Architektura socrealistyczna w Polsce
Architektura socrealistyczna w Polsce – architektura realizowana w latach 1949–1956 w ramach obowiązującej wówczas doktryny realizmu socjalistycznego, definiowana w tym czasie jako „socjalistyczna w treści i narodowa w formie”.
_Avenue_(2024),_Nowa_Huta,_Krak%C3%B3w,_Poland.jpg)
.jpg)
Geneza i założenia
edytujIdeologia socrealizmu została do Polski sprowadzona ze Związku Radzieckiego. Został oficjalnie ogłoszony przez Bolesława Bieruta na Konferencji Warszawskiej PZPR 3 lipca 1949 r. Socrealizm w architekturze proklamowano 21 czerwca tego samego roku na Konferencji Architektów Partyjnych. Wielu architektów, między innymi Edmund Goldzamt (autor referatu na konferencję) i Jan Minorski potępiło wówczas architekturę nowoczesną[1].
„Socjalistyczną treść” nowej architektury rozumiano przede wszystkim jako potrzebę zapewnienia powszechnie dostępnych higienicznych warunków zamieszkania – podobne tendencje występowały w tym czasie w całej Europie. Interpretacja „narodowej formy” pozostawiała znacznie więcej wątpliwości. Ostatecznie postanowiono oprzeć się, wzorem architektury radzieckiej, na historycznych zasadach kompozycji oraz elementach dekoracyjnych[2]. Historyzujące formy „narodowe” miały nawiązywać głównie do renesansu[3], choć początkowo nie było to oczywiste – w środowisku warszawskim postulowano nawiązywanie do klasycyzmu[1].
Krytyka socrealizmu i współczesne oceny
edytujSchyłek stalinizmu przyniósł również zarzucenie doktryny socrealizmu w Polsce. Krytykowano monotonię, przesadny monumentalizm i nieekonomiczność rozwiązań.
Zbudowano ogromne place, gdyż miały wypełniać je manifestacje – życie nie składa się jednak z samych manifestacji. Zbudowano tarasy, loggie, arkady, które ziały pustką[4].
W rezultacie architektura „narodowa w formie” oparta jednak na tradycyjnych formach i w pewnym stopniu swojska została zastąpiona fascynacją modernizmem. Podejściem nadal „socjalistycznym w treści”, lecz tym razem już „nowoczesnym w formie”[3].
Doświadczenia późniejszych lat i pewne znużenie modernizmem skłaniają do znacznie łagodniejszej oceny architektury i urbanistyki socrealistycznej[2]:
- preferowano zabudowę przyuliczną (obrzeżną), tworzącą czytelne wnętrza urbanistyczne, zaś ulica pozostawała ulicą,
- większość budynków miała nie więcej niż 4 kondygnacje, nie było jeszcze nacisków aby wszystkie budynki bez windy miały po 5 kondygnacji,
- stosowano jeszcze dachy spadziste kryte dachówką,
- w początkowym okresie jakość materiałów i poziom rzemiosła budowlanego pozostawały na wysokim poziomie.
Kalendarium
edytuj- 21 czerwca 1949 r. – Konferencja Architektów Partyjnych ogłasza realizm socjalistyczny obowiązującą doktryną w polskiej architekturze
- 23 czerwca 1949 r. – rozpoczęcie budowy Nowej Huty
- 6 listopada 1949 r. – rada SARP przyjmuje rezolucję architektów partyjnych
- 16 września 1950 r. – rozpoczęcie budowy MDM
- 15 stycznia 1951 r. – I Ogólnopolski Pokaz Projektów Architektury w warszawskiej Zachęcie
- 25 maja 1952 r. – rozpoczęcie budowy Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie
- 22 lipca 1952 r. – uroczyste otwarcie Placu Konstytucji i MDM w Warszawie
- 13-15 kwietnia 1953 r. – Krajowa Narada Architektów – pierwsza krytyka socrealizmu
- kwiecień 1955 r. – krytyka rozwoju architektury i urbanistyki w Polsce ze strony SARP
- 22 lipca 1955 r. – oddanie Pałacu Pałacu Kultury i Nauki oraz Stadionu Dziesięciolecia w Warszawie
- 26 marca 1956 r. – Ogólnopolska Narada Architektów – oficjalny koniec socrealizmu w polskiej architekturze
Miasto socjalistyczne
edytuj- Nowa Huta - główne założenia projektowe w Nowej Hucie, to symetryczny barokowy układ, centralnie usytuowany plac, prowadzące do niego arterie oraz wykorzystanie elementów historycznych polskich budowli renesansowych, klasycystycznych i barokowych. Przykłady: Plac Centralny i okolice, budynki administracyjne kombinatu[5].
- Nowe Tychy
Spis obiektów
edytuj| Miasto | Osiedla, założenia urbanistyczne i zespoły zabudowy | Pojedyncze obiekty |
|---|---|---|
| Białystok |
|
|
| Bielsko-Biała | ||
| Brzeg Dolny |
| |
| Bydgoszcz | ||
| Chorzów |
|
|
| Dąbrowa Górnicza |
|
|
| Gdańsk |
|
|
| Gdynia | ||
| Gliwice |
|
|
| Gorzów Wielkopolski |
|
|
| Hajnówka |
| |
| Kalisz |
|
|
| Katowice |
| |
| Kraków |
| |
| Kraków (Nowa Huta) |
|
|
| Lublin |
|
|
| Łódź |
|
|
| Poznań |
|
|
| Pyskowice |
|
|
| Rzeszów |
| |
| Skarżysko-Kamienna |
| |
| Sosnowiec |
| |
| Szczecin |
|
|
| Tychy | ||
| Warszawa |
|
|
| Władysławowo |
| |
| Wrocław |
|
|
| Zabrze | ||
| Zamość |
|
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ a b Wojciech Kosiński: Dzieje architektury w Polsce. Kraków: Władysław Kluszczyński, 2003. ISBN 83-88080-95-4.
- ↑ a b Andrzej Basista: Betonowe dziedzictwo. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Naukowa PWN, 2001. ISBN 83-01-13224-8.
- ↑ a b Marek Janik: Socjokulturowe aspekty architektury miejsc zamieszkania. Gliwice: Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, 2004. ISBN 83-7335-208-2.
- ↑ Krzysztof Mordyński: Marzenie o idealnym mieście – Warszawa socrealistyczna. SPOTKANIA Z ZABYTKAMI nr 9, 2006.
- ↑ Socrealizm, [w:] Ryszard Dzieszyński, Jan Franczyk, Encyklopedia Nowej Huty, Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Słowaków w Polsce przy współpracy „Głosu – Tygodnika Nowohuckiego” Nowohuckie Centrum Kultury, 2006, s. 105, ISBN 978-83-7490-060-7.
- ↑ Urząd Miasta Katowice: Wartości dziedzictwa kulturowego (załącznik 1.9). bip.um.katowice.pl. [dostęp 2011-07-13]. (pol.).