Cefalotus bukłakowaty
Cefalotus bukłakowaty (Cephalotus follicularis) – gatunek rośliny mięsożernej z monotypowego rodzaju Cephalotus i rodziny Cephalotaceae. Występuje endemicznie w południowo-zachodniej Australii, na obszarze od wybrzeża do 50 km w głąb lądu i na odcinku około 400 km pomiędzy miastami Albany i Busselton. Gatunek odkryty został w 1791 przez botanika Archibalda Menziesa podczas ekspedycji naukowej. W XIX wieku wprowadzony do uprawy w Wielkiej Brytanii, później jako osobliwość został szerzej rozpowszechniony[5]. Rośliny tego gatunku bywają uprawiane jako ozdobne w pojemnikach[6].
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina |
Cephalotaceae |
| Rodzaj |
Cephalotus |
| Gatunek |
Cephalotus follicularis |
| Nazwa systematyczna | |
| Cephalotus follicularis Labill. Nov. Holl. Pl. 2: 6 (1806)[3] | |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |
 | |
| Zasięg | |
| |
Morfologia
edytuj
- Pokrój
- Roślina zielna z krótkim, podziemnym kłączem, z którego wyrastają liście i głąbik kwiatonośny[7].
- Liście
- Skrętoległe, wszystkie odziomkowe[7], dwojakiego rodzaju – asymilacyjne (fotosyntetyzujące) o blaszce łopatkowatej i długich ogonkach oraz pułapkowe w kształcie dzbaneczka zaopatrzonego w wieczko. Dzbanuszkowate zagłębienie powstaje z dolnej części blaszki, podczas gdy górna przerasta nad nią tworząc wieczko. Początkowo młody liść owadożerny zwrócony jest ku dołowi, następnie w wyniku skrętu ogonka liściowego ustawia się otworem i wieczkiem ku górze. W przypadku młodych liści wieczko przykrywa otwór, z czasem uchyla się coraz bardziej. Krawędź dzbanuszka pokrywają żebra zakończone haczykowato wygiętymi wyrostkami skierowanymi do wnętrza pułapki, uniemożliwiającymi wydostanie się ofiarom z jego wnętrza. Dzbanuszek wypełniony jest płynem, w którym pływają resztki rozłożonych owadów[5]. Cały liść pułapkowy osiąga do około 4–5 cm długości i 2 cm średnicy[6], w miejscach nasłonecznionych ma kolor żywo czerwony do burgundowego, biało i zielono plamisty[5][6].
- Kwiaty
- Sześciokrotne, drobne (do 3 mm średnicy[8]) i pozbawione korony[5], skupione są w groniastych wierzchotkach na szczycie bezlistnego głąbika[7] osiągającego ponad 0,5 m wysokości[8]. Kwiaty są obupłciowe i 6-krotne. Kielich jest 6-działkowy, opisywany jako barwny[7] lub zielonkawobiały[8], z kapturkowatymi działkami. Pręcików jest 12, w dwóch okółkach wyrastających po wewnętrznej stronie szerokiego, grubego, zielonego i brodawkowatego pierścienia miodnikowego. Pylniki są drobne, z woreczkami pyłkowymi otwierającymi się podłużnym pęknięciem. Łącznik między pylnikami jest okazały, kulistawy i ogruczolony na szczycie[7]. Nitki jednego okółka są dłuższe[6]. Słupkowie tworzy 6 wolnych owocolistków tworzących górne, jednokomorowe zalążnie zawierające po jednym, rzadko dwa zalążki[7].
- Owoce
- Gęsto owłosione wielomieszki, zawierające w poszczególnych mieszkach pojedyncze nasiono[7].
Biologia i ekologia
edytujRośliny tego gatunku rosną na obszarach zabagnionych wśród siedlisk piaszczystych w pobliżu wybrzeża[8], zazwyczaj w miejscach mniej lub bardziej przesychających, często wśród kęp traw[6].
Roślina żywi się owadami, głównie mrówkami, ale też owadami latającymi. Owady wabione są lśniącymi gruczołkami miodnikowymi obficie pokrywającymi żebra na krawędzi pułapki oraz wewnętrzną część wieczka[8][6]. Wieczka zabezpieczają także wnętrze pułapek przed deszczem oraz regulują wilgotność wewnątrz zmieniając swe położenie w zależności od wilgotności otoczenia[6]. Wzdłuż brzegu pułapki ciągnie się pierścień gładkich żeber zagiętych do jej wnętrza i tam ostro zakończonych. Zewnętrzne ścianki pułapki są pokryte włoskami i trzema krawędziami, naprowadzającymi owady do wnętrza pułapki, natomiast wewnętrzne ścianki są woskowane, co wraz z pierścieniem ostrych zakończeń żeber na brzegu pułapki uniemożliwia owadom ucieczkę. Pierścień skierowany do wnętrza pułapki tworzy tzw. strefę ześlizgu – jest pokryty skierowanymi w dół, dachówkowato ułożonymi włoskami[6]. Na dnie dzbanka znajdują się gruczołki wydzielające enzymy trawiące, których roztwór zajmuje ok. 1/3 objętości pułapki. Owad, który wpadnie do wnętrza, jest trawiony przez enzymy, a uwolnione substancje mineralne są wchłaniane przez roślinę[8][6].
Systematyka
edytuj- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Gatunek, rodzaj i rodzina siostrzana dla Brunelliaceae w obrębie rzędu szczawikowców Oxalidales, należącego do kladu różowych roślin okrytonasiennych[2].
| ← |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zmienność
edytujDo zarejestrowanych kultywarów tego gatunku należą: 'Hummer's Giant' oraz 'Eden Black'[9].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-03] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-03] (ang.).
- ↑ Cephalotus follicularis Labill., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-12-18].
- ↑ Cephalotus follicularis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. T. 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 148. ISBN 83-7079-778-4.
- ↑ a b c d e f g h i Zbigniew Podbielkowski, Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny mięsożerne – zwane też owadożernymi. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2003, s. 96-98. ISBN 83-7073-337-9.
- ↑ a b c d e f g Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, 2009, s. 299. ISBN 978-1-4020-9608-2.
- ↑ a b c d e f Adrian Slack, Carnivorous plants, London: Alphabooks, 1988, s. 89-91, ISBN 0-7136-3079-5, OCLC 21045853.
- ↑ International Carnivorous Plant Society. [dostęp 2013-07-21]. (ang.).