Aszur-resza-iszi I
Aszur-resza-iszi I, Aszur-reszi-iszi I – król Asyrii w latach 1132–1115 p.n.e. (lub 1133–1116 p.n.e.), syn i następca Mutakkil-Nusku, ojciec i poprzednik Tiglat-Pilesera I. Za jego panowania polityczna i ekonomiczna sytuacja w Asyrii polepszyła się na tyle, iż był on w stanie wyprawiać się na zachód przeciw napływającym koczowniczym plemionom Ahlamu oraz w północne rejony gór Zagros przeciw plemionom górskim Lullumu (Lulubejów) i Quti (Gutejów). Z sukcesami odpierał też najazdy królów babilońskich, pokonując nawet jednego z nich w bitwie. Prowadził prace budowlane przy świątyniach i pałacach w Aszur i Niniwie.
Źródła
edytujDo czasów współczesnych zachowało się kilkanaście inskrypcji królewskich Aszur-resza-iszi I dokumentujących głównie jego dokonania budowlane, przede wszystkim w miastach Aszur i Niniwa[1]. Władca ten wymieniany jest też w Asyryjskiej liście królów (III 23-25), w Kronice synchronistycznej (II 1'-13'), we fragmencie asyryjskiej kroniki, w Synchronistycznej liście królów (II 14-16) oraz we fragmentach dwóch innych synchronistycznych list królów (KAV 10 i KAV 12)[2].
Imię
edytujAkadyjskie imię tego władcy, brzmiące Aššur-rēša-iši[3] lub Aššur-rēšī-išši[4], znaczy „Aszur uniósł mą głowę”[4]. W transliteracji z pisma klinowego zapisywane ono jest w formie maš-šur-SAG-i-ši (we własnych inskrypcjach tego władcy[5], w Asyryjskiej liście królów[4], w Kronice synchronistycznej[2], we fragmencie kroniki asyryjskiej[2], w Synchronistycznej liście królów[2], we fragmencie synchronistycznej listy królów KAV 10[6] i we fragmencie synchronistycznej listy królów KAV 12[7]).
Tytulatura
edytujW swych własnych inskrypcjach Aszur-resza-iszi I nazywa siebie „zarządcą boga Aszura” (ŠID aš-šur)[5], „potężnym królem” (MAN KALA)[8], „królem wszechświata” (MAN KIŠ)[8] i „królem Asyrii” (MAN KUR aš-šur)[8]. Przykładem może być prolog inskrypcji tego władcy opisującej odbudowę świątyni bogini Isztar w Niniwie:
„Aszur-resza-iszi, wybraniec boga Enlila, zarządca boga Aszura, którego panowanie bogowie Anu, Enlil i Ea, wielcy bogowie, wyznaczyli dla właściwego zarządzania Asyrią i którego kapłaństwo pobłogosławili, potężny król, król wszechświata, król Asyrii”[9]
W bardziej rozbudowanej wersji tej samej inskrypcji nazywany jest on też dodatkowo „bezlitosnym bohaterem w walce, który miażdży wrogów Aszura, potężną uzdą, która kontroluje niepokornych” oraz „tym, który trzyma berło sprawiedliwości, które gromadzi rozproszonych poddanych, zdobywcą (wszystkich) krajów, mścicielem Asyrii”[10].
Pochodzenie i rodzina
edytujW swych własnych inskrypcjach Aszur-resza-iszi I przedstawia siebie jako syna Mutakkil-Nusku i wnuka Aszur-dana I[11]. Z informacji zawartych w Asyryjskiej liście królów wiadomo, iż Mutakkil-Nusku, ojciec Aszur-resza-iszi I, doszedł do władzy w wyniku przewrotu pałacowego, w którym usunięty został z tronu jego brat, Ninurta-tukulti-Aszur[12]. Po śmierci Aszur-resza-iszi I władza nad Asyrią przeszła w ręce jego syna Tiglat-Pilesera I, a następnie jego wnuków i prawnuków[12].
Panowanie
edytujWedług Asyryjskiej listy królów Aszur-resza-iszi I przejął władzę w Asyrii po swym ojcu Mutakkil-Nusku i panował przez 18 lat[4][12]. Za jego rządów, datowanych na lata 1132–1115 p.n.e.[4][3] lub ewentualnie 1133–1116 p.n.e.[2], sytuacja w Asyrii zaczęła się stabilizować i poprawiać, głównie dzięki jego zdecydowanym działaniom skierowanym przeciw koczowniczym plemionom Ahlamu (Aramejczyków), Quti (Gutejów) i Lullumu (Lulubejów) na wschodnich i zachodnich granicach królestwa[13]. Z sukcesami również odpierał ataki królów babilońskich, którzy próbowali najeżdżać jego ziemie. Fragment asyryjskiej kroniki podaje, że w odpowiedzi na atak babilońskiego króla Ninurta-nadin-szumi (1132–1127 p.n.e.), Aszur-resza-iszi I zebrał swe oddziały i stawił mu czoła pod miastem Arbela, zmuszając najprawdopodobniej jego wojska do odwrotu[13][14]. Z kolei według Kroniki synchronistycznej Aszur-resza-iszi I wyprawiać się musiał dwukrotnie przeciw babilońskiemu królowi Nabuchodonozorowi I (1126–1105 p.n.e.), który próbował zdobyć asyryjskie twierdze Zanqi i Idi[15]. Za drugim razem doszło do bitwy, w której zwycięstwo odnieść miał król asyryjski:
„Nabuchodonozor (z) rydwanami i piechotą wyruszył aby zdobyć Idi, twierdzę asyryjską. Aszur-resza-iszi wysłał rydwany (i) piechotę na pomoc (twierdzy). Walczył z nim (tj. z Nabuchodonozorem), doprowadził do jego klęski, pozabijał jego oddziały (i) zdobył jego obóz. Czterdzieści jego rydwanów (z) uprzężą zostało zabranych (i) Karasztu, jego (tj. Nabuchodonozora) dowódca wojsk, został pojmany”[15]
Zachowane inskrypcje Aszur-resza-iszi I koncentrują się głównie na jego działalności budowlanej w miastach Aszur i Niniwa[16]. W Aszur prowadził prace budowlane przy podwójnej świątyni bogów Anu i Adada, przy świątyni boga Aszura i przy pałacu[16]. W Niniwie odbudował wieże bramne świątyni Isztar, które uszkodzone zostały w trakcie trzęsienia ziemi, a także prowadził pewne prace przy pałacu i innej budowli, najprawdopodobniej arsenale[13][16]. Są też dowody, że wzniósł swój pałac w prowincjonalnym mieście Apku (Apqu-ša-Adad)[13][16].
W inskrypcji późniejszego asyryjskiego władcy Salmanasara III (858–824 p.n.e.) Aszur-resza-iszi I (aš-šur-SAG-i-ši) wymieniany jest jako jeden z budowniczych murów miejskich w Aszur[4].
Przypisy
edytuj- ↑ Grayson A.K., Assyrian Rulers... , s. 309–327.
- ↑ a b c d e Grayson A.K., Assyrian and Babylonian... , s. 210–211.
- ↑ a b Grayson A.K., Königslisten.... s. 127.
- ↑ a b c d e f Fabritius K., Aššur-rēšī-išši, w: Radner K. (red.), The Prosopography... , s. 213.
- ↑ a b np. w inskrypcjach A.0.86.1, A.0.86.2, A.0.86.8 czy A.0.86.9; Grayson A.K., Assyrian Rulers... , s. 309–327.
- ↑ imię zachowane tylko częściowo ([maš-š]ur-SAG-i-ši); Grayson A.K., Assyrian and Babylonian... , s. 210–211.
- ↑ imię zachowane tylko częściowo (maš-šur-SAG-[...]); Grayson A.K., Assyrian and Babylonian... , s. 210–211.
- ↑ a b c np. w inskrypcjach A.0.86.2 i A.0.86.5; Grayson A.K., Assyrian Rulers... , s. 309–327.
- ↑ inskrypcja A.0.86.2; Grayson A.K., Assyrian Rulers... , s. 312–313.
- ↑ inskrypcja A.0.86.1; Grayson A.K., Assyrian Rulers... , s. 310–311.
- ↑ np. w inskrypcjach A.0.86.1, A.0.86.2, A.0.86.5 czy A.0.86.7; Grayson A.K., Assyrian Rulers... , s. 309–327.
- ↑ a b c Grayson A.K., Königslisten.... s. 111–112.
- ↑ a b c d Leick G., Who's Who... , s. 32.
- ↑ Grayson A.K., Assyrian and Babylonian... , s. 188.
- ↑ a b Grayson A.K., Assyrian and Babylonian... , s. 183–184.
- ↑ a b c d Grayson A.K., Assyrian Rulers... , s. 309.
Bibliografia
edytuj- Fabritius K., Aššur-rēšī-išši, w: Radner K. (red.), The Prosopography of the Neo-Assyrian Empire, t. 1/I (A), 1998, s. 213–214.
- Grayson A.K., Assyrian and Babylonian Chronicles, Eisenbrauns, 2000.
- Grayson A.K., Assyrian Rulers of the Third and Second Millennia BC (to 1115 BC), tom I z serii The Royal Inscriptions of Mesopotamia. Assyrian Periods (RIMA 1), University of Toronto Press 2002.
- Grayson A.K., Königslisten und Chroniken. B. Akkadisch, w: Reallexikon der Assyriologie, tom VI (Klagesang-Libanon), Walter de Gruyter, Berlin – New York 1980–1983, s. 86–135.
- Leick G., Who's Who in the Ancient Near East (hasło Ashur-resha-ishi I), London and New York 2002, s. 32.