Anna Borkowska (zakonnica)
Anna Borkowska, Matka Bertranda OP, właśc. Janina Siestrzewitowska (ur. 1900 w Cebulewie, zm. 1988 w Warszawie) – polska dominikanka klauzurowa, przeorysza w klasztorze dominikanek w Kolonii Wileńskiej (lit. Pavilnys).
| Janina Siestrzewitowska | |
| Data i miejsce urodzenia |
1900 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
1988 |
| Przeorysza dominikanek w Kolonii Wileńskiej | |
| Okres sprawowania |
1939–1943 |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Inkardynacja | |
| Odznaczenia | |
| |
Podczas II wojny światowej zakonnice pod jej kierownictwem udzieliły schronienia grupie młodych żydowskich aktywistów z wileńskiego getta, ona sama pomagała również Zjednoczonej Organizacji Partyzanckiej przemycając dla niej broń. W uznaniu zasług została w 1984 roku udekorowana przez instytut Jad Waszem medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
Życiorys
edytujDziałalność
edytujJanina Siestrzewitowska urodziła się w roku 1900 we wsi Cebulew[1]. Po ukończeniu Uniwersytetu Jagiellońskiego wstąpiła do zakonu dominikanek klauzurowych przyjmując imię zakonne Bertranda[2]. W 1938 roku został założony klasztor dominikanek w Kolonii Wileńskiej[3]. W chwili wybuchu II wojny światowej siostra Bertranda była już jego przeoryszą[a][4].
Wilno zostało zajęte przez Niemców 24 czerwca 1941 roku w wyniku operacji Barbarossa i niemal natychmiast rozpoczęło się mordowanie Żydów. Matka Betranda po raz pierwszy zasięgnęła informacji w sprawie ratowania Żydów po rozpoczęciu masakry w Ponarach w lipcu 1941 roku. Początkowo starała się uzyskać poparcie zwierzchników kościoła katolickiego w Wilnie, ale ci odmówili pomocy z obawy, że niemieckie władze okupacyjne zniszczą majątek kościelny i zabiją wszystkich chrześcijan, którzy według ich wiedzy pomagali Żydom[5].
Działając z własnej inicjatywy Matka Betranda przyjęła kilkunastu członków Ha-Szomer Ha-Cair, lokalnej grupy syjonistycznej i ukryła ich na terenie swojego klasztoru. Wśród działaczy znaleźli się: Arie Wilner, Aba Kowner (przywódca organizacji), Abraham Suckewer, Izrael Nagel, Chuma Godot, Chajka Grossman i Edek Boraks. Podczas pobytu w klasztorze działacze ci za wiedzą i w porozumieniu z Matką Bertrandą i kilkoma innymi siostrami zakonnymi zorganizowali ośrodek działalności żydowskiego podziemia. Zimą 1942 roku działacze opuścili klasztor i powrócili do getta, aby tam zorganizować podziemną komórkę ruchu oporu. Kowner stwierdził później, że swoją pierwszą odezwę wzywającą do buntu w getcie sporządził właśnie w klasztorze. Odezwa, zaczynająca się od słów: nie dajmy się prowadzić jak owce na rzeź”, została rozpowszechniona w getcie 1 stycznia 1942 roku[6]. Mimo opuszczenia klasztoru utrzymywali bliskie więzi z Matką Bertrandą, która odwiedzała ich w getcie, pomagała im zdobywać broń i dostarczyła pierwsze granaty ukrywając je pod habitem. Gestapo po otrzymaniu wiadomości o ukrywaniu Żydów w klasztorze aresztowało we wrześniu 1943 roku Matkę Bertrandę. Klasztor dominikanek został zamknięty, a siostry musiały go opuścić[6]. Matka Bertranda została deportowana do obozu pracy koło Kowna, gdzie przebywała aż do momentu wyzwolenia go przez Armię Czerwoną[4].
Losy po wojnie
edytuj
Po wojnie siostra Bertranda wystąpiła ze stanu duchownego i przyjęła nazwisko Anna Borkowska[7]. Jak wyjaśniła swoim przełożonym, nie mogła dłużej poświęcać życia Bogu, który w taki sposób postąpił w stosunku do ludzkich istot[8]. Pozostała jednak wierną katoliczką[4]. Do śmierci utrzymywała kontakt z tymi ze swych byłych podopiecznych, którzy przeżyli Zagładę[7].
W kwietniu 1948 roku z okazji piątej rocznicy powstania w getcie warszawskim przebywała w Warszawie z wizytą delegacja Erec Israel z Kownerem, który spotkał matkę przełożoną, mieszkającą w niewielkim, ubogim pomieszczeniu. Podczas rozmowy opowiedziała mu ona o dalszych losach klasztoru, na czele którego stała. Nie poinformowała go jednak o swojej rezygnacji ze stanu duchownego[8].
W latach 80. XX wieku Kowner i jego przyjaciele w Izraelu dowiedzieli się, że Anna Borkowska mieszka w Warszawie i że nie jest już zakonnicą. Odnaleźli ją, jako starą i samotną kobietę, mieszkającą w niewielkim, nieumeblowanym pokoju, z wielkim krzyżem zawieszonym na ścianie. Kiedy pewien Izraelczyk odwiedził ją w imieniu ocalałych, powiedziała mu, że jedynym jej życzeniem jest możliwość zobaczenia jednego z Żydów, których ukrywała w klasztorze. Kowner udał się do Warszawy i, w obecności wielu osób, wręczył jej medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata[9]. Kiedy zapytała go, czemu zawdzięcza ten zaszczyt, odpowiedział:
W czasach kiedy aniołowie zakryli przed nami swe twarze, ta kobieta [Anna] była dla nas Anną od aniołów
Medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata udekorowanych zostało również siedem innych sióstr, ukrywających w czasie wojny żydowskich działaczy: Maria Ostreyko (siostra Jordana), Maria Janina Roszak (siostra Cecylia), Maria Neugebauer (siostra Imelda), Stanisława Bednarska (siostra Stefania), Irena Adamek (siostra Małgorzata), Julia Michrowska (siostra Bernadeta) i Helena Frąckiewicz (siostra Diana)[6][10].
W 1985 roku Kowner posadził na cześć Anny Borkowskiej drzewko na terenie Jad Waszem[6].
Działalność literacka
edytujW 1988 ukazała się powieść Anny Borkowskiej Gar'Ingawi Wyspa Szczęśliwa. Według Małgorzaty Tkacz to jedna z dwóch pierwszych polskich powieści fantasy, które ukazały się do 1990 roku. Pisze ona o twórczości zakonnicy: „Ostatnia z powieści jest niesłusznie zapomniana – to fantasy stawiająca podstawowe pytania o miejsce człowieka we wszechświecie, o jego stosunek do bóstwa, o jego uczestnictwo w obrzędach, które zapewnić mają jedność ze stwórcą. Poziom artystyczny Gar'Ingawi czyni ją jednym z najlepszych polskich utworów fantasy, jakie powstały w całej historii tej konwencji w Polsce”[11].
Uwagi
edytuj- ↑ Klasztor dominikanek został zamknięty przez władze sowieckie w 1948, a reaktywowany w 1996 roku przez władze litewskie; patrz: Visuotinė lietuvių enciklopedija.
Przypisy
edytuj- ↑ Stopniak 1988 ↓, s. 352.
- ↑ Paul 2009 ↓, s. 103.
- ↑ Leonardas Jagminas w: Visuotinė lietuvių enciklopedija: dominikonės. vle.lt. [dostęp 2019-02-28]. (lit.).
- ↑ a b c d e Bartrop i Dickerman 2017 ↓, s. 93.
- ↑ Gross 1981 ↓, s. 465–466.
- ↑ a b c d Paul 2009 ↓, s. 104.
- ↑ a b Magdalena Leszczyńska w: Polscy Sprawiedliwi: BORKOWSKA ANNA. sprawiedliwi.org.pl. [dostęp 2019-02-28].
- ↑ a b Porat 2010 ↓, s. 51.
- ↑ Paul 2009 ↓, s. 105.
- ↑ Jad Waszem: Righteous Among the Nations Honored by Yad Vashem By 1 January 2012. www1.yadvashem.org. [dostęp 2019-02-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-08-20)]. (ang.).
- ↑ Małgorzata Tkacz, Baśnie zbyt prawdziwe. Trzydzieści lat fantasy w Polsce, Gdańsk: Gdański Klub Fantastyki, 2012 (Anatomia Fantastyki), s. 31, ISBN 978-83-931206-6-6 (pol.).
Bibliografia
edytuj- Franciszek Stopniak. Archidiecezja wileńska w czasie II wojny światowej. „Studia Teologiczne – Białystok – Drohiczyn – Łomża”. Nr 5-6, 1988. Białystok: Kuria Metropolitalna Białostocka. ISSN 0239-801X.
- David C. Gross: The Jewish People’s Almanac. Garden City, NY: Doubleday, 1981. ISBN 0-385-15652-9. (ang.).
- Mark Paul: Wartime Rescue of Jews by the Polish Catholic Clergy: The Testimony of Survivors. Toronto: Polish Educational Foundation in North America, 2009. (ang.).
- Dina Porat: The Fall of a Sparrow: The Life and Times of Abba Kovner. Stanford: Stanford University Press, 2010. ISBN 978-0-8047-6248-9. (ang.).
- (red.) Paul R. Bartrop, (red.) Michael Dickerman: The Holocaust: An Encyclopedia and Document Collection. Volume I: A–K. Santa Barbara: ABC-CLIO, 2017. ISBN 978-1-4408-4832-2. (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Anna Borkowska na stronie Jad Waszem