj", 2005. ISBN 83-7005-475-7.
- Cerkiew w Radrużu [online], Roztocze Wschodnie [dostęp 2011-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2014-01-29].
- Ikonostas z cerkwi pw. św. Paraskewy w Radrużu [online], Roztocze Wschodnie [dostęp 2011-11-23] [zarchiwizowane z adresu 2011-07-29].