Atrybuty świętych
Atrybuty świętych – w sztuce chrześcijańskiej przedmioty lub symbole, które czynią określonego świętego łatwiej rozpoznawalnym. Często atrybut świętego nawiązuje do jego życia, męczeństwa lub legendy[1].
Pozwalające zidentyfikować postać świętego atrybuty jako elementy jego przedstawienia wizerunku znamy już z antyku. W chrześcijańskiej kulturze zaczęły się rozpowszechniać w V wieku, początkowo używano ich w odniesieniu do wizerunków apostołów i ewangelistów, później rozpowszechniły się w użyciu także na wizerunkach innych świętych. W następnych wiekach znaczenie i rola atrybutów świętych jako nośnika treści dydaktycznych rosły aby ugruntować się w wiekach średnich do czego przyczyniał się literatura hagiograficzna. Dalszy rozwój symboliki hagiograficznej nastąpił w czasach nowożytnych[2].
Współcześnie święci i błogosławieni uwiecznieni na fotografiach są pozbawieni atrybutów[1].
Poniższe zestawienie dotyczy głównie wizerunków świętych wykonanych na Zachodzie. Twórcy wschodnich ikon często stosowali odmienną symbolikę.
Atrybuty wspólne
edytuj
- berło – książęta i królowie
- czaszka – asceci, pokutnicy
- kielich – księża
- księga – święci ogólnie
- lilie – dziewice
- makieta kościoła – fundator lub założyciel kościołów lub klasztorów
- mitra/infuła – biskupi
- palma – męczennicy
- pastorał – biskupi oraz opaci i ksienie
- pióro do pisania – Ewangeliści, Ojcowie Kościoła, doktorzy Kościoła i pisarze chrześcijańscy
- skrzydła – aniołowie
- tiara – papieże
- zwój – prorocy Starego Testamentu
Atrybuty indywidualne
edytujIndeks
edytujA – B – C – D – E – F – G – H – I – J – K – L – Ł – M – N – O – P – R – S – Ś – T – U – W – Z – Ż - Ź – Zobacz też
A
edytuj- ampułki z krwią – January
- anioł – Bonawentura, Franciszka Rzymianka, przypisywany w niektórych publikacjach Mateuszowi Ewangeliście[a], Roch
- dwa anioły – Judyta z Disibodenbergu
- armata – Barbara
B
edytuj
- baranek – Agnieszka Rzymianka, Jan Chrzciciel
- bat – Ambroży z Mediolanu
- beczka – Wilibrord, Otmar (opat z Sankt Gallen)
- biret – Jan Kanty, Jan Nepomucen
- długa broda – Onufry
- buty – Kryspin i Kryspinian
- byk – Saturnin z Tuluzy, Sylwester I, zobacz też: wół, krowa
C
edytuj- chleb – Elżbieta Węgierska, Werena z Zurzach
- trzy chleby – Maria Egipcjanka, Zyta z Lukki
- kosz z pieczywem – Franciszka Rzymianka, Mikołaj z Tolentino
- chusta – Weronika, Karolina Kózka
- czaszka – Bruno Kartuz, Franciszek z Asyżu, Hieronim, Maria Egipcjanka, Maria Magdalena, Rozalia z Palermo
- człowiek – Marek Ewangelista[3]
- człowiek lub uskrzydlona postać ludzka[b] – Mateusz Ewangelista[4][5]
- chory człowiek – Jan Boży
D
edytuj- dalmatyka – Szczepan, Wawrzyniec z Rzymu, Wincenty z Saragossy
- diabeł – Antoni Opat, Antoni Padewski, Bernard z Clairvaux, Genowefa z Paryża, Michał Archanioł, Prokop z Sazawy, Wolfgang z Ratyzbony, zobacz też: smok
- drabina – Aleksy
- drabina z mnichami – Romuald
- dzban – Marcin z Tours, Elżbieta Węgierska, Werena z Zurzach
- dzida, dzidy – Benigny z Dijon
- dziecko lub młodzieniec – Rafał Archanioł
- dziecko z epilepsją – Walenty
- dziecko z muszlą – Augustyn z Hippony
- dziecko, dzieci – Wincenty à Paulo
- dzieci/uczniowie – Józef Kalasanty
- Dzieciątko Jezus – Antoni Padewski, Józef z Nazaretu, Krzysztof, Łucja z Narni, Maria z Nazaretu, Róża z Limy, Stanisław Kostka
- dziewczęta – Urszula z Kolonii
- trzy małe dziewczynki – Zofia, Mikołaj z Miry
- dzwon – Paulin z Noli, Piotr od św. Józefa de Betancur
E
edytuj- ekierka/kątownik – Tomasz Apostoł
- epileptyk – Walenty
F
edytuj- fontanna – Maria z Nazaretu
- fontanna lub chrzcielnica – Klotylda
G
edytuj
- garnek – Marta z Betanii
- gęś – Marcin z Tours
- dzikie gęsi – Ludger
- głowa
- głowy Maurów – Jakub Starszy
- głowa w ręku (kefaloforia) – Dionizy, Emidiusz, Feliks i Regula, Solangia, Waleria z Limoges, Nikazy z Reims
- głowa na tacy – Jan Chrzciciel
- głowa pod pachą – Ursus i Wiktor
- ogolona głowa – Tacjana z Rzymu
- gołąb
- gołębica (biała) – Dawid z Menevii, Eulalia z Méridy, Grzegorz Wielki, Kolumban Młodszy, Scholastyka, Tomasz z Akwinu
- gołąb na ramieniu – Fintan z Rheinau
- gołębica przy uchu – Augustyn z Hippony
- gołębie – Kolumban z Iony
- grota – Rozalia z Palermo
- grób – Łazarz z Betanii
- grzebień
- podwójny grzebień koptyjski – Werena z Zurzach
- gwiazda – Dominik Guzmán, Tomasz z Akwinu
- gwiazda/słońce na piersi – Mikołaj z Tolentino
- siedem gwiazd – Bruno Kartuz
- gwoździe – Helena, Pantaleon
H
edytuj- habit
- czarny – Andrzej Bobola, Franciszek Ksawery, Fintan z Rheinau
- brązowy – Antoni Padewski, Bernardyn ze Sieny, Franciszek z Asyżu, Jan od Krzyża
- biały – Bernard z Clairvaux, Bruno Kartuz, Romuald
- biały z czarnym płaszczem – Albert Wielki, Róża z Limy, Tomasz z Akwinu
- halabarda – Juda Tadeusz
- hostia – Tarsycjusz
I
edytuj- Ichthys → ryba
- instrument muzyczny – Cecylia
- IHS – Bernardyn ze Sieny, Ignacy Loyola
J
edytuj
- jabłko królewskie – Ludwik
- jednorożec – Justyna z Padwy, Maria z Nazaretu
- jeleń – Julian Szpitalnik
- jelita – Erazm z Formii (Elmo)
K
edytuj
- kajdany – Leonard z Limoges
- kamień, kamienie – Szczepan
- kamień młyński – Florian, Krystyna z Bolseny, Wincenty z Saragossy
- kapelusz kardynalski u stóp – Bonawentura, Hieronim ze Strydonu
- kapelusz z muszlą – Jakub Starszy
- kaptur – Franciszek z Paoli
- kielich – Cyryl i Metody, Norbert
- kielich z hostią – Barbara
- kielich z wężem/kielich z trucizną – Benedykt z Nursji, Jan Ewangelista
- kielich z pająkiem – Konrad z Konstancji
- rozbity kielich – Donat (biskup Fiesole)
- kij – Andrzej Bobola, Jakub Starszy
- kleszcze z wyrwanym zębem – Apolonia z Aleksandrii
- klucz(e) – Piotr Apostoł, Rajmund z Penyafortu, Zyta z Lukki, Benon z Miśni
- kocioł – Wit
- kogut – Piotr Apostoł
- biały kogut – Wit
- koło – Katarzyna Aleksandryjska
- komża – Alojzy Gonzaga, Jan Nepomucen
- koniczyna – Patryk
- koń – Eligiusz, Jerzy, Marcin z Tours, Paweł Apostoł, Wacław,
- kopyto końskie – Eligiusz
- korba/kołowrót – Erazm z Formii (Elmo)
- korona książęca – Kazimierz
- korona u stóp – Brygida Szwedzka
- trzy lub dwie korony – Zofia
- korona cierniowa – Achacjusz z Melitene starszy, Ludwik, Róża z Limy, Katarzyna ze Sieny
- korona z kwiatów – Cecylia
- kot – Marcin de Porrès
- kotwica – Klemens Rzymski, Mikołaj z Miry
- kowadło – Eligiusz
- krab – Franciszek Ksawery
- krata – Wawrzyniec z Rzymu
- krowa – Brygida z Kildare, zobacz też: byk
- kruk – Ekspedyt
- kruk z chlebem z dziobie – Paweł Pustelnik
- kruk z zatrutym chlebem – Benedykt z Nursji
- krzyż:
- łaciński – Filip Apostoł, Jan Chrzciciel, Małgorzata Antiocheńska
- łaciński z napisem HODIE – Ekspedyt
- krucyfiks – Alojzy Gonzaga, Bonawentura, Bruno Kartuz, Franciszek z Asyżu, Jan od Krzyża, Jan Nepomucen, Katarzyna ze Sieny, Mikołaj z Tolentino, Monika, Józef Anchieta
- łaciński odwrócony – Piotr Apostoł
- patriarchalny/papieski – Klemens Rzymski, Sylwester I
- tau – Antoni Pustelnik, Franciszek z Paoli
- skośny – Andrzej Apostoł, Wincenty z Saragossy
- świętego Jerzego – Jerzy
- świętej Brygidy – Brygida z Kildare
- łaciński – Filip Apostoł, Jan Chrzciciel, Małgorzata Antiocheńska
- książka/księga – Święty Marcin z Tours, Zyta z Lukki, Fintan z Rheinau, Józef Anchieta
- księga otwarta – Brygida Szwedzka, Iwo z Bretanii
- trzy złote kule – Mikołaj z Miry
- kule rehabilitacyjne – Maur
- kubek – Werena z Zurzach
- kwiaty – Dorota, Elżbieta Węgierska
L
edytuj
- lampa (olejna) – Klara z Asyżu, Łucja z Syrakuz, Judyta z Disibodenbergu, Nonnos z Monte Soracte
- lilia, lilie – Alojzy Gonzaga, Archanioł Gabriel, Józef z Nazaretu, Katarzyna ze Sieny, Kazimierz, Klara z Asyżu, Maria Goretti, Wirgiliusz z Salzburga
- lew – Hieronim, Marek Ewangelista, Tacjana z Rzymu
- laska - Józef Anchieta
Ł
edytuj- łania – Idzi, zobacz też: jeleń
- łańcuch – Leonard z Limoges
- łódź – Mikołaj z Miry, Piotr Apostoł
M
edytuj- maczuga/pałka – Jakub Młodszy, Juda Tadeusz
- mała Maryja – Anna, Joachim
- Maria z dzieciątkiem – Jacek Odrowąż
- miecz – Arkadiusz z Mauretanii, Barbara z Nikomedii, Izydor z Sewilli, Jakub Starszy, Jerzy, Julian Szpitalnik, Katarzyna Aleksandryjska, Łucja z Syrakuz, Mateusz Ewangelista, Michał Archanioł, Pankracy, Paweł Apostoł, Tomasz Becket, Ursus i Wiktor
- mitra/infuła – Ambroży z Mediolanu
- młotek – Józef z Nazaretu
- monstrancja – Klara z Asyżu, Tomasz z Akwinu
- muszla – Jakub Starszy
- myszy/szczury – Gertruda z Nivelles, Marcin de Porrès
N
edytuj.jpg)
- naczynie
- naczynie z perfumami – Maria Magdalena
- naczynie z wodą – Florian
- naczynia gliniane – Rufina i Justa
- narzędzia stolarskie – Józef z Nazaretu
- niedźwiedź – Korbinian, Lucjusz z Chur
- nóż – Bartłomiej Apostoł
O
edytuj
- obraz/ikona – Łukasz Ewangelista, Wincenty Pallotti
- oczy na księdze – Otylia z Hohenburga
- oczy na tacy – Łucja z Syrakuz
- ogień – Antoni Pustelnik, Wincenty Ferreriusz
- organy – Cecylia
- ornat ofiarowany przez Maryję – Ildefons z Toledo
- orzeł – Jan Ewangelista
- orły – Stanisław ze Szczepanowa
- osioł – Antoni Padewski
- owoce – Dorota, Elżbieta Węgierska
P
edytuj- pajęczyna – Feliks z Noli
- paliusz – Karol Boromeusz, Felicjan z Foligno
- pawie pióro (symbol nieśmiertelności) – Barbara
- pielgrzymi strój i czapka – Roch
- piersi na tacy – Agata
- pierścień – Katarzyna ze Sieny
- piec
- miniaturowy piecyk – Eulalia z Méridy
- pies – Rafał Archanioł, Benigny z Dijon, Małgorzata z Kortony
- pies z chlebem w pysku – Roch
- pies z pochodnią – Dominik
- psy myśliwskie – Eustachy, Hubert
- psy – Święty Marcin z Tours
- piła – Szymon Apostoł
- pióro do pisania – Ildefons z Toledo
- piuska – Wincenty à Paulo
- płaszcz – Wincenty à Paulo, Rajmund z Penyafortu
- płaszcz rozcięty na połowy – Marcin z Tours
- pług – Izydor Oracz
- podkowa – Eligiusz
- pożar, płonący dom – Agata, Florian
- pszczoły – Ambroży z Mediolanu, Bernard z Clairvaux, Ryta z Cascii
- ptaki – Franciszek z Asyżu
R
edytuj- rana na czole – Ryta z Cascii
- rana na głowie – Piotr Męczennik
- rana na udzie – Roch
- róg myśliwski – Hubert, Korneliusz
- róża – Ryta z Cascii
- róże – Juan Diego
- wieniec róż(any) – Róża z Limy, Maria Magdalena, Trudpert z Münstertalu, Rozalia z Palermo
- różaniec – Dominik, Franciszek z Paoli, Stanisław Kostka, Zyta z Lukki, Karolina Kózka
- rudzik – Mungo z Glasgow
- ruszt – Wincenty z Saragossy
- ryba (również Ichthys), ryby – Andrzej Apostoł, Bogumił z Dobrowa, Archanioł Rafał, Zenon z Werony, Werena z Zurzach
- ryba z kluczem – Benon z Miśni
- ryba z pierścieńem – Mungo z Glasgow
S
edytuj
.jpg)
- sakiewka – Mateusz Ewangelista
- schody – Aleksy
- serce – Kajetan z Thieny
- serce z krzyżem – Ignacy Loyola, Katarzyna ze Sieny
- serce gorejące – Augustyn z Hippony, Franciszek Ksawery
- serce krwawiące – Augustyn z Hippony
- serce przeszyte strzałą – Augustyn z Hippony, Teresa z Ávili
- serce uskrzydlone – Kajetan z Thieny
- serce zranione – Ignacy Antiocheński
- sieć – Andrzej Apostoł, Piotr Apostoł
- siekiera – Maciej Apostoł, Piotr Męczennik
- sierp – Izydor Oracz
- sito – Benedykt z Nursji
- skała – Nonnos z Monte Soracte
- skrzydła – Wincenty Ferreriusz
- słońce na piersi – Tomasz z Akwinu
- obdarta skóra – Bartłomiej Apostoł
- skóra wielbłądzia – Jan Chrzciciel
- smok/diabeł – Jerzy, Justyna z Padwy, Małgorzata Antiocheńska, Marta z Betanii, Michał
- snop zboża – Izydor Oracz
- sokół – Bawo, Hubert
- statek – Mikołaj z Miry, Piotr González, Urszula z Kolonii
- ster statku – Erazm z Formii
- stos – Apolonia z Aleksandrii
- strzała – Idzi
- strzały – Krystyna z Bolseny, Sebastian, Urszula z Kolonii
- stygmaty – Franciszek z Asyżu, Katarzyna ze Sieny, Łucja z Narni
- szable – Andrzej Bobola
- szczury – patrz: myszy
- szczypce – Agata, Dunstan z Canterbury
- szpadel – Maur
- sztaluga – Łukasz Ewangelista
- sztandar – Aleksander z Bergamo, Joanna d’Arc, Maurycy,
- sztylet/nóż – Justyna z Padwy, Łucja z Syrakuz
- szydło - Kryspin i Kryspinian
Ś
edytuj
- świeca – Błażej z Sebasty, Genowefa z Paryża, Łucja z Syrakuz
- skrzyżowane świece – Błażej z Sebasty
- świnia – Antoni Pustelnik
T
edytuj
- tarcza – Maurycy
- tiara – Klemens Rzymski, Sylwester I
- toga profesorska – Jan Kanty
- topór – Olaf z Norwegii, Trudpert z Münstertalu, Wojciech
- torba pielgrzyma – Roch
- trąba, trąby – Hieronim, Wincenty Ferreriusz
- trumna – Franciszek Borgiasz, Łazarz z Betanii
U
edytuj
W
edytuj- waga – Michał Archanioł
- wąż, węże – Pantaleon, święty Patryk, Tekla, zobacz też: kielich z wężem
- welon wdowy – święta Monika
- węgle rozżarzone – Piotr González
- wiadro – Marta z Betanii
- wielbłąd – Menas, zobacz też: skóra wielbłądzia
- wieniec różany → róża
- wieża – Barbara
- winogrona/winorośl – Franciszek z Asyżu, Medard
- wiosło – Wojciech
- długie włosy – Maria Magdalena
- włócznia – Jerzy, Maurycy, Michał Archanioł, Piotr od św. Józefa de Betancur
- wół – Lucjusz z Chur, Łukasz Ewangelista
- woły – Izydor Oracz
- wstążka niebieska - Laura Vicuña
Z
edytuj- zając – Józef z Kupertynu, Maria Magdalena de’ Pazzi
- ząb – Apolonia z Aleksandrii
- zboże – Izydor Oracz
- zbroja – Joanna d’Arc, Florian, Maurycy, Ekspedyt
- zmarły/żebrzący Piotrowin – Stanisław ze Szczepanowa
- zwój – Iwo z Bretanii
- zwój rozwinięty – Cyryl i Metody
Ż
edytuj- żaba – Pirmin
- żebrak, żebracy – Elżbieta Węgierska, Święty Marcin z Tours
Ź
edytuj- źródło – Franciszek z Asyżu, Maria z Nazaretu
Zobacz też
edytuj
Uwagi
edytuj- ↑ Patrz uwaga „b”.
- ↑ Uskrzydlona postać ludzka, jako atrybut św. Mateusza, mylona jest z aniołem dającym mu natchnienie. Nawiązuje ona do początku Ewangelii napisanej przez świętego. W niektórych publikacjach można spotkać anioła jako atrybut. Po przedstawieniu genealogii Jezusa św. Mateusz opisuje bowiem pojawienie się anioła świętemu Józefowi (Mt 1,20 w przekładach Biblii.).
Przypisy
edytuj- ↑ a b Barbara Szczepanowicz: Zwierzęta i rośliny w życiu świętych oraz jako ich atrybuty. Kraków: Wydawnictwo Księży Sercanów, 2007, s. 10. ISBN 978-83-7519-027-4.
- ↑ Marecki i Rotter 2009 ↓, s. 15.
- ↑ Symbole Ewangelistów. www.biblia.wiara.pl. [dostęp 2012-10-31].
- ↑ Ewangelje, [w:] Encyklopedia Kościelna, t. V, s. 142 [dostęp 2012-10-31].
- ↑ Święty Mateusz, Apostoł i Ewangelista. Internetowa Liturgia Godzin, www.brewiarz.pl. [dostęp 2012-11-02].
Bibliografia
edytuj- Rosa Giorgi: Saints et symboles. Les clefs pour décrypter. Paris: Editions de la Martinière, 2011. ISBN 978-2-7324-4740-7.
- Isabelle Beraud-Sudreau, Chantal Guyot: Les Saints. Je m'amuse à les reconnaître. Paris: Les Editions Bonneton, 2005. ISBN 2-86253-341-6.
- Józef Marecki, Lucyna Rotter: Jak czytać wizerunki świętych leksykon atrybutów i symboli hagiograficznych. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, 2009. ISBN 978-83242-0910-1. (pol.).
- Barbara Szczepanowicz: Zwierzęta i rośliny w życiu świętych oraz jako ich atrybuty. Kraków: Wydawnictwo Księży Sercanów, 2007. ISBN 978-83-7519-027-4.