Anioł Dowgird

Anioł Dowgird herbu Łabędź, pseud.: Autor „Wykładu przyrodzonych myślenia prawideł”, (ur. 2 grudnia 1776 w majątku Jurkowszczyzna, powiat mścisławski; zm. 26 kwietnia 1835 w Wilnie) – polski filozof i kaznodzieja, profesor Uniwersytetu Wileńskiego, członek korespondent Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie w 1829 roku.

Anioł Dowgird

Data i miejsce urodzenia	2 grudnia 1776 Majątek Jurkowszczyzna
Data i miejsce śmierci	26 kwietnia 1835 Wilno
Profesor Uniwersytetu Wileńskiego
Okres sprawowania	1818–1832
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Inkardynacja	jezuici
Śluby zakonne	1793

Życiorys

Urodził się jako syn Stanisława Dowgirda, zubożałego ziemianina. Naukę pobierał (od roku 1786) kolejno w szkołach jezuickich (w Mohylewie i w Mścisławiu), w Akademii Połockiej i szkołach pijarskich (w Dąbrownie). W roku 1791 (17 sierpnia) wstąpił do zgromadzenia pijarów w Lubieszowie, złożył śluby zakonne (1793), a w roku 1801 uzyskał święcenia kapłańskie. W tym okresie studiował w Dąbrowicy i w Szkole Głównej Wielkiego Księstwa Litewskiego. Następnie (w latach 1796–1807) uczył w szkołach pijarskich (Lida, Wiłkomierz, Witebsk, Łużki, Szczuczyn) i przez pewien czas (lata 1818–1832) był profesorem logiki i etyki na Uniwersytecie Wileńskim. W latach 1807–1809 pełnił funkcję prefekta konwiktu szlacheckiego w Wilnie.

Poglądy

W swych poglądach filozoficznych wychodzi Dowgird od Kanta i jego „Krytyki czystego rozumu”, ale odmiennie od Kanta zapatruje się na czas i przestrzeń, którym przypisuje istnienie rzeczywiste, od nas niezależne.

Twórczość

W rękopisie pozostawił dzieło traktujące o filozofii Kanta. Napisał także wiele kazań. Wszystkie opublikowane pisma polskie Anioła Dowgirda o tematyce filozoficznej zostały wydane w 2014 r. przez Wydawnictwo Naukowe Semper w tomie Zdrowy rozsądek i kraina marzeń pod red. Jacka Jadackiego. Tom zawiera następujące traktaty filozoficzne Dowgirda:

• Rozbiór dzieła pod tytułem O filozofii przez Feliksa Jarońskiego z uwagami nad nim.
• O Logice, metafizyce i filozofii moralnej rozprawa
• Antykrytyka. Odpowiedź Autora na recenzję jego dzieła pod tytułem Przyrodzone myślenia prawidła
• Rzeczywistość poznań ludzkich.

oraz Ap­pendix:

• Jan Gwal­bert Sty­czyński: Ja­ko­bi­nizm li­te­racki
• Anioł Do­wgird: Pro­gram kursu lo­giki w Uni­wer­sy­tecie Wi­leń­skim na lata 1819–1821
• Anioł Do­wgird: Trzy pro­jekty względem kursów fi­lo­zofii teo­re­tycznej i prak­tycznej
• Jan Karol Skrodzki: List do Anioła Do­wgirda
• Anioł Do­wgird: Dwie prośby do Rady Uni­wer­sy­tetu Wi­leń­skiego
• Anioł Do­wgird: Dwa listy do Jo­achima Le­le­wela
• Mi­chał Wisz­niewski: Wy­kład przy­ro­dzo­nych my­ślenia pra­wideł Anioła Do­wgirda [re­cenzja]
• Anioł Do­wgird: Po­danie do cara Mi­ko­łaja I
• Anioł Do­wgird: Frag­ment te­sta­mentu
• An­toni Fi­jał­kowski: X. Anioł Do­wgird
• Kilka świa­dectw współ­cze­snych o Aniele Dowgirdzie

Ważniejsze utwory

• Filozofia Kanta, czyli badania bezstronne nad jego układem, rękopis z datą cenzury: 1814, zaginiony
• O logice, metafizyce i filozofii moralnej. Rozprawa na skutek konkursu ogłoszonego przez cesarski Uniwersytet Wileński r. 1820 dnia 1 marca do katedry rzeczonych przedmiotów napisana, Wilno 1821
• Exhorta na pogrzebie śp. ks. F. N. Golańskiego w: A. Dowgird, M. Herburt, M. Bobrowski: Zbiór mów żałobnych na pogrzebie śp. ks. F. N. Golańskiego S. P. ... mianych w kościele akademickim Św. Jana w Wilnie, Połock 1824
• Dissertatio inauguralis theologico-dogmatica de miraculis, in qua dicetur: quid sunt miracula? an, a quo, et quem in finem patrari queant? quibus denique idoneissignis vel testimoniis veritas miraculorum Christi et Apostolorum comprobatur? quam in Caesarea litterarum Universitate Vilnensi amplissimae facultatis theologicae in ordine professorum scientiarum ethico-politicarum autoritate ad consequenda Doctoris S. Theologiae jura et honores publicae disputationi submittit..., Wilno 1826
• Kazanie o nidowiarstwie i zachowaniu się w obcowaniu z tymi, którzy bezbożnie przeciw wierze św. katolickiej mówią, takoż o niegodziwości czytania książek, powstających na wiarę św. katolicką w: "Zbiór kazań mianych w czasie jubileuszu", Wilno 1826 i odb.
• Kazanie o posłuszeństwie ku wszelkiej władzy, wyd. w: "Zbiór kazań mianych w czasie jubileuszu", Wilno 1826 i odb.
• Kazanie o próżności świata i unikaniu jej, wyd. w: "Zbiór kazań mianych w czasie jubileuszu", Wilno 1826 i odb.
• Wykład przyrodzonych myślenia prawideł, czyli logika teoretyczna i praktyczna, cz. 1, Połock 1828; cz. 2-3 niewydane; rękopis zaginął
• Wykład Ewanielii i Listów apostolskich, przypadających na dni niedzielne i uroczyste całego roku, t. 1, t. 2, wyd. A. Fijałkowski, Wilno 1836
• Konferencje duchowne, t. 3, wyd. A. Fijałkowski, Wilno 1837, (t. 1-2 w: Wykład Ewanielii...).

Artykuły i rozprawy swe Dowgird ogłaszał w czasopismach: Dziennik Wileński (tu: "Rozbiór dzieła pt. O filozofii przez F. Jarońskiego, z uwagami nad nim" 1817, t. 6, s. 67, 191, 285; "Odpowiedź na krytykę Y. Y." 1830, t. 9, s. 131, 196), Wizerunki i Roztrząsania Naukowe (tu: "Próbki pisma treści duchownej z manuskryptów pozgonnych" 1835, t. 11; "Rzeczywistość poznań ludzkich", wyd. w skróceniu A. Fijałkowski, 1839, t. 5).

Liczne prace filozoficzne i kaznodziejskie pozostały w rękopisach, które Dowgird zapisał wileńskiej Akademii Duchownej – rękopisy te zaginęły. Bardziej szczegółową ich bibliografię podają: A. Fijałkowski Wizerunki i Roztrząsania Naukowe 1835, t. 11; S. Kaczmarek A. Dowgird... (Warszawa) 1965, s. 77-80.

Listy

• Do J. Lelewela 2 listy z roku 1829, ogł. S. Kaczmarek Studia Filozoficzne 1965, nr 1 oraz w: A. Dowgird... (Warszawa) 1965, s. 263-367.

Ponadto korespondencja Dowgirda znajdowała się w Archiwum Kuratorii Wileńskiej i w Bibliotece Krasińskich.

Bibliografia

• Anioł Dowgird, Zdrowy rozsądek i kraina marzeń. Pisma wybrane (red. Jacek Jadacki), Warszawa 2014, Wydawnictwo Naukowe Semper, ISBN 978-83-7507-280-8, s: 614.
• Anioł Dowgird, Kurs filozofii. T. I. Logika. T. II. Psychologia. Teologia przyrodzona. Filozofia moralna (red. Jacek Jadacki). Warszawa 2016, Fundacja Augusta hr. Cieszkowskiego, s: XIV + 508 + 622.
• Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna, t. IV
• Jacek Jadacki, Sławni Wilnianie. Filozofowie, Wilno 1994
• Elwira Kosnarewicz: Dowgird Anioł. W: Słownik psychologów polskich. Elwira Kosnarewicz, Teresa Rzepa, Ryszard Stachowski (red.). Poznań: Instytut Psychologii UAM, 1992, s. 62-63.
• T. 4: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 437-439.

Monografia

• Stefan Kaczmarek, Anioł Dowgird filozof nieznany, (Warszawa) 1965

Linki zewnętrzne

• Piotr Rudkowski Problemy z rzeczywistością Anioła Dowgirda. arche.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-06)].
• Dzieła Anioła Dowgirda w bibliotece Polona