Aleksander Barchacz
Aleksander Barchacz (ur. 28 stycznia 1908 w Łodzi[1], zm. 28 marca 1987 w Warszawie) – polski kompozytor, żołnierz, polityk, dyplomata.
| Data i miejsce urodzenia |
28 stycznia 1908 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
28 marca 1987 |
| Starosta powiatu kłodzkiego | |
| Okres |
od 1 sierpnia 1945 |
| Poprzednik |
Antoni Wojnar |
| Następca | |
| Ambasador Polski w Bułgarii | |
| Okres |
od 7 września 1948 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Odznaczenia | |
  
| |
Życiorys
edytujUrodził się 28 stycznia 1908 w Łodzi jako syn Szymona[1]. Kształcił się w prywatnym Gimnazjum Filologicznym Bogumiła Brauna w Łodzi, średniej szkole muzycznej – Instytucie Aleksandra Türnera, Konserwatorium Paryskim u boku Nadii Boulanger (uzyskując absolutorium), następnie w Konserwatorium im. Fryderyka Chopina w Warszawie. Został kompozytorem, a jego utwory były wykonywane przez teatrzyk Qui Pro Quo. Zaprzyjaźnił się z Julianem Tuwimem[2].
Zaangażował się w ruch rewolucyjny, został działaczem Polskiej Partii Socjalistycznej – Lewica, Komunistycznej Partii Polski.
Okres II wojny światowej
edytujPo wybuchu II wojny światowej znalazł się w kazachskiej Ałma-Acie, gdzie został kierownikiem muzycznym teatru, a od 1941 mieszkał w Uralsku w zachodnim Kazachstanie, gdzie działał w teatrze i komponował pieśni żołnierskie dla Armii Czerwonej. W miejscowym teatrze muzycznym znalazł stary śpiewnik Aleksandra Zatajewicza[3], urzędnika, muzykologa i etnografa polskiego pochodzenia, który zbierał kazachskie pieśni i folklor[4]. Barchacz, opierając się na kazachskich motywach, napisał i wystawił operę kazachską zatytułowaną Sen segeta (pol. Dzień zemsty). Miejscowa prasa okrzyknęła go „kazachskim Moniuszką”[3][2].
Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR w szeregach 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, później 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, zostając kompozytorem piosenki marszowej tej formacji pt. Marsz 1 Korpusu (znanej także jako Spoza gór i rzek), do słów Adama Ważyka[3][2].
Był pracownikiem Teatru 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, a w strukturze 1 Armii Wojska Polskiego starszym instruktorem do spraw artystycznych. Wraz z frontem wschodnim wkroczył na ziemie polskie. Gdy w Lublinie powstał Teatr Wojska Polskiego, Aleksander Barchacz napisał muzykę do premierowego przedstawienia, które miało miejsce 29 listopada 1944 r.[5] Tą sztuką było Wesele Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Jacka Woszczerowicza, który do Lublina przybył 10 września 1944 roku na zaproszenie Tadeusza Wołowskiego, ówczesnego szefa Wydziału Teatralnego Resortu Kultury i Sztuki PKWN[5][6]. W rolach protagonistów zostali obsadzeni: Pan Młody – Jan Świderski, Poeta – Jan Kreczmar, Panna Młoda – Ryszarda Hanin, Kasper – Czesław Wołłejko, Rachel – Halina Kossobudzka[5][7]
Następnie Barchacz został powołany na stanowisko dyrektora Departamentu Szkolnictwa Artystycznego w Ministerstwie Kultury i Sztuki[8].
Polityk. Starosta kłodzki i wicewojewoda wrocławski
edytujJako artysta muzyk i z zawodu kompozytor był kolorowym ptakiem na tle bezbarwnych karierowiczów partyjnych[9]. Od 1 sierpnia 1945 do 27 stycznia 1946 pełnił urząd starosty powiatu kłodzkiego oraz pełnomocnika Rządu RP na Obwód XXIV w Kłodzku[10][11]. Będąc starostą zajmował się aprowizacją polskich osadników, przybywających głównie z Kresów, przejmowaniem mienia poniemieckiego i walką z szabrownictwem, uruchomieniem infrastruktury miejskiej i zakładów przemysłowych, wysiedlaniem ludności niemieckiej, walką ze zbrojnymi grupami Werwolfu, przeciwdziałaniem czechosłowackim zakusom na ziemię kłodzką[10].
Wskutek zastrzeżeń PPS do jego postępowania odsunięto go z urzędu poprzez awans na stanowisko wicewojewody wrocławskiego[12].
We wrześniu 1947 widziano go w Kłodzku, jak realizując partyjne polecenia blokował poświęcenie sztandaru kłodzkiej organizacji PSL. Pomimo zgody na odbycie ceremonii w kościele, szef kłodzkiego Urzędu Bezpieczeństwa zażądał przeniesienia uroczystości. Następnie bojówki PPR (górnicy z Nowej Rudy) oraz patrole MO i ORMO zablokowały drogi dojazdowe do miasta, aby uniemożliwić chłopom dotarcie na uroczystość. Bojówkarze PPR pobili członków władz wojewódzkich PSL, w tym wicewojewodę wrocławskiego Stanisława Jurzyka. Jeden z funkcjonariuszy UB zwrócił się do wicewojewody Jurzyka z pytaniem: Po co Pan Wojewoda przyjechał, skoro obecny tu w Kłodzku Wicewojewoda Barchacz zakazał odbycia uroczystości poświęcenia sztandaru PSL?[13][12].
Na stanowisku wicewojewody odegrał pewną rolę w przekazaniu zbiorów biblioteczno-muzealnych Ossolineum do Wrocławia. Udzielił półmilionowej pożyczki na koszty transportu rektorowi UWr Stanisławowi Kulczyńskiemu, następnie uczestniczył w ich przyjęciu od strony ukraińskiej. Na zebraniu Towarzystwa Przyjaciół Ossolineum 10 listopada 1946 prof. Teofil Modelski zgłosił wniosek o wyrażenie podziękowania osobom zaangażowanym w przejęcie zbiorów Ossolineum, w tym wicewojewodzie Barchaczowi[14][15].
W roli wicewojewody uczestniczył w uroczystościach, m.in.[16]:
- 9 maja 1946 r. w obchodach pierwszej rocznicy zwycięstwa połączonych z pierwszą rocznicą wyzwolenia Wrocławia z mszą polową, celebrowaną przez administratora apostolskiego archidiecezji wrocławskiej ks. Karola Milika. Przed ołtarzem zajęli miejsca: wiceprezydent KRN Stanisław Szwalbe, wicepremier Władysław Gomułka, wojewoda Stanisław Piaskowski, dowódca DOW IV gen. broni Stanisław Popławski,
- 31 sierpnia 1947 w dożynkach powiatu kłodzkiego w Polanicy-Zdroju zorganizowanych przez Powiatowy Zarząd Samopomocy Chłopskiej przy udziale zarządu miasta i zarządu gminy wiejskiej Polanica Zdrój, na których przyjął defiladę z udziałem władz powiatowych i wojskowych oraz wielotysięcznej rzeszy mieszkańców,
- we wrześniu 1947 w uroczystości poświęcenia i przekazania sztandaru ufundowanego przez mieszkańców ziemi kłodzkiej 27 Pułkowi Piechoty dyslokowanemu w Kłodzku, którego dowódcą był mjr Zygmunt Huszcza (późniejszy generał broni). Gośćmi byli także marsz. Michał Rola-Żymierski, dowódca SOW Stanisław Popławski, oraz kilkanaście tysięcy mieszkańców powiatów kłodzkiego, bystrzyckiego i sąsiednich, których powitał starosta kłodzki Zbigniew Kulczycki.
W dyplomacji i później
edytujOd 7 września 1948 do 1953 był ambasadorem Polski w Bułgarii[17][18].
W 1946 był w stopniu kapitana Ludowego Wojska Polskiego[19]. Po powrocie z placówki dyplomatycznej zamieszkiwał w Warszawie, pozostając kompozytorem.
Zmarł 28 marca 1987. Został pochowany na cmentarzu Komunalnym Północnym w Warszawie (kwatera E-VI-1-3-22)[20].
Jego synem był Włodzimierz Barchacz (1949–2016), fotograf, fotoreporter i publicysta[21].
Piosenki
edytuj- „Bal u saperów”
- „Bzy na naszej ulicy” (słowa: Mirosław Łebkowski)
- „Fizylierki” (słowa: Leon Pasternak)
- „Marsz” (słowa: Leon Pasternak)
- „Marsz 1 Korpusu” (słowa: Adam Ważyk), wykorzystana m.in. w filmach Ogniomistrz Kaleń (1961), Sny i marzenia (1983).
- „Marzyć warto” (słowa: Leon Pasternak)
- „Mój western” (słowa: Zbigniew Kuthan)
- „Nasz porucznik” (słowa: Leon Pasternak)
- „Pierwsze bzy” (słowa: Edward Fiszer), śpiewana przez Mieczysława Fogga
- „Piosenka o kucharzu”
- „Piosenka o szefie”
- „Piosenka o warszawskim Parku Kultury” (słowa: Tadeusz Fangrat)
- „To ten walczyk nasz” (słowa: Bronisław Brok), śpiewana przez Jerzego Połomskiego
- „Zakochałam się w kapralu” (słowa: Leon Pasternak)
Ordery i odznaczenia
edytuj- Order Krzyża Grunwaldu III klasy (11 października 1946)[24]
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (12 listopada 1946)[19]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (22 lipca 1955)[25]
Przypisy
edytuj- ↑ a b Aleksander Barchacz. inwentarz.ipn.gov.pl. [dostęp 2017-07-01].
- ↑ a b c Grzybowski 2022 ↓, s. 77.
- ↑ a b c Zbigniew Adrjański. Marsz I Korpusu. Spoza gór i rzek. „Zbliżenia. Tygodnik Pomorza”. 1987 (nr 42 (401)), s. 7, 1987-10-15. ISSN 0138-0745. (pol.).
- ↑ Aleksander Zatajewicz. Najwybitniejszy w skali światowej badacz i znawca kazachskiego folkloru.. Polska Światu. [dostęp 2022-02-20].
- ↑ a b c Grzybowski 2022 ↓, s. 78.
- ↑ Jarosław Cymerman. Róg huka po lesie. Lubelskie spektakle Teatru Wojska Polskiego. „Artes Humanae”. 2017 (2). s. 144. DOI: 10.17951/artes.2017.2.143. ISSN 2449-6340. (pol.).
- ↑ red: Wesele, Teatr Wojska Polskiego, Premiera 29.11.1944. Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego. [dostęp 2021-11-30]. (pol.).
- ↑ Lucyna Chmielewska. Kulturalny Lublin, czyli o działalności Resortu Kultury i Sztuki PKWN pod kierownictwem Wincentego Rzymowskiego. „Dzieje Najnowsze”. 2003 (R. XXXV). s. 62. ISSN 0419-8824. (pol.).
- ↑ Grzybowski 2022 ↓, s. 76.
- ↑ a b Grzybowski 2022 ↓, s. 79.
- ↑ Wykazy władców i władz. Okres po II wojnie światowej. Starostowie, oprac. Stefan Mróz, w: Kłodzko. Dzieje miasta, pod red. R. Gładkiewicza, Kłodzko 1998, s. 224.
- ↑ a b Tadeusz Marczak: Kłodzko powojenne. Początki administracji polskiej w Kłodzku. W: Kłodzko. Dzieje miasta. Ryszard Gładkiewicz (red.). Kłodzko 1998, s. 146: Muzeum Ziemi Kłodzkiej, 1998, s. 145–146. ISBN 978-83-904888-0-6. OCLC 234139653.
- ↑ Grzybowski 2022 ↓, s. 81.
- ↑ Grzybowski 2022 ↓, s. 82–83.
- ↑ Kronika Ossolineum we Wrocławiu. „Sobótka”. 1946 (nr II), s. 315, 319–320, 324, 1987-10-15. ISSN 0037-7511. (pol.).
- ↑ Grzybowski 2022 ↓, s. 81–82.
- ↑ Grzybowski 2022 ↓, s. 83.
- ↑ Przedstawiciele dyplomatyczni Polski w Bułgarii. sofia.msz.gov.pl. [dostęp 2017-07-01].
- ↑ a b M.P. z 1947 r. nr 81, poz. 538 „za działalność powojenną przy utrwaleniu demokratycznych form państwowości polskiej”.
- ↑ Warszawskie cmentarze. Wyszukiwarka. [online], www.cmentarzekomunalne.com.pl [dostęp 2023-07-11].
- ↑ Włodzimierz Barchacz: Koń by się uśmiał, czyli mój peerel (fragment 2 i ostatni). netkultura.pl Internetowy magazyn autorów. [dostęp 2021-12-05]. (pol.).
- ↑ Jacek Żyliński: Aleksander Barchacz. Katalog Polskich Płyt Gramofonowych. [dostęp 2022-02-20]. (pol.).
- ↑ Aleksander Barchacz. bibliotekapiosenki.pl. [dostęp 2017-07-01].
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 23, poz. 59 „za bohaterskie czyny i dzielne zachowanie się w walce z niemieckim najeźdźcą oraz za gorliwą pracę i sumienne wypełnianie obowiązków służbowych”.
- ↑ M.P. z 1956 r. nr 3, poz. 27 - Uchwała Rady Państwa z dnia 22 lipca 1955 r. nr 0/1400 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
Bibliografia
edytuj- Henryk Grzybowski: Aleksander Barchacz – starosta kłodzki, polityk i kompozytor. W: XIII Almanach Ziemi Kłodzkiej. Krystyna Oniszczuk-Awiżeń (red.). Kłodzko: Oficyna Wydawnicza Brama, 2022, s. 76–86. ISBN 978-83-60549-57-5.
- Aleksander Barchacz w bazie filmpolski.pl
- Aleksander Barchacz, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2017-07-01].
- Aleksander Barchacz. worldcat.org. [dostęp 2017-07-01].