Akt niepodległości Litwy
Akt niepodległości Litwy (lit. Lietuvos nepriklausomybės aktas) – akt wydany 16 lutego 1918 roku przez litewską Tarybę ogłaszający niepodległość państwa litewskiego.
 Oryginał aktu z podpisami sygnatariuszy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Data utworzenia |
16 lutego 1918 |
| Ratyfikowano |
16 lutego 1918 |
| Sygnatariusze |
patrz tekst |
| Cel |
niepodległość Litwy |
Historia
edytujWe wrześniu 1917 roku podczas konferencji wileńskiej została wybrana Litewska Rada Narodowa[1]. Spotykała się przy ul. Ostrobramskiej (lit. Aušros Vartų) w budynku będącym siedzibą Litewskiego Stowarzyszenia Nauki[1], jednak z powodu braków opału 16 lutego 1918 roku zebranie przeniesiono do mieszkania na pierwszym piętrze w domu kupca Kazimierza Sztralla, które wynajmował Komitet Centralny Stowarzyszenia na Rzecz Wspierania Ofiar Wojny[1]. W gabinecie przewodniczącego Komitetu Antanasa Smetony Radzie złożonej z 20 osób odczytano Akt niepodległości i zaproszono do jego podpisania[1]. Jako pierwszy podpisał go Jonas Basanavičius, a potem w porządku alfabetycznym pozostali sygnatariusze[1]. Niemcy, którzy okupowali teren Litwy, skonfiskowali cały nakład numeru gazety „Lietuvos aidas”, w którym wydrukowano Akt niepodległości[2].
Po odnalezieniu oryginału w 2017 roku eksperci z Centrum Badań Kryminalistycznych Litewskiej Policji na prośbę profesora Liudasa Mažylisa przeprowadzili analizę charakteru pisma i stwierdzili, że został on spisany przez sygnatariusza Jurgisa Šaulysa[3].
Sygnatariusze
edytujWśród sygnatariuszy aktu znalazło się wiele wybitnych postaci litewskiego życia publicznego:
- Saliamonas Banaitis
- Jonas Basanavičius
- Mykolas Biržiška
- Kazimieras Bizauskas
- Pranas Dovydaitis
- Steponas Kairys
- Petras Klimas
- Donatas Malinauskas
- Vladas Mironas
- Stanisław Narutowicz
- Alfonsas Petrulis
- Antanas Smetona
- Jonas Smilgevičius
- Justinas Staugaitis
- Aleksandras Stulginskis
- Jurgis Šaulys
- Kazimieras Šaulys
- Jokūbas Šernas
- Jonas Vailokaitis
- Jonas Vileišis
Tekst
edytujAkt niepodległości zawiera deklarację Rady, która „jako jedyny przedstawiciel narodu litewskiego, zgodnie z prawem do samostanowienia narodów i zgodnie z konferencją wileńską z 18–23 września 1917 r.” postanowiła ogłosić „niepodległość państwa litewskiego, opartego na demokratycznych zasadach, z Wilnem jako stolicą”[4]. Równocześnie ogłosiła ustanie wszelkich związków łączących Litwę z innymi narodami[4]. W dokumencie zawarto deklarację, że „fundamenty państwa litewskiego i jego stosunki z innymi krajami” określi wybrane w demokratycznych i powszechnych wyborach „Zgromadzenie Konstytucyjne”[4]. W ostatnim zdaniu Rada zawarła wezwanie „do uznania niezależnego państwa litewskiego”[4].
Dokument
edytujSygnatariusze podpisali dwa dokumenty: oryginał i kopię[5]. Akt niepodległości, który do 1940 roku przechowywano w archiwum prezydenckim w Kownie[6], po II wojnie światowej uważano za zaginiony[7]. Był to dokument napisany na maszynie i zawierający podpisy sygnatariuszy, znany historykom z faksymile wykonanego w latach 30. XX wieku[4][a]. Uważano, że oryginał został zdeponowany u Basanavičiusa, ale nie był znany, bo nigdy nie został zaprezentowany publicznie[8]. W lutym 2017 roku koncern MG Baltic wyznaczył nagrodę 1 miliona euro dla znalazcy (znalazców) podpisanego przez sygnatariuszy dokumentu[9].
Profesor Liudas Mažylis z Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie w archiwum dyplomatycznym niemieckiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Berlinie 29 marca 2017 roku odnalazł spisany ręcznie w języku litewskim Akt niepodległości[10]. Umieszczono go wraz z wersją w języku niemieckim w teczce „Przyszłość prowincji bałtyckich: Litwa”[9]. Dokument był złożony „na czworo”, co sugeruje, że został do Niemiec wysłany pocztą[7].
Z okazji obchodów 100-lecia odzyskania niepodległości przez Litwę od lutego do listopada 2018 roku akt był prezentowany w Wilnie w Domu Sygnatariuszy, w pokoju, w którym został podpisany[11]. Na wystawie „W drodze do niepodległości litewskiej państwowości: 1863–1918” umieszczono go w specjalnej kuloodpornej gablocie[11], która zapewniała mu równocześnie odpowiedni mikroklimat[12]. Dokument został wypożyczony Litwie na okres pięciu lat[13].
Ustalono, że 16 lutego 1918 roku jeden z sygnatariuszy Jurgis Šaulys po podpisaniu wręczył go Eckartowi von Boninowi – niemieckiemu dyplomacie, a ten przekazał go do niemieckiego MSZ, gdzie dokument był przechowywany[10].
Zobacz też
edytuj- Akt Przywrócenia Państwa Litewskiego z 11 marca 1990 roku
Uwagi
edytuj- ↑ zobacz ilustrację obok (Akt z 16 lutego 1918 roku)
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e 100 lat państwowości Litwy. vilnius-tourism.lt. [dostęp 2018-12-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-07)]. (pol.).
- ↑ Tomasz Otocki. Dzień był mglisty i pochmurny. 99 lat temu uchwalono niepodległość Litwy – Przegląd Bałtycki. „Przegląd Bałtycki”, 2017-02-16. [dostęp 2018-11-15]. (pol.).
- ↑ Eksperci ustalili, kto spisał Akt niepodległości Litwy. 2017-12-22. [dostęp 2018-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-07)]. (pol.).
- ↑ a b c d e Tomas Baranauskas: Act of Independence of Lithuania, 1918. viduramziu.istorija.net. [dostęp 2018-11-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-07)]. (ang. • niem.).
- ↑ Česlovas Iškauskas: Č. Iškauskas. 1949 m. Deklaracija – dar vienas nepriklausomybės šauklys. alkas.lt, 2014-02-23. [dostęp 2018-11-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-07)]. (lit.).
- ↑ Efektowne stulecie odzyskania niepodległości. Nie w Polsce, na Litwie. „Więź”. [dostęp 2018-11-15]. (pol.).
- ↑ a b Odnaleziono oryginał Aktu niepodległości Litwy. wilnoteka.lt. [dostęp 2018-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-07)]. (pol.).
- ↑ Be Vasario 16-osios nebūtų ir vasario 25-osios. simkunas.blogas.lt, 2007-03-11. [dostęp 2018-11-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-07)]. (lit.).
- ↑ a b Honorata Adamowicz. Po 100 latach odnaleziono oryginał Aktu niepodległości Litwy. „Kurier Wileński”, 2017-03-31. [dostęp 2018-11-15]. (ang.).
- ↑ a b Na Litwę przywieziono z Niemiec oryginał Aktu niepodległości z 1918 r.. „dzieje.pl”. [dostęp 2018-11-15]. (pol.).
- ↑ a b Oryginał Aktu Niepodległości z 1918 roku – każdy może go obejrzeć – Wiadomości Znad Wilii. „Wiadomości Znad Wilii”. [dostęp 2018-11-15]. (pol.).
- ↑ Akt niepodległości Litwy powraca do ojczyzny. 2018-01-16. [dostęp 2018-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-07)]. (pol.).
- ↑ Akt niepodległości Litwy – do 15 listopada w Domu Sygnatariuszy. wilnoteka.lt, 2018-10-23. [dostęp 2018-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-07)]. (pol.).