Ave Caesar morituri te salutant
Ave, Caesar, morituri te salutant (łac. „Witaj Cezarze, idący na śmierć pozdrawiają cię”[1]) – zawołanie, współcześnie często interpretowane jako zwyczajowe pozdrowienie rzymskich gladiatorów kierowane do cezara przed rozpoczęciem walki na arenie. W rzeczywistości dotyczyło jednorazowego wydarzenia – naumachii z 52 r. n.e., a jego szersze stosowanie w starożytności nie jest znane[2].
_01.jpg)
Użycie
edytujPozdrowienie użyte zostało w trakcie naumachii[2], wyreżyserowanej bitwy morskiej z udziałem tysięcy naumachiarii (jeńców wojennych i kryminalistów skazanych na śmierć), jaką zorganizowano w 52 roku n.e. na polecenie cesarza Klaudiusza na wodach przeznaczonego do osuszenia Jeziora Fucyńskiego. Przed rozpoczęciem bitwy, którą miały stoczyć ze sobą floty „rodyjska” i „sycylijska” (każda składała się z dwunastu[3] lub pięćdziesięciu[4] trójrzędowców), naumachiarii wydali ów okrzyk, na co Klaudiusz miał odpowiedzieć „aut non” (albo i nie)[5]. Skazańcy uznali, że imperator ich w ten sposób ułaskawił i odmówili przystąpienia do walki. Skonsternowany Klaudiusz początkowo rozważał ich zgładzenie (wokół „pola bitwy” rozstawiono pretorianów uzbrojonych w katapulty i balisty[6]), lecz ostatecznie udało mu się nakłonić ich do walki[5].
Historię tę – wraz z zawołaniem – przytacza w „Żywotach cezarów” (Boski Klaudiusz, 21) historyk rzymski Swetoniusz[5] i powtarza w niemal niezmienionej formie w „Historii rzymskiej” Kasjusz Dion[4]. Wcześniejszy od nich obu Tacyt opisuje wprawdzie w swych „Dziejach” naumachię na Jeziorze Fucyńskim, ale zawołania skazańców nie przytacza[6].
Spopularyzowane w późniejszych czasach, zdanie to nie zostało odnotowane w historiografii rzymskiej nigdy poza tym jednym przypadkiem, wątpliwe więc by było zwyczajowym pozdrowieniem gladiatorów, którzy walczyli ze sobą w pojedynkach lub (rzadziej) w walkach grupowych na arenach[a]. Gladiatorzy walczyli o życie, nie o śmierć. Każdy z nich dążył do zdobycia przewagi, by osiągnąć wyzwolenie. Nielicznym udawało się to osiągnąć[7].
W czasach nowożytnych zawołanie to, ze względu na atrakcyjność brzmienia[b][potrzebny przypis] było wielokrotnie przywoływane ponownie. Przypisywano je, m.in., polskim szwoleżerom przed szarżą w wąwozie Somosierry w Hiszpanii w roku 1808.
W kulturze
edytujZwrot został użyty:
- przez Aleksandra Dumas’a w powieści Hrabia Monte Christo (tom 3)
- przez Josepha Conrada w utworze Jądro ciemności
- przez Henryka Sienkiewicza w powieści Quo vadis rozdział 56[c]
- przez Agathę Christie w powieści kryminalnej Karaibska tajemnica
- w utworze „Lekcja historii klasycznej” Jacka Kaczmarskiego[8]
- przez czeskiego barda Karela Kryla jako tytuł jednej z piosenek z albumu Bratříčku, zavírej vrátka[9]
- w niepełnej formie przez Jana Kasprowicza w utworze „U piramidy Cestyusza” (strofa V ostatni wers)[d]
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ Niektórzy dopuszczają pogląd, że ową frazę wypowiadali wyłącznie skazani przestępcy walczący na arenie, a nie jedynie podczas naumachiarii Przemysław Kubiak, Damnatio ad bestias i inne kary wykonywane na arenie w antycznym Rzymie, WUŁ, Łódź 2014, s. 41, przyp 91 [D. Słapek, Sport i widowiska w świecie antycznym, Kraków-Warszawa 2010]. Por. P. Rochala, Powstanie Spartakusa 73 – 71 p. n.e., Inforteditions, Zabrze 2009, s. 44.
- ↑ (w zdaniu występują tylko dwie sylaby nieotwarte, obie zamykając słowa i jedna zbitka spółgłoskowa).
- ↑ W Quo Vadis pomiędzy słowami Cæsar i morituri zamieszczono słowo imperator, więc cały okrzyk brzmiał: „Ave, caesar imperator! Morituri te salutant!” (Wikiźródła; Quo Vadis, Tom III, rozdział 13).
- ↑ W utworze U piramidy Cestyusza pominięto słowa Cæsar, te i salutant; cały wers brzmiał: „I jeszcze szepcą: Ave... morituri...” (Wikiźródła; U piramidy Cestyusza).
Przypisy
edytuj- ↑ ave, Caesar, morituri te salutant, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-06-17].
- ↑ a b Witold Szolginia: Architektura, s. 104.
- ↑ Swetoniusz: Żywoty..., s. 219.
- ↑ a b Roman History by Cassius Dio published in Vol. VIII of the Loeb Classical Library edition, 1925 LX 33.3. [dostęp 2012-09-15].
- ↑ a b c Swetoniusz: Żywoty..., s. 218.
- ↑ a b Tacyt: Roczniki, XII, 56.
- ↑ H.J. Leon: Morituri te salutamus, s. 46–50.
- ↑ Jacek Kaczmarski: Lekcja historii klasycznej. 1979. [dostęp 2012-03-18].
- ↑ Wykaz piosenek z albumu Bratříčku, zavírej vrátka.
Bibliografia
edytuj- H.J. Leon. Morituri te salutamus. „Transactions of the American Philological Association”. LXX, s. 46–50, 1939. University of Texas.
- Gajusz Swetoniusz Trankwillus: Żywoty cezarów. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987. ISBN 83-04-01648-6.
- Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992. ISBN 83-85001-89-1.