Wikipedia

Budynek przy ul. Kościelnej 1 w Sanoku

Budynek przy ulicy Kościelnej 1 w Sanoku (pierwotnie Dom Robotniczy, później Zakładowy Dom Kultury oraz Dom Kultury „Caritas” im. błog. Zygmunta Gorazdowskiego) – budynek w dzielnicy Posada miasta Sanoka.

Budynek przy ulicy Kościelnej 1 w Sanoku
Ilustracja
Budynek w 2012
Państwo

 Polska

Miejscowość

Sanok
(Posada)

Adres

ul. Kościelna 1

Architekt

Władysław Chomiak

Powierzchnia użytkowa

niespełna 860 m²

Rozpoczęcie budowy

1925

Ukończenie budowy

1926

Kolejni właściciele

Starostwo powiatowe w Sanoku

Obecny właściciel

Caritas Archidiecezji Przemyskiej

Położenie na mapie Sanoka
Mapa konturowa Sanoka, w centrum znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ulicy Kościelnej 1 w Sanoku”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ulicy Kościelnej 1 w Sanoku”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ulicy Kościelnej 1 w Sanoku”
Położenie na mapie powiatu sanockiego
Mapa konturowa powiatu sanockiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ulicy Kościelnej 1 w Sanoku”
Ziemia49°33′01,5″N 22°12′40,8″E/49,550417 22,211333
Multimedia w Wikimedia Commons

Historia

edytuj

Ideę powstania budynku podjęło w 1924 Stowarzyszenie „Praca i Życie” przy sanockiej fabryce fabryki maszyn i wagonów, w zarządzie którego zasiedli Józef Śliwa jako przewodniczący oraz m.in. Roman Baczyński. 6 października 1925 powołano Komitet Założycielski. na czele powołanego wówczas Stowarzyszenia „Dom Robotniczy” stanął Józef Śliwa, jego zastępcą został Antoni Fichtel, a w zarządzie zasiadł m.in. R. Baczyński[1]. Projektantem i wykonawcą budowy obiektu był Władysław Chomiak, a budowę rozpoczęto na zakupionym w 1926 areale w tym samym roku[2], kontynuowano do 1930, jednak wówczas obiekt pozostawał jeszcze w stanie surowym (w tym czasie istniał kryzys ekonomiczny). W 1932 dalsze wykończenia budynku przeprowadzono z ramienia Komitetu Wykonawczego Funduszu Budowy Domów Ludowych. Otwarcie nastąpiło w 1932. Majątek pierwotnego stowarzyszenia został przeniesiony na trzy podmioty: Centralny Zarząd Związku Górników (Kraków), Związek Robotników Przemysłu Metalowego w Polsce (Warszawa) i Centralny Związek Przemysłu Chemicznego w Polsce (Kraków).

W okresie lat 30. II Rzeczypospolitej w pomieszczeniach budynku działały: XXV Oddział Związku Zawodowego Metalowców, Oddział Posada Związku Robotników Drzewnych, Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego, Komitet Miejscowy PPS, Spółdzielnia Spożywców „Jedność”. W pomieszczeniach obiektu była prowadzona działalność kulturalno-oświatowa. W Domu Robotniczym działały: orkiestra dęta, zespół sceniczny, chór męski „Lutnia”. Odbywały się w nim spotkania robotniczy, mowy wygłaszali działacze socjalistyczni. Dom Robotniczy zyskał określenie potoczne „robotniczy parlament”. Pisarz Kalman Segal w swojej powieści pt. Nad dziwną rzeką Sambation, napisanej w 1955 i wydanej w 1957, zawarł odniesienia do przedwojennego Domu Robotniczego[3].

Podczas II wojny światowej budynek uległ uszkodzeniom (m.in. pożar w styczniu 1945[4]).

Po zakończeniu wojny przystąpiono do odbudowy i remontu (sfinansowanego z kredytu dla miasta[5]), po których 21 września 1946 miało miejsce uroczyste otwarcie Domu Robotniczego[6]. W obiekcie stworzono Bibliotekę Przyzakładową[7][8], działała orkiestra dęta, zespół teatralny. Zakładowy zespół pieśni i tańca, korzystający w swoim repertuarze z okolicznych pieśni i obrzędów ludowych, prowadziła Maria Bieńkowska[9][10]. Zespół instrumentalny prowadził Edward Dańczyszyn[11].

W 1952 Zarząd Główny Związku Zawodowego Metalowców dokonał przekazania budynku na rzecz fabryki „Sanowag”. W wyniku porozumienia dotychczasowych współwłaścicieli (związków zawodowych) podjęto decyzję, wskutek której jedynym właścicielem został Związek Metalowców. Od końca 1952 do 1953 przy Domu Robotnika członkowie koła klubu Stal Sanok wybudowali lodowisko[12]. Postanowieniem Zarządu Głównego Związku Metalowców z 27 kwietnia 1960 został przekazany na rzecz sanockiej fabryki, a jego kierowanie przejęła Rada Zakładowa. Obiekt został przemianowany na Zakładowy Dom Kultury. Jego rozwój nastąpił w latach 60. W okresie PRL budynek mieścił Kino „San” (także pod nazwą Kino „Robotnik”[13]), kawiarnię, funkcjonował w nim Zespół Pieśni i Tańca „Autosan”[14]. Od 1 września 1966 kierownikiem ZDK był Emil Buras[15]. W połowie lat 70. budynek został odremontowany z funduszy Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”[16]. W 1981 wykonano remont i naprawy w budynku[17].

 
Tablica pamiątkowa pierwotnie umieszczona w budynku

W latach 70. dyrektorem ZDK był Antoni Wojewoda[18][19]. W tym latach z inicjatywy dyrektor I Liceum Ogólnokształcącego im. Komisji Edukacji Narodowej w Sanoku, Heleny Grabowskiej, zainicjowano współpracę tej szkoły z ZDK[20]. W 1976 odbyły się obchody 50-lecia działalności Zakładowego Domu Kultury[21]. Rok 1976 jubileuszu zbiegł się z 30. rocznicami powstania zakładowej orkiestry dętej oraz zakładowego klubu sportowego Stal Sanok[22]. Pod koniec listopada 1976 obchody uświetniły uroczysta akademia i galowy koncert amatorskich zespołów artystycznych[23]. Z tej okazji w 1976 został wydana publikacja pt. 50 lat Zakładowego Domu Kultury, 30 lat Orkiestry Dętej, 30 lat Klubu Sportowego „Stal” Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”[24]. 20 lutego 1980 w ZDK odbył się uroczysty koncert z okazji obchodów 62 rocznicy powstania Armii Radzieckiej[25]. Podczas obchodów 150-lecia istnienia fabryki w 1982 w budynku ZDK została odsłonięta tablica pamiątkowa i jednocześnie upamiętniająca rocznicę zainicjowania w niej ruchu robotniczego i związkowego[26][27]. Przedstawia podobizny trzech robotników i zarys zabudowań fabrycznych w tle oraz poniżej inskrypcję o treści: W 100-lecie polskiego ruchu robotniczego i w 80-lecie tworzenia zorganizowanych form ruchu związkowego w Sanockiej Fabryce Autobusów. Załoga w 150-lecie sanockiej fabryki. Grudzień 1982[28]. Projektantem tablicy był Władysław Kandefer. Później tablica została przeniesiona do budynku biurowego Autosanu przy ulicy Stefana Okrzei w dzielnicy Posada.

W 1988 prowadzono prace modernizacyjne obiektu[29]. W latach 90. władze Autosanu planowały zbycie budynku, po czym w 1997 został przejęty przez Kuratorium Oświaty w Krośnie i łączony do struktury Młodzieżowego Domu Kultury w Sanoku[30]. Od końca lat 90. budynek należał do powiatu sanockiego, zaś decyzją Rady Powiatu Sanockiego z listopada 2001 został przekazany w formie darowizny na rzecz Caritas Archidiecezji Przemyskiej celem prowadzenia placówki opiekuńczo wychowawczej i kulturalnej, a administrowanie przejęła pobliska Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa[31]. 9 czerwca 2002 został uroczyście otwarty Dom Kultury „Caritas” im. błog. Zygmunta Gorazdowskiego[32][33][34][35][36]. W budynku przejściowo działała filia Miejskiej Biblioteki Publicznej w Sanoku, Rada Dzielnicy Posada i Chór im. św. Cecylii.

Odznaczenia i wyróżnienia

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Bogumiła Koszela, Wiesław Koszela, Marian Struś: 50 lat Zakładowego Domu Kultury, 30 lat Orkiestry Dętej, 30 lat Klubu Sportowego „Stal” Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1976, s. 8.
  2. ↑ Bogumiła Koszela, Wiesław Koszela, Marian Struś: 50 lat Zakładowego Domu Kultury, 30 lat Orkiestry Dętej, 30 lat Klubu Sportowego „Stal” Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1976, s. 10.
  3. ↑ Kalman Segal: Nad dziwną rzeką Sambation. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 1957, s. 58.
  4. ↑ Bogumiła Koszela, Wiesław Koszela, Marian Struś: 50 lat Zakładowego Domu Kultury, 30 lat Orkiestry Dętej, 30 lat Klubu Sportowego „Stal” Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1976, s. 11.
  5. ↑ Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 105. ISBN 978-83-935385-7-7.
  6. ↑ Uroczyste otwarcie Domu Robotniczego. „Dziennik Rzeszowski”, s. 3, Nr 220 z 27 września 1946. 
  7. ↑ D. Grzegorzyk. Biblioteka ZDK Autosan dla młodzieży Szkoły Przyzakładowej. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 4, Nr 2 (401) z 10-20 stycznia 1987. 
  8. ↑ Bogumiła Koszela, Wiesław Koszela, Marian Struś: 50 lat Zakładowego Domu Kultury, 30 lat Orkiestry Dętej, 30 lat Klubu Sportowego „Stal” Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1976, s. 33.
  9. ↑ Bogumiła Koszela. Postawy. Żyłam sercem dla ludzi, kultury i poezji. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 5, Nr 4 (439) z 1-10 lutego 1988. 
  10. ↑ Józef Ząbkiewicz. Postawy. T. Zoszak – „Najważniejsze aby chcieć się rozumieć”. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 4, Nr 33 (504) z 1-10 grudnia 1989. 
  11. ↑ Historia 1986-87. zs3.sanok.pl. [dostęp 2016-01-11].
  12. ↑ Włodzimierz Wal. Jak hartowała się sanocka „Stal”. „Nowiny Rzeszowskie-Nowiny Sportowe”, s. 1, Nr 67 z 21 grudnia 1953. 
  13. ↑ Stanisław Kłos: Województwo rzeszowskie. Przewodnik. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1969, s. 341.
  14. ↑ Bogumiła Koszela, Wiesław Koszela, Marian Struś: 50 lat Zakładowego Domu Kultury, 30 lat Orkiestry Dętej, 30 lat Klubu Sportowego „Stal” Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1976, s. 29.
  15. ↑ Frontowe wspomnienia. „Tygodnik Sanocki”, s. 3, Nr 12 (1010) z 26 lutego 2010. 
  16. ↑ Władysław Stachowicz. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Miejska Rada Narodowa w Sanoku 1950-1990. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 240, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  17. ↑ Remont ZDK na finiszu. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 6, Nr 31 (231) z 10-20 listopada 1981. 
  18. ↑ Mieczysława Tarnawczyk. Kultura Robotnicza. Rosną ambicje i potrzeby środowiska. „Nowiny”. Nr 197, s. 4, 30 sierpnia 1976. 
  19. ↑ a b Wiesław Koszela. Wysokie odznaczenia dla ZDK SFA!. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 21, s. 3, 15-30 listopada 1977. 
  20. ↑ Wacław Drwięga: Liceum w latach 1958–1980. W: Księga pamiątkowa (obchodów 100-lecia Gimnazjum oraz I Liceum Ogólnokształcącego w Sanoku). Sanok: 1980, s. 23.
  21. ↑ Sanocka panorama 1976. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 3, Nr 35 (164) z 10-20 grudnia 1979. 
  22. ↑ Sławomir Bałda. Pół wieku w służbie kultury w robotniczym środowisku. „Nowiny”, s. 4, Nr 267 z 23 listopada 1976. 
  23. ↑ Sławomir Bałda. Uroczysta akademia i galowy koncert amatorskich zespołów artystycznych uświetniły jubileusz 50-lecia ZDK SFA. „Nowiny”, s. 4, Nr 272 z 29 listopada 1976. 
  24. ↑ Bogumiła Koszela, Wiesław Koszela, Marian Struś: 50 lat Zakładowego Domu Kultury, 30 lat Orkiestry Dętej, 30 lat Klubu Sportowego „Stal” Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1976, s. 3-4.
  25. ↑ Wojewódzki koncert w Sanoku. W 62 rocznicę powstania Armii Radzieckiej. „Nowiny”, s. 1, Nr 41 z 21 lutego 1980. 
  26. ↑ Marian Struś. Jubilatka zaprasza. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 5-6, Nr 1 (235) z 20-30 maja 1982. 
  27. ↑ Franciszek Oberc: Kalendarium sanockie 1974-1994, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 955.
  28. ↑ Franciszek Oberc, Pomniki i tablice pamiątkowe Sanoka, Sanok 1998, s. 26.
  29. ↑ ZDK w remoncie. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 2, Nr 7 (442) z 1-10 marca 1988. 
  30. ↑ Jolanta Ziobro. ZDK wciąż pusty. „Tygodnik Sanocki”. Nr 45 (417), s. 1, 5 listopada 1999. 
  31. ↑ Jolanta Ziobro. Znalazł właściciela. „Tygodnik Sanocki”. Nr 47 (524), s. 2, 23 listopada 2001. 
  32. ↑ Pod patronatem błogosławionego. „Tygodnik Sanocki”. Nr 24 (553), s. 1, 14 czerwca 2002. 
  33. ↑ Dom Kultury „Caritas”. bip.um.sanok.pl. [dostęp 2015-08-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-16)].
  34. ↑ Informator. „Tygodnik Sanocki”, s. 5, Nr 24 (814) z 15 czerwca 2007. 
  35. ↑ Dom Kultury „Caritas”. sztetl.org.pl. [dostęp 2015-08-15].
  36. ↑ Dom Kultury „Caritas”. sanok24.pl. [dostęp 2015-08-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)].
  37. ↑ Wysokie odznaczenia dla wieloletnich działaczy sportowych i kulturalnych. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 5, Nr 23 (68) z 1-15 grudnia 1976. 
  38. ↑ Sanocka panorama 1977. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 3, Nr 36 (165) z 20-31 grudnia 1979. 
  39. ↑ Wiesław Koszela. Złota odznaka TPPR dla GZ-A. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 1-2, Nr 4 (403) z 1-10 lutego 1987. 
  40. ↑ I miejsce dla ZDK. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 1-2, Nr 2 (71) z 15-31 stycznia 1977. 

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Budynek_przy_ul._Kościelnej_1_w_Sanoku&oldid=75165737”