Bitwa pod Klewaniem
Bitwa pod Klewaniem – część wielkiej bitwy wołyńsko-podolskiej; walki polskiej 8 Brygady Jazdy ppłk. Stanisława Grzmota-Skotnickiego z sowiecką 4 Dywizją Kawalerii komdywa Siemiona Timoszenki w czasie ofensywy jesiennej wojsk polskich na Ukrainie w okresie wojny polsko-bolszewickiej.
| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| |||
| Czas |
17 września 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
pod Klewaniem | ||
| Terytorium | |||
| Przyczyna | |||
| Wynik |
zwycięstwo 8 BJ | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Wojna Polska 1918–1921[1]
Geneza
edytuj2 września, jeszcze w czasie walk pod Zamościem, Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego zdecydowało, iż 3. i 6 Armie, po stosownym przegrupowaniu, około 10 września podejmą większą akcję zaczepną w kierunku wschodnim celem „nie tylko odrzucenia nieprzyjaciela poza granice Małopolski, lecz także rozbicia i zdezorganizowania jego sił tak, aby później można było utrzymać front przy użyciu słabych sił własnych"[2]. 3 Armia przystąpiła do działań 10 września[3]. Wstępnym etapem był zagon grupy motorowej mjr. Włodzimierza Bochenka wyprowadzony z Włodawy, który przeprawił się przez Bug i następnego dnia opanował Kowel. Za nim ruszyło natarcie sił głównych armii, w tym jej grupa manewrowa – Korpus Jazdy gen. Juliusza Rómmla[4]. Sowiecka 12 Armia cofała się swoimi głównymi siłami w kierunku Łucka. Aby uniemożliwić przeciwnikowi zorganizowanie oporu na Styrze, gen. Władysław Sikorski wydał rozkaz opanowania Łucka. 16 września, działający na styku sowieckich 12 i 14 Armii, Korpus Jazdy płk. Rómmla przy słabym oporze przeciwnika sforsował Styr na południe od Łucka i ruszył na Równe. Wieczorem korpus dotarł do Stubli. W tym czasie pod Równem koncentrowała się 1 Armia Konna Siemiona Budionnego. Miała tam dokonać reorganizacji i przygotować się do akcji zaczepnej przeciwko wojskom polskim[5].
Walczące wojska
edytuj| Jednostka | Dowódca | Podporządkowanie |
 Wojsko Polskie
| ||
|---|---|---|
| dowództwo 2 Dywizji Jazdy | płk Gustaw Orlicz-Dreszer | Korpus Jazdy |
| 8 Brygada Jazdy | ppłk Stanisław Grzmot-Skotnicki | 2 Dywizja Jazdy |
| ⇒ 2 pułk ułanów | ppłk Wincenty Jasiewicz | 8 Brygada Jazdy |
| ⇒ 115 pułk ułanów | rtm. Witold Mikulicz-Radecki | 8 Brygada Jazdy |
 Armia Czerwona
| ||
| dowództwo 4 Dywizji Kawalerii | komdyw. Siemion Timoszenko | 1 Armia Konna |
| ⇒ brygady kawalerii 4 DSK | 4 Dywizja Kawalerii | |
| 131 Taraszczańska Brygada Strzelców | 44 Dywizja Strzelców | |
Walki pod Klewaniem
edytujNocą z 16 na 17 września szosą z Łucka na Równe przemieszczała się sowiecka Brygada Taraszczańska. Jej marsz zabezpieczały dwa pociągi pancerne. Aby przeciąć drogę sowieckiej brygadzie, rozkaz zajęcia Klewania otrzymał dowódca 2 Dywizji Jazdy płk Gustaw Orlicz-Dreszer. Opanowanie miasta pozwalało trzymać pod kontrolą mosty na Stuble. Płk Orlicz-Dreszer skierował na Klewań 8 Brygadę Jazdy ppłk. Grzmota-Skotnickiego. Rano 17 września jej pułki rozpoczęły marsz drogą wzdłuż zachodniego brzegu Stubły. 108 pułk ułanów pozostał w Radochówce z zadaniem osłony tyłów brygady. Także 8 dywizjon artylerii konnej przerwał marsz. Przyczyną były błota, które uniemożliwiały prowadzenie armat. Idący w awangardzie brygady 2 pułk ułanów, pod Starym Żukowem, odrzucił za rzekę oddział sowieckiej piechoty[6][7]. Sowieci spalili most i zajęli stanowiska na wysokim wschodnim brzegu. Prowadzili przy tym skuteczny ogień i paraliżowali wszelkie próby przeprawy przez rzekę.
Dowódca 8 BJ zmienił zatem taktykę działania i zdecydował się na wykonanie obejścia. Maszerowano długą groblą do mostu łączącego Klewań z Zastawiem. Około 15.00 spieszony 4 szwadron 2 pułku ułanów zaatakował miasto, wyparł z niego sowieckie oddziały i zajął wzgórza na wschodnim skraju Klewania. Pozostałe jego szwadrony zgrupowały się na rynku, a 115 pułk ułanów stanął w rejonie kościoła[8]. Tak łatwe zwycięstwo okazało się jednak pułapką zastawioną przez dowództwo 4 Dywizji Kawalerii. Korzystając z przeszło dwukrotnej przewagi, chciano wpuścić polskich ułanów w worek ogniowy, a potem koncentrycznym natarciem odciąć oddziały polskie od mostu na rzece i rozbić je[9]. Około 16.30 ppłk Skotnicki wysłał 3 i 4 szwadron 2 pułku ułanów w kierunku Grabowa i Równego z zadaniem odepchnięcia nieprzyjaciela od miasta. Po wyjściu na otwarty teren ułani zostali ostrzelani silnym ogniem broni maszynowej. Jednocześnie do ataku ruszyła sowiecka szarża wspierana przez taczanki. Odpierające atak dwa szwadrony 2 p.uł. zostały zepchnięte w głąb miasta, a niewielkie oddziały Kozaków przenikały w głąb polskiego ugrupowania. Natarcie Kozaków wspierał samochód pancerny, który wjechał do miasta i swoim działaniem pociągnął za sobą tyraliery spieszonej kawalerii[6]. W odpowiedzi ppłk Skotnicki osobiście przeprowadził spieszony 115 pułk ułanów bocznymi ulicami[a] na wschodni kraniec miasta i obsadził nim wzgórza i park na północ od szosy. W tym czasie spieszony 1/115 p.uł. atakował bezskutecznie sowiecki samochód pancerny. Dopiero barykada wzniesiona na ul. Sosnowej powstrzymała ruch samochodu, a zwolniony szwadron obsadził okolice cmentarza przy szosie[10].
W tym czasie Sowieci, kontynuując obejście, wdarli się do miasta od południa. Walkę na tym kierunku podjął dowódca 115 p.uł., który zmontował naprędce oddział złożony ze wszystkich przebywających w tym rejonie żołnierzy i zdołał odeprzeć natarcie. Grupa, pod dowództwem ppor. Piotra Dębińskiego, wyposażona w jeden ckm, zdołała zmusić nieprzyjaciela do odwrotu. Wieczorem Sowieci zaatakowali ponownie. Około 19.00 na całym froncie uderzyło pięć pułków kawalerii. Kozacy nacierali w zwartym szyku, koń przy koniu, ale tym razem obrona polska była dobrze przygotowana i natarcie odparto[6][11].
Bilans walk
edytujBój pod Klewaniem związał główne siły rosyjskiej 4 Dywizji Kawalerii. Ułatwiło to 9 Brygadzie Jazdy sforsowanie Stubły pod Starym Żukowem i opanowanie Równego. Utrata Równego uniemożliwiła dowództwu sowieckiemu planową koncentrację 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego[9][12][13].
Rocznica bitwy pod Klewaniem była do 1939 świętem 25 pułku Ułanów Wielkopolskich – spadkobiercy „wojennego” 115 pułku ułanów[14].
Uwagi
edytuj- ↑ Równoległymi do głównej ul. Szosowej, wyprowadzającej na Równe.
Przypisy
edytuj- ↑ Przybylski 1930 ↓.
- ↑ Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 68.
- ↑ Wyszczelski 2009 ↓, s. 306.
- ↑ Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 69.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 184.
- ↑ a b c Odziemkowski 1998 ↓, s. 70.
- ↑ Herkner 1929 ↓, s. 31.
- ↑ Goel 1929 ↓, s. 11.
- ↑ a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 185.
- ↑ Goel 1929 ↓, s. 12.
- ↑ Herkner 1929 ↓, s. 33.
- ↑ Goel 1929 ↓, s. 13.
- ↑ Wyszczelski 2009 ↓, s. 314.
- ↑ Goel 1929 ↓, s. 16.
Bibliografia
edytuj- Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
- Władysław Goel: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920. Zarys historji wojennej 25-go pułku Ułanów Wielkopolskich. Warszawa: 1929.
- Władysław Seweryn Herkner: Zarys historii wojennej 2-go Pułku Ułanów Grochowskich im. gen. Józefa Dwernickiego. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
- Lech Wyszczelski: Kampania ukraińska 1920 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2009. ISBN 978-83-7543-066-0.