Cerkiew św. Olgi w Warszawie
Cerkiew św. Olgi – cerkiew prawosławna w Warszawie, wzniesiona w latach 1902–1903 na potrzeby Grodzieńskiego Pułku Huzarów Lejbgwardii. Została rozebrana przed 1935.
| cerkiew wojskowa | |||||||||||||||||
 Widok ogólny cerkwi | |||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||
| Wezwanie |
św. Olgi | ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Położenie na mapie Warszawy  | |||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||||||||||||||
 52°12′40,0″N 21°02′36,3″E/52,211111 21,043417
| |||||||||||||||||
Historia
edytujTymczasowa cerkiew św. Olgi
edytujW 1867 w kompleksie koszarowym Pułku Huzarów Lejbgwardii położonym w rejonie współczesnych ulic: 29 Listopada, Suligowskiego i Podchorążych[1] zlokalizowano pierwszą świątynię pod wezwaniem św. Olgi. Była to cerkiew wojskowa, z której korzystały pułki huzarów i ułanów[2]. Piotr Paszkiewicz[3], Henryk Sienkiewicz[4] i Renata Popkowicz-Tajchert[5] utożsamiają tę świątynię z budynkiem współczesnej katedry Świętego Ducha w Warszawie, urządzonej w dawnej rosyjskiej cerkwi. Analizy dokumentów rosyjskich oraz polskich opracowań komisji zajmującej się architekturą porosyjską w 1919 doprowadziły jednak Kiryła Sokoła[6] i Ryszarda Mączewskiego[7] do odrzucenia tej koncepcji. Mączewski pisze, że pierwsza cerkiew św. Olgi miała charakter świątyni domowej, położonej w jednym z drewnianych obiektów koszarowych. Jako jej projektanta wskazuje Teodora Witkowskiego[7]. Wybór Olgi Kijowskiej jako patronki świątyni nie był przypadkowy. Dzień jej wspomnienia w Rosyjskim Kościele Prawosławnym pokrywał się z dniem święta pułku huzarów[2].
Cerkiew reprezentacyjna
edytujW 1901 pojawił się pomysł wzniesienia dla jednostki huzarów odrębnej świątyni. Car Mikołaj II poparł tę koncepcję i osobiście ofiarował 30 tys. rubli, zdaniem Piotra Paszkiewicza pokrywając tym samym połowę przewidywanych kosztów budowy[8]. Kirył Sokoł twierdzi jednak, że łączny koszt wzniesienia cerkwi był znacznie wyższy i wyniósł ostatecznie 100 tys. rubli[9]. Początkowo uroczyste położenie kamienia węgielnego planowano zorganizować 21 października 1901, w dniu urodzin księcia Pawła Aleksandrowicza Romanowa, tytularnego dowódcy pułku. Z nieznanych powodów zamiar ten został zarzucony i ceremonia ta odbyła się dopiero 24 maja roku następnego[8]. Obiekt musiał być już gotowy w 1903, w tym roku bowiem opisuje go nowo wydany Najnowszy przewodnik po Warszawie[8]. Cerkiew była przeznaczona dla 700 osób. Była budynkiem bardzo nowoczesnym w porównaniu z innymi świątyniami prawosławnymi Warszawy: zainstalowano w niej oświetlenie elektryczne i ogrzewanie parowe[6].
Budowa cerkwi św. Olgi wpisywała się w szerszą akcję wznoszenia świątyń prawosławnych dla stacjonujących w Warszawie pułków rosyjskich. Według Piotra Paszkiewicza, na przełomie XIX i XX wieku w mieście wzniesiono kilkanaście takich obiektów. Autor ten podkreśla polityczny wymiar architektury cerkiewnej, która obok spełniania funkcji sakralnych miała utrwalać obecność władzy rosyjskiej na ziemiach polskich[10]. Zaznacza jednak, że współcześni badacze, ze względu na skąpą ilość źródeł, nie są w stanie ustalić, czy wszystkie cerkwie wojskowe były budynkami wolno stojącymi, czy też kaplicami w wydzielonych pomieszczeniach koszarowych[11].
12 czerwca 1911 na placu przylegającym do budynku zostało wzniesione brązowe popiersie rosyjskiego generała Michaiła Skobielewa, który zaczynał swoją karierę wojskową w pułku opiekującym się świątynią[6].
Lokalizacja cerkwi św. Olgi
edytujDzisiejszy adres nieistniejącej cerkwi św. Olgi ul. 29 Listopada – współrzędne 52°12′40,0″N 21°02′36,3″E/52,211111 21,043417[7].
Po 1915
edytujW 1915 cerkiew została porzucona, gdy opiekująca się nią jednostka opuściła Warszawę. Na planie z 1924, odwzorowującym sytuację o siedem lat wcześniejszą, jej zarys został oznaczony krzyżem łacińskim, co może oznaczać jej spontaniczną adaptację na kościół katolicki[7]. W raporcie komisji zajmującej się rozstrzygnięciem przyszłych losów cerkwi porosyjskich na jej temat nie zawarto jednoznacznych wskazówek[2]. Jednak na ortofotomapie Warszawy z 1935 miejsce po świątyni, jak również po pomniku gen. Skobielewa, jest już puste[7]. Wskazuje to na jej zniszczenie w czasie akcji rewindykacji świątyń prawosławnych, jako symbolu carskiego panowania[12].
Architektura i wystrój wnętrza
edytujAutorem projektu świątyni był architekt eparchialny Władimir Pokrowski, który wykonał go w stylu siedemnastowiecznych cerkwi rosyjskich[9]. Budynek miał 53 metry wysokości, 32 długości i 24 szerokości. Nad prezbiterium obiektu znajdowała się główna kopuła, otoczona czterema mniejszymi; wszystkie były złocone i zwieńczone krzyżami. Budowla do wysokości dwóch metrów powyżej poziomu gruntu była pokryta były szarym granitem, zaś pozostałą część ścian wyłożono białą cegłą. Ponad przedsionkiem wznosiła się strzelista dzwonnica[9].
Podłoga cerkwi wyłożona była terakotową płytką. We wnętrzu umieszczono trzyrzędowy ikonostas ze złoconego drewna[9]. Zachowane fotografie pozwalają stwierdzić, że wizerunki świętych znajdowały się również w bocznych, ozdobnych kiotach, zaś ściany budynku pokryte były polichromią[13].
Przypisy
edytuj- ↑ Weronika Chrósny, Historia koszar kawaleryjskich przy Łazienkach Warszawskich w latach 1918–1945, „ArtifexNovus”, 2018 [dostęp 2024-11-18].
- ↑ a b c Ryszard Mączewski: Święta Olga czy błogosławiony Martynian?. Stolica. [dostęp 2010-01-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (23 lipca 2012)]. (pol.).
- ↑ Piotr Paszkiewicz: Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815–1915. s. 81.
- ↑ Henryk Sienkiewicz: Cerkwie w krainie kościołów. s. 172–173.
- ↑ Renata Popkowicz-Tajchert: Katedra. [dostęp 2010-01-09]. (pol.).
- ↑ a b c Kirył Sokoł: Russkaja Warszawa. s. 55.
- ↑ a b c d e Ryszard Mączewski: Historia cerkwi bł. Martyniana i św. Olgi na terenie koszar ułańskich i huzarskich przy Łazienkach w Warszawie. [dostęp 2010-01-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (26 lipca 2014)]. (pol.).
- ↑ a b c Piotr Paszkiewicz: Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815–1915. s. 109.
- ↑ a b c d Kirył Sokoł: Russkaja Warszawa. s. 54.
- ↑ Piotr Paszkiewicz: Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815–1915. s. 14.
- ↑ Piotr Paszkiewicz: Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815–1915. s. 110.
- ↑ Henryk Sienkiewicz: Cerkwie w krainie kościołów. s. 172.
- ↑ Henryk Sienkiewicz: Cerkwie w krainie kościołów. s. 130–131.
Bibliografia
edytuj- Paszkiewicz P., Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815-1915, Warszawa 1991.
- Sienkiewicz H., Cerkwie w krainie kościołów, TRIO, Warszawa 2006, ISBN 978-83-60623-04-6.
- Sokoł K., Russkaja Warszawa, MID Synergia, Moskwa 2002, ISBN 5-7368-0252-X.