Wikipedia

Archiwum Państwowe w Opolu

Archiwum Państwowe w Opolu – archiwum, które należy do sieci archiwów państwowych w Polsce.

Archiwum Państwowe w Opolu
ilustracja
Data założenia

1 czerwca 1950

Dyrektor

dr Sławomir Marchel (p.o.)[1]

Państwo

 Polska

Miejscowość

Opole

Adres

ul. Zamkowa 2

Położenie na mapie Opola
Mapa konturowa Opola, w centrum znajduje się punkt z opisem „Archiwum Państwowe w Opolu”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Archiwum Państwowe w Opolu”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Archiwum Państwowe w Opolu”
Ziemia50°40′04″N 17°55′16″E/50,667778 17,921111
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Historia

edytuj

do 1945

edytuj

W średniowieczu istniała w Opolu składnica akt. W 1680, podczas kolejnej epidemii dżumy, przewieziono część akt do klasztoru norbertanek w Czarnowąsach. Resztę zgromadzono w Ratuszu, ale tam uległy zakażeniu bakteriami choroby. Pod koniec XVIII w. otworzył je opolski lekarz powiatowy i dziejopisarz dr Johann Karl Stock. Niestety, zmarł w 1812 nie pozostawiając żadnego opisu akt. Zakażoną komorę z aktami ponownie zamknięto i otwarto dopiero w 1818. Ponieważ uległy one zmurszeniu, spalono je[2]. W 1738 z Koźla do Opola przywieziono skrzynie z dokumentami i przywilejami, które gromadzono od czasu śmierci Jana Dobrego w 1532 (zmarłego bezpotomnie ostatniego Piasta z linii opolsko-raciborskiej). Nie wiadomo, co dokładnie zawierały skrzynie. Zapieczętowano je ponownie i złożono w ratuszu razem z archiwaliami miejskimi. Podczas pożaru w 1739 spalił się cały ratusz, a wraz z nim przechowywane tam dokumenty – w tym dokumenty archiwum ziemskiego księstwa opolsko-raciborskiego (Landes-Archiv), gromadzone od 1532 roku. Wtedy to starosta krajowy hrabia von Henckel wystarał się o odpisy przywilejów z kancelarii czeskiej, zebrał wszystkie akta i uchwały landtagu w postaci tzw. Corpus Statutuum i wywiózł w skrzyniach do Koźla[3], a później do Wrocławia. W 1746 ukazało się zarządzenie królewskie określające warunki przechowywania dokumentów, nakazujące zabezpieczyć archiwalia i sporządzić ich rejestr[4]. W 1821 utworzono Archiwum Prowincji Śląskiej z siedzibą we Wrocławiu, którego zadaniem było gromadzenie i przechowywanie akt po skasowanych klasztorach[5]. W 1825 do Opola przyjechał więc wrocławski archiwista Gustav Adolf Stenzel, który spisał opolskie archiwalia. Sto lat później opolskie dokumenty archiwalne przechowywano w wieży ratuszowej, a funkcję miejskiego archiwisty pełnił Alfred Steinert. W 1934 przed planowanym remontem wieży cały zasób archiwum przeniesiono do muzeum. Niewiele dni później, 15[6] lipca 1934 wieża ratusza zawaliła się. Akta powróciły do ratusza w Opolu po remoncie, w 1938, do specjalnie urządzonego pomieszczenia[7]. Od ok. 1942 roku planowano ewakuację opolskiego archiwum w inne miejsce (przypuszczalnie na przełomie 1944/5), ostatecznie jednak do niej nie doszło[8].

po 1945

edytuj

Zmieniające się po wojnie co kilka lat i miejsce i nazwa obecnego archiwum było warunkowane podziałem administracyjnym kraju. Początkowo Opole było częścią województwa śląsko-dąbrowskiego, toteż w latach 1945-1950 materiały archiwalne z terenu Śląska podlegały Archiwum Państwowemu w Katowicach. Wówczas zatrudnione tam 3 osoby odpowiadały za dokumenty z 32 powiatów(!). Częściowo archiwalia śląskie znajdowały się też w Archiwum Państwowym we Wrocławiu. W 1948 roku gromadzenia i porządkowania archiwaliów z terenu miasta i powiatu opolskiego podjął się Szymon Koszyk (którego imię nosi jedna z ulic w Opolu), archiwariusz Archiwum Miejskiego w Opolu. W 1950 utworzono powiatowy oddział Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Katowicach. Z kolei na mocy zarządzenia Rady Ministrów z dnia 14 stycznia 1952 utworzono archiwa centralne i wojewódzkie oraz oddziały terenowe i archiwa powiatowe[9]. 1 kwietnia 1953 Powiatowe Archiwum Państwowe w Opolu przekształcono w Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Opolu, które przejął Stefan Oswald Popiołek (jego spuścizna znajduje się obecnie w zasobie Archiwum). Z czasem opolskiemu archiwum podlegały oddziały w Brzegu, Kluczborku, Nysie i Raciborzu. Po kolejnej reformie administracyjnej kraju (1975 r.) zlikwidowano oddział w Kluczborku (1976 r.), zaś oddział raciborski przeszedł pod Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Katowicach. Niemal dwadzieścia lat później zlikwidowano oddziały w Brzegu (1997 r.) i Nysie (1998 r.), a ich zasoby scalono z Wojewódzkim Archiwum Państwowym w Opolu[10].

Zasięg terytorialny

edytuj

Reforma administracyjna z 1999 nie przyniosła zasadniczych zmian w strukturze organizacyjnej Archiwum Państwowego w Opolu. Obecnie swym zasięgiem obejmuje ono miasto Opole, powiaty: brzeski, głubczycki, kędzierzyńsko-kozielski, kluczborski, krapkowicki, namysłowski, nyski, opolski, prudnicki i strzelecki oraz gminę Zębowice z powiatu oleskiego[9].

Budynek

edytuj

Archiwum Państwowe w Opolu ma swoją siedzibę przy ul. Zamkowej 2 w zabytkowym barokowym obiekcie, datowanym ok. 1765[11], w którym niegdyś mieściła się wytwórnia skóry zelówkowej Maxa Pinkusa, następnie wytwórnia win Marcusa Friedländera, a od 1959 roku właśnie Archiwum[12][13]. Obiekt znajduje się w malowniczym centrum miasta: naprzeciwko kościoła i klasztoru franciszkanów, nad Kanałem Młynówka, w bezpośrednim sąsiedztwie siedziby TVP Opole (przed wojną synagogi) oraz ratusza. Przed Archiwum w 2008 postawiono pomnik Karola Musioła (wówczas funkcjonował tam klub „Papa Musioł”) – wieloletniego burmistrza Opola i pomysłodawcy Krajowego Festiwalu Polskiej Piosenki. Obecnie część zasobu znajduje się w drugim budynku, przy ul. Gorzołki 8 w Opolu-Groszowicach.

Zasób archiwalny

edytuj

Jako że archiwalia z terenów tzw. ziem odzyskanych uległy zniszczeniu w dużym stopniu[14], tym cenniejszy jest każdy zespół przechowywany w zasobie Archiwum Państwowego w Opolu. Przechowuje ono m.in. akta administracji ogólnej i specjalnej, instytucji ochrony prawa i wymiaru sprawiedliwości, wojskowe i organizacji paramilitarnych, dokumenty instytucji wyznaniowych, akta cechów rzemieślniczych, samorządów gospodarczych, stowarzyszeń i związków, instytucji nauki, oświaty i kultury. Szczególnym zainteresowaniem w ostatnim czasie cieszą się akta metrykalne, rodzinno-majątkowe, spuścizny, kolekcje, zbiory i archiwa prywatne. Archiwum jest też przechowawcą dokumentacji osobowo-płacowej ponad stu zlikwidowanych zakładów pracy z regionu[15].

Archiwum Państwowe w Opolu posiada w swym zasobie zbiory biblioteczne, zawierające starodruki, przedwojenne czasopisma oraz wydawnictwa związane z historią Śląska[16], m.in.: „Oppelner Zeitung”, „Schlesischer Zeitung”, „Grottkauer Kreisblatt”, „Kreuzburger Kreisblatt” czy „Kalendarz Opolski”, „Opole”, „Opole i Kropka”. Są one udostępniane korzystającym wyłącznie na miejscu, jako że biblioteka w Archiwum nie jest biblioteką publiczną, a jej zbiory służą pracownikom jako pomoc w codziennej pracy. Najcenniejsze są 233 starodruki, z których najstarszy pochodzi z XV wieku[17]. Księgozbiór można przeglądać w systemie KOHA[18][martwy link].

Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom swoich użytkowników, Archiwum umożliwia zdalną rezerwację wizyt w swoich pracowniach poprzez system Bookero[19].

Działalność

edytuj

Funkcjonując w Kulturze 2.0, archiwa w rozumieniu instytucji publicznych, zostały niejako postawione w sytuacji: (…) strzec i ukrywać to, co dane im było zgromadzić lub stać się częścią zmiany[20]. Archiwum Państwowe w Opolu wybrało drugą opcję. W ostatnich latach wydało cztery serie publikacji własnych w oparciu o materiały archiwalne[21]: Opera Extraordinaria, Opuscula Extraordinaria, Archiwalne Źródła Tożsamości i Archiwalne Źródła Tożsamości. Materiały edukacyjne. Pracownicy również publikują artykuły, będące efektami ich pracy, a popularyzujące zasób[22]. Archiwum jest także wystawcą podczas opolskiego Festiwalu Książki[23]. Realizuje wiele projektów[24] we współpracy z instytucjami kultury, nauki, oświaty, m.in. podczas Nocy Muzeum, Nocy Kultury, Międzynarodowego Dnia Archiwów[25]. W oparciu o materiały zachowane w zasobie Archiwum prowadzi lekcje archiwalne[26].

Duże znaczenie dla upowszechniania zasobu archiwalnego mają strony WWW, dające szybki dostęp do zeskanowanych materiałów, jak np.:

  • powstancyslascy.pl – strona prezentująca archiwalne dokumenty z okresu trzech powstań śląskich i plebiscytu na Górnym Śląsku, zawierająca także materiały edukacyjne i bazę „Znajdź powstańca”. Zdobyła I miejsce w konkursie na Wydarzenie Historyczne 2019 roku w kategorii „Edukacja i Media”. Projekt zrealizowany wspólnie z Archiwum Państwowym w Katowicach[27].
  • pieczeciegminne.pl – katalog pieczęci gminnych używanych na Śląsku, będący zbiorem historycznych pieczęci miejscowości ze Śląska z lat 1722-1945, odnalezionych na kartach materiałów archiwalnych. Baza jest uzupełniana i rozbudowywana[28].
  • natiopolona.eu – realizowany wspólnie z Uniwersytetem w Padwie projekt, którego kierownikiem jest Dyrektor Archiwum Państwowego w Opolu, prof. dr hab. Mirosław Lenart – przewodniczący Zespołu do spraw inicjatyw podejmowanych z okazji jubileuszu 800-lecia Uniwersytetu w Padwie (Zarządzeniem Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 23 kwietnia 2018 r.), lektor języka polskiego na Uniwersytecie w Padwie (2001-2005) i profesor kontraktowy wykładający historię kultury polskiej (2006-2010)[29].
  • polskiearchiwa.eu – współpraca Archiwów Państwowych[30][31], w tym Archiwum Państwowego w Opolu, z Polonią[32] przy wsparciu Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych[33] zaowocowała projektem dokumentującym obecność Polaków na terenie Padwy[34].

Na portalu Szukaj w Archiwach można przeglądać zdigitalizowane materiały archiwalne z zasobu Archiwum Państwowego w Opolu[35].

Dyrektorzy

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Zmiany na stanowiskach dyrektorów AP. archiwa.gov.pl, 2023-08-01. [dostęp 2023-08-02].
  2. ↑ O nas – Historia – Epidemia dżumy [online], Archiwum Państwowe w Opolu [dostęp 2022-04-13].
  3. ↑ O nas – Historia – Katastrofalny pożar [online], Archiwum Państwowe w Opolu [dostęp 2022-04-13].
  4. ↑ B. Sypko, Organizacja Archiwum Państwowego w Opolu i gromadzenie zasobu powstałego do 1945, w: Informator o zasobie do 1945 roku, red. S. Marchel, A. Starczewska-Wojnar, B. Sypko, Opole 2018, s. 6.
  5. ↑ Barbara Sypko, Organizacja Archiwum Państwowego w Opolu..., dz. cyt., s. 7-8.
  6. ↑ Grzegorz Bogdoł, Tego o opolskim ratuszu nie wiedziałeś [online], 11 stycznia 2023.
  7. ↑ Barbara Sypko, Alfred Steinert – archiwista, muzealnik, historyk Opola, „Annales Collegii Nobilium Opolienses” (6), 1 kwietnia 2017, s. 271–272, ISSN 2299-7687 (pol.).
  8. ↑ O nas – Historia – Czas wojny i ponowne otwarcie [online], Archiwum Państwowe w Opolu [dostęp 2022-04-13].
  9. ↑ a b B. Sypko, Organizacja Archiwum Państwowego w Opolu…, dz. cyt., s. 7-8.
  10. ↑ Barbara Sypko, Organizacja Archiwum Państwowego w Opolu.., dz. cyt., s. 8.
  11. ↑ Archiwum Państwowe, ul. Zamkowa, Opole [online], polska-org.pl [dostęp 2022-02-28].
  12. ↑ O nas – Historia – Nowa siedziba [online], Archiwum Państwowe w Opolu [dostęp 2022-04-14].
  13. ↑ Archiwum Państwowe w Opolu, Opole, ul. Zamkowa 2 [online], Ogólnopolski Katalog Turystyczny [dostęp 2022-02-28].
  14. ↑ A. Starczewska-Wojnar, Archiwalia wytworzone do 1945 w AP w Opolu. Z dziejów gromadzenia i opracowania zasobu, w: Otwarty skarbiec pamięci. Studia Zespołu Archiwum Państwowego w Opolu zebrane z okazji 60-lecia powstania instytucji. Część pierwsza, red. nauk. M. Lenart, Opole 2013, s. 67.
  15. ↑ Miejsca przechowywania dokumentacji osobowej i płacowej pracodawców – Przechowawcy – Archiwum Państwowe w Opolu [online], ewidencja.warszawa.ap.gov.pl [dostęp 2022-02-28].
  16. ↑ A. Starczewska-Wojnar, Zasady korzystania z zasobu Archiwum Państwowego w Opolu, w: Informator o zasobie do 1945 roku, red. S. Marchel, A. Starczewska-Wojnar, B. Sypko, Opole 2018, s. 13.
  17. ↑ MSZAŁ NYSKI – najcenniejszy rękopis w zbiorach biblioteki [online], 11 stycznia 2023.
  18. ↑ https://koha.archiwa.gov.pl/cgi-bin/koha/mainpage.pl[dostęp dnia 06.09.2022]
  19. ↑ Rezerwacja wizyt w Czytelniach Archiwum Państwowego w Opolu [online], apopole.bookero.pl [dostęp 2022-02-28] (pol.).
  20. ↑ S. Marchel, „Przez dziurkę od klucza…”. Rozważania na marginesie badań nad rolą archiwów w procesie kształtowania interpretacji historycznej, w: Otwarty skarbiec pamięci. Studia Zespołu Archiwum Państwowego w Opolu zebrane z okazji 60-lecia powstania instytucji. Część druga, red. nauk. M. Lenart, Opole 2013, s. 17.
  21. ↑ Nasze książki – Publikacje [online], Archiwum Państwowe w Opolu [dostęp 2022-02-28].
  22. ↑ Wykaz publikacji naukowych pracowników Archiwum Państwowego w Opolu [online], Archiwum Państwowe w Opolu, 18 stycznia 2021 [dostęp 2022-02-28].
  23. ↑ Beata Śliwińska, REGION – Publikacje Archiwum Państwowego w Opolu na IV Festiwalu Książki (7-9.06.2019), [w:] Archiwum – Bibliotekarz Opolski 2020-2016 – Nr 3/2019, „Bibliotekarz Opolski” (3), 2019, s. 61-69 [dostęp 2022-02-28].
  24. ↑ Projekty [online], Archiwum Państwowe w Opolu [dostęp 2022-02-28].
  25. ↑ Międzynarodowy Dzień Archiwów 2022 – zobacz relację! [online], 11 stycznia 2022.
  26. ↑ Wielka Wojna / Lekcje archiwalne / Archiwum Państwowe w Opolu [online], Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych [dostęp 2022-02-28].
  27. ↑ O projekcie [online], Powstańcy śląscy [dostęp 2022-04-16].
  28. ↑ O projekcie – Opis projektu [online], Pieczęcie gminne na Śląsku [dostęp 2022-04-16] (pol.).
  29. ↑ Prof. dr hab. Mirosław Lenart [online], 11 stycznia 2023.
  30. ↑ Archiwa Państwowe [online], 11 stycznia 2023.
  31. ↑ Polskie Archiwa strona główna [online], polskiearchiwa.eu [dostęp 2024-04-22] (pol.).
  32. ↑ Historia – Polonia i Polacy [online], 11 stycznia 2023.
  33. ↑ Kierownictwo Archiwów Państwowych [online], 11 stycznia 2023.
  34. ↑ Informacje o projekcie – Nasze projekty – Polonika w bazylice św. Antoniego w Padwie [online], polskiearchiwa.eu [dostęp 2022-04-16].
  35. ↑ Opis – Archiwum Państwowe w Opolu [online], Szukaj w Archiwach [dostęp 2022-04-16].
  36. ↑ O nas – Historia – Czas wojny i ponowne otwarcie [online], Archiwum Państwowe w Opolu [dostęp 2022-04-16].
  37. ↑ a b c d Barbara Sypko, Archiwum Państwowe w Opolu – bijące serce miasta. Historia instytucji zapisana dokonaniami jej pracowników [pdf], „Annales Collegii Nobilium Opolienses” (6), 1 kwietnia 2017, s. 194, ISSN 2299-7687 [dostęp 2022-04-16] (pol.).
  38. ↑ Mirosław Lenart (red.), Otwarty Skarbiec Pamięci, t. I Niezmienność idei i przemiany w cyklach czasu, Opole 2013, s. 184.
  39. ↑ Dyrektor AP w Opolu Jan Antoni Kornek przeszedł na emeryturę [online], Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, 30 marca 2012 [dostęp 2022-04-16].
  40. ↑ Nowi dyrektorzy Archiwów Państwowych w Opolu i we Wrocławiu [online], Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, 30 listopada 2012 [dostęp 2022-04-16].
  41. ↑ O nas – Zespół – Dyrekcja [online], Archiwum Państwowe w Opolu [dostęp 2022-04-16].

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Archiwum_Państwowe_w_Opolu&oldid=75235144”