Cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku

Drewniane cerkwie regionu karpackiego w Polsce i na Ukrainie^[a]
	Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Polska
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	III, IV
Numer ref.	1424
Region	Europa i Ameryka Północna
	Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2013; na 37. sesji
	↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ; ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO ;

Cerkiew św. Michała Archanioła
	nr rej. A-78 z dnia 31.01.1985
	cerkiew parafialna
	; W czasie remontu (2021)
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Miejscowość	Turzańsk
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
Diecezja	przemysko-gorlicka
Wezwanie	św. Michała Archanioła
Wspomnienie liturgiczne	8/21 listopada
Historia
Data rozpoczęcia budowy	1801
Data zakończenia budowy	1803, 1836
Aktualne przeznaczenie	czynna świątynia prawosławna
Poprzednie wyznanie	greckokatolickie (do 1947);; rzymskokatolickie (1947–1961)
Dane świątyni
Styl	wschodniołemkowski
Świątynia; • materiał bud.	; • drewno
Wieża kościelna; • liczba wież	; 3
Kopuła; • liczba kopuł	; 5
Liczba ikonostasów	1
Liczba naw	1
Dzwonnica; • typ dzwonnicy	; wolnostojąca, drewniana, czworoboczna
	Położenie na mapie gminy Komańcza Turzańsk, cerkiew
	Położenie na mapie Polski Turzańsk, cerkiew
	Położenie na mapie województwa podkarpackiego Turzańsk, cerkiew
	Położenie na mapie powiatu sanockiego Turzańsk, cerkiew
	49°22′09,1″N 22°07′44,0″E/49,369194 22,128889
	Multimedia w Wikimedia Commons

Cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioła – drewniana parafialna^[2] cerkiew prawosławna (w swoich dziejach służyła też grekokatolikom i rzymskim katolikom), wzniesiona w latach 1801–1803, znajdująca się w Turzańsku. Należy do dekanatu Sanok diecezji przemysko-gorlickiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Włączona do podkarpackiego Szlaku Architektury Drewnianej (na trasie nr IV: sanocko-dukielskiej). W 2013 wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Historia

Cerkiew w Turzańsku, początkowo prawosławna, następnie unicka, była wzmiankowana już w 1526. Obecny budynek powstał w pierwszych latach XIX w. i był rozbudowywany o przedsionek i zakrystię w 1836 r. W latach 1896 i 1913 dokonywano kolejnych remontów cerkwi, wzmacniając jej dach blachą. Po wywiezieniu ludności ukraińskiej w ramach akcji „Wisła”, w latach 1947–1961 cerkiew użytkowali katolicy obrządku łacińskiego parafii w Komańczy. 10 sierpnia 1961 z polecenia Urzędu Wojewódzkiego w Rzeszowie budynek został zaplombowany. W 1963 świątynię oddano w użytkowanie prawosławnym, którzy są jej gospodarzami do dnia dzisiejszego. W latach 80., 90. XX w. oraz po 2000 dokonano licznych remontów cerkwi^[3]^[4].

Wejście
Elewacja frontowa
Dzwonnica

Na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 o uregulowaniu stanu prawnego niektórych nieruchomości pozostających we władaniu Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego świątynia stała się wyłączną własnością Kościoła Prawosławnego^[5].

Świątynię wpisano 31 stycznia 1985 r. do rejestru zabytków (pod nr A-78), a 21 czerwca 2013 r. – na listę światowego dziedzictwa UNESCO, w grupie 16 drewnianych cerkwi regionu karpackiego z Polski i Ukrainy^[3].

Architektura i wyposażenie

Cerkiew w Turzańsku jest cerkwią łemkowską typu północno-wschodniego, trójdzielną, bezwieżową, orientowaną, konstrukcji zrębowej. Pokryta dachem jednokalenicowym wielopołaciowym krytym blachą. Nad babińcem, nawą i prezbiterium i obiema zakrystiami pięć podobnych do siebie baniastych wieżyczek z pozornymi latarniami, makowiczkami i kutymi krzyżami. Przedsionek przekryty dachem pulpitowym. Ściany zewnętrzne szalowane pionowo deskami^[3]^[6]^[4].

Wewnątrz w trzech głównych częściach ośmiopolowe kopuły namiotowe, w pozostałych pomieszczeniach stropy. Zachował się zdekompletowany ikonostas autorstwa Josypa Bukowczyka z 1895, polichromia także malowana przez Josypa Bukowczyka z 1898, ołtarze boczne, oraz kilkanaście chorągwi procesyjnych ręcznie haftowanych^[3]^[6]^[4].

Od wschodu
Wieże
Wnętrze cerkwi

Otoczenie

Na osi cerkwi od strony zachodniej stoi trójkondygnacyjna drewniana dzwonnica konstrukcji słupowo-ramowej o zbieżnych ścianach, na planie czworoboku z 1817. Zwieńczona dachem namiotowym o sferycznym profilu z baniastą wieżyczką (stylizowaną na sygnaturkę) z pozorną latarnią i kutym krzyżem.

Na przycerkiewnym cmentarzu dwa nagrobki z końca XIX w.^[3].

Przypisy

↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2018-05-11] .
↑ Kalendarz Prawosławny 2017, Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, ISSN 1425-2171, s. 193
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Krzysztof Zieliński: Leksykon drewnianej architektury sakralnej województwa podkarpackiego. PRO CARPATHIA, Rzeszów 2015, s. 287, 288. ISBN 978-83-61577-68-3.
↑ ^a ^b ^c Cerkiew pw. św. Michała Archanioła ( z modelem 3D). zabytek.pl. [dostęp 2022-12-15].
↑ Ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o uregulowaniu stanu prawnego niektórych nieruchomości pozostających we władaniu Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (Dz.U. 2010 nr 7 poz. 43), isap.sejm.gov.pl
↑ ^a ^b Magdalena i Artur Michniewscy, Marta Duda: Cerkwie drewniane Karpat. Polska i Słowacja. Wydawnictwo Rewasz, Pruszków 2011, s. 171, 172. ISBN 83-89188-08-2.

Bibliografia

StanisławS. Kryciński StanisławS., Cerkwie w Bieszczadach, Pruszków: Wydawnictwo Rewasz, 2005, ISBN 83-89188-39-2, ISBN 83-89188-38-4, OCLC 69495051 .

[2] Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO

[3] Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

[Zabytek-1] Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2018-05-11] .

[4] Kalendarz Prawosławny 2017, Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, ISSN 1425-2171, s. 193

[Zieliński-5] Krzysztof Zieliński: Leksykon drewnianej architektury sakralnej województwa podkarpackiego. PRO CARPATHIA, Rzeszów 2015, s. 287, 288. ISBN 978-83-61577-68-3.

[zabytek-6] Cerkiew pw. św. Michała Archanioła ( z modelem 3D). zabytek.pl. [dostęp 2022-12-15].

[7] Ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o uregulowaniu stanu prawnego niektórych nieruchomości pozostających we władaniu Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (Dz.U. 2010 nr 7 poz. 43), isap.sejm.gov.pl

[cerkwie_drewniane-8] Magdalena i Artur Michniewscy, Marta Duda: Cerkwie drewniane Karpat. Polska i Słowacja. Wydawnictwo Rewasz, Pruszków 2011, s. 171, 172. ISBN 83-89188-08-2.

[2]

[1]

[a]

[b]

[3]

[4]

[5]

[6]