Bitwa pod Gruszką

bitwa partyzancka Armii Ludowej

Bitwa pod Gruszką – starcie zbrojne stoczone w miejscowości Gruszka 29–30 września 1944 między partyzantami zgrupowania Armii Ludowej i radzieckimi a niemieckimi wojskowymi formacjami pomocniczymi i policyjnymi. Pomimo sukcesów niemieckich polegających na rozczłonkowaniu partyzanckich szyków obronnych, wyrwali się oni z okrążenia w zwartych oddziałach, przy stratach wynoszących około 50 zabitych i 70 rannych[3].

Bitwa pod Gruszką
II wojna światowa, front wschodni
Czas

2930 września 1944

Miejsce

Gruszka

Terytorium

Polska pod okupacją niemiecką

Przyczyna

okrążenie zgrupowania partyzanckiego

Wynik

przerwanie pierścienia okrążenia

Strony konfliktu
Armia Ludowa
 ZSRR[1]
 III Rzesza
Dowódcy
Henryk Połowniak
Siły
około 1200[2]–1500 partyzantów[1] około 6000 żołnierzy i policjantów[2]
Straty
około 50 zabitych,
około 70 rannych
około 200 zabitych,
5 pojazdów pancernych,
1 samochód osobowy[1]
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „miejsce bitwy”
Ziemia51°00′00″N 20°17′45″E/51,000000 20,295833
Gruszka – pomnik upamiętniający uczestników największej bitwy partyzanckiej na Kielecczyźnie

Przebieg bitwy

edytuj

W ostatniej dekadzie września 1944 w rejonie Gruszki i Jóźwikowa skoncentrowały się kieleckie brygady partyzanckie AL: 1 Brygada AL im. Ziemi Kieleckiej pod dowództwem mjr Henryka Połowniaka, 2 Brygada AL Świt kpt. Tadeusza Maja, 11 Brygada AL „Wolność” st. lejt. Stiepana Riaszczenki, 1 kompania 10 Brygady AL „Zwycięstwo” st. lejt. Nikołaja Dońcowa, oddział im. Bartosza Głowackiego Tadeusza Grochala i około 60 osobowy oddział partyzantki radzieckiej kpt. Aleksandra Filuka[4]. Siły partyzanckie liczyły ok. 1500 ludzi, w tym ponad 700 w 1 Brygadzie AL[1]. W czasie dwóch zrzutów broni dokonanych w nocy 25 i 27 września partyzanci otrzymali około 315 pistoletów maszynowych, 10 moździerzy, 10 rusznic przeciwpancernych, 40 karabinów, 20 cekaemów, 1200 granatów i 500 kg materiałów wybuchowych. Zrzucono też radiotelegrafistę z dwoma radiostacjami[5]. Dowódcą całości sił partyzanckich był mjr Połowniak.

Siły niemieckie, liczące około 10 000 ludzi(wg historiografii PRL[6], w rzeczywistości było ich 2 razy mniej[7]), składały się z niemieckich formacji pomocniczych, tzw. Kałmuków i Kozaków oraz policji[2]. Wieczorem 29 września rozpoczął się bankiet na cześć narzeczonej Połowniaka. Nocą oddziały niemieckie okrążyły, a następnie zaatakowały partyzantów[7], rozczłonkowując ich szyki obronne[3]. Wspierani przez czołgi i artylerię Niemcy wdarli się do wsi Jóźwiki, Gruszka i Gać, które zostały podpalone. Północne zgrupowanie partyzantów przebiło się z okrążenia, a południowe wymknęło się przez lukę w niemieckiej obławie koło Dobrzeszowa[8].

Nocnym atakiem zgrupowanie partyzanckie przerwało pierścień okrążenia w okolicach wsi Mularzów i Kaliga i wydostało się z okrążenia, unikając zniszczenia[9].

Oddziały Armii Ludowej przedarły się przez linie frontu pod Chotczą na przyczółek opanowany przez Armię Czerwoną.

Osobny artykuł: Potyczka pod Chotczą.

W czasie walki Niemcy stracili około 200 zabitych, 5 pojazdów pancernych i 1 samochód osobowy[2] Są to jednak dane mocno zawyżone[10]. Straty w oddziałach Armii Ludowej wyniosły według różnych źródeł od około 50 zabitych i około 70 rannych[1] do od 300 do 700 osób[7]. Większa część świeżo otrzymanej w zrzutach broni i sprzętu została przejęta przez atakujących[7][10]. Wśród rannych byli dowódca Henryk Połowniak i jego zastępca mjr Tadeusz Maj[11].

Według Kazimierza Rokoszewskiego w 1953 roku[12] okoliczności bitwy przedstawiały się w następujący sposób[7]: „Tańce trwały całą noc; grały harmonie; pito wódkę, a hitlerowcy (...) zacieśniali wokół AL żelazny pierścień, gotując się do zadania krwawego ciosu. Nic też dziwnego, że w wyniku tej walki, dzięki karygodnemu stanowisku dowództwa na czele z Połowniakiem, AL poniosła olbrzymie straty w ludziach (około 70 [zabitych] i kilkudziesięciu rannych) oraz w sprzęcie bojowym, którego olbrzymia część świeżo otrzymana ze Związku Radzieckiego dostała się w ręce wroga...[7]

Upamiętnienie

edytuj

Bitwa pod Gruszką była jedną z najczęściej opisywanych akcji Armii Ludowej w Polsce Ludowej, a jej rocznica jest obchodzona i świętowana przez kombatantów AL do dzisiaj[7]. W czasie 65 rocznicy uczestnik bitwy Antoni Połowniak ostro skrytykował współczesnych polityków, a szczególnie pracowników Instytutu Pamięci Narodowej. Instytucja, według niego, powinna nazywać się Instytutem Szargania Narodowej Pamięci. – Nas, walczących o Ojczyznę, panowie z IPN nie mają prawa uczyć patriotyzmu[4].

Na zbudowanym pomniku umieszczono napis

CZEŚĆ I CHWAŁA ŻOŁNIERZOM ARMII LUDOWEJ I PARTYZANTOM RADZIECKIM KTÓRZY W TEJ OKOLICY W DNIACH 29–30 IX 1944 STOCZYLI ZWYCIĘSKĄ BITWĘ Z HITLEROWSKIM NAJEŹDŹCĄ

.

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e Kazimierz Sobczak 1975 ↓, s. 172.
  2. a b c d Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa 1988 ↓, s. 327.
  3. a b Bitwy polskie 1999 ↓, s. 51.
  4. a b 65. rocznica bitwy pod Gruszką (zdjęcia) | Echo Dnia Świętokrzyskie [online], echodnia.eu [dostęp 2019-08-25] (pol.).
  5. Stefan Skwarek, 1 Brygada AL im. Ziemi Kieleckiej, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1977, s. 127, 128.
  6. Mała encyklopedia 1971 ↓, s. 20.
  7. a b c d e f g Piotr Gontarczyk: Kłopoty z historią. Warszawa: 2006, s. 119–120. ISBN 978-83-60533-03-1.
  8. Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 327.
  9. Stefan Skwarek, 1 Brygada AL im. Ziemi Kieleckiej, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1977, s. 145.
  10. a b Piotr Gontarczyk: Polska Partia Robotnicza. Droga do władzy (1941–1944). Warszawa: 2006, s. 349. ISBN 83-60335-75-3.
  11. Stefan Skwarek, 1 Brygada AL im. Ziemi Kieleckiej, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1977, s. 139.
  12. Katalog kierowniczych stanowisk partyjnych i państwowych PRL [online], bip.ipn.gov.pl [dostęp 2015-11-05].

Bibliografia

edytuj
  • Kazimierz Sobczak: Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: MON, 1975.
  • Praca zbiorowa: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1988.
  • Mała encyklopedia wojskowa. A - J. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.
  • Józef Bolesław Garas: Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942–1945, Warszawa 1971.
  • Tomasz Gąsowski, Jerzy Ronikier, Zdzisław Zblewski: Bitwy polskie. Kraków: Wydawnictwo Znak, 1999. ISBN 83-7006-787-5.

Linki zewnętrzne

edytuj