Wikipedia

Afera Cambridge Analytica

skandal polityczny

Afera Cambridge Analytica – skandal polityczny, który miał miejsce w drugiej dekadzie XXI wieku. Dane osobowe około 87 milionów użytkowników Facebooka, w tym ponad 57 tysięcy Polaków, zostały zebrane bez ich zgody i wiedzy przez brytyjską firmę konsultingową Cambridge Analytica(inne języki), głównie w celu targetowania reklam politycznych. Sprawa została po raz pierwszy ujawniona w 2015 roku, a jej kulminacją były zeznania Christophera Wylie’a(inne języki) w 2018 roku.

Dane były zbierane za pomocą stworzonej w 2013 roku przez Global Science Research aplikacji „This Is Your Digital Life”, należącej do Aleksandra Kogana(inne języki). Aplikacja, poprzez zadawanie pytań, miała na celu skomponowanie profilów psychologicznych jej użytkowników oraz zbieranie danych na temat znajomych użytkowników Facebooka poprzez użycie Facebook Open Graph. Wyniki ankiety były później obliczane metodą opracowaną przez Michała Kosińskiego, wykorzystaną bez jego wiedzy i zgody.

Cambridge Analytica wspierała kampanie polityczne Donalda Trumpa i Teda Cruza w 2016 roku, wykorzystując tak zebrane dane. Firma była również oskarżana o wpływanie na wyniki Brexitu, wspierając ruchy takie jak Leave.EU. Chociaż niektórzy byli pracownicy firmy twierdzili, że Cambridge Analytica miała znaczący wpływ na te kampanie, oficjalne śledztwo przeprowadzone przez brytyjskiego komisarza ds. informacji (ICO) nie potwierdziło wielu z tych oskarżeń, stwierdzając, że firma nie była zaangażowana w sposób znaczący poza podstawowymi operacjami. Wykorzystanie zebranych danych również w państwach afrykańskich, gdzie od lat występowały zamieszki spowodowane wynikami wyborów, przyniosło dotkliwe skutki – między innymi w Nigerii sam sposób promowania kandydatury Goodlucka Jonathana w 2015 roku budził wiele kontrowersji, zaś w Kenii po wybraniu Uhuru Kenyatty w 2017 roku wybuchły protesty, w których od kul policji zginęło 11 osób.

Skutkiem skandalu był ruch #DeleteFacebook, który zdobył dużą popularność na Twitterze. W samych Stanach Zjednoczonych, 54% użytkowników przyjrzało się swoim ustawieniom prywatności konta na Facebooku, 42% użytkowników ograniczyło sobie dostęp do serwisu na pewien czas, zaś 26% ankietowanych usunęło aplikację ze swoich telefonów. 8% użytkowników zrezygnowało także z posiadania konta w serwisie. Na Facebooka nałożono również dwie kary finansowe – z czego pierwsza, nałożona w lipcu 2019 roku przez Federalną Komisję Handlu wynosiła 5 miliardów dolarów, a druga, nałożona przez Urząd Ochrony Danych Osobowych Wielkiej Brytanii(inne języki) kilka miesięcy później, wynosiła 500 tysięcy funtów.

Omówienie

edytuj

W 2010 roku uruchomiono nowy interfejs programistyczny o nazwie Open Graph[1]. Trzy lata później Aleksandr Kogan został zatrudniony przez Cambridge Analytica, firmę zależną od SCL Elections, żeby utworzyć aplikację nazwaną „This Is Your Digital Life”[2][3]. Zaczęto również pozyskiwanie użytkowników Facebooka, którzy mieli wypełnić płatną ankietę „dla celów naukowych”[2][4]. Podczas trwającego od kwietnia 2014 roku okresu przejściowego, w którym programiści mieli przenieść swoje aplikacje na nową (oraz bardziej restrykcyjną) wersję Graph API, aplikacja mogła zbierać dane nie tylko na temat samych respondentów, ale też ich znajomych[5]. W ten sposób Cambridge Analytica zebrała dane o milionach użytkowników[2]. Jedną z firm, która wspomogła proces rekrutacji, była Qualtrex, werbując w ten sposób około 200 tysięcy osób[6]. Respondent za wypełnienie ankiety otrzymywał 4 dolary[6].

Zbieranie danych osobowych przez Cambridge Analytica zostało ujawnione po raz pierwszy w grudniu 2015 roku przez Harry’ego Daviesa, dziennikarza „The Guardiana”. Według jego doniesień firma współpracowała z senatorem USA Tedem Cruzem, wykorzystując dane o milionach użytkowników Facebooka, zebranych bez ich wiedzy[7]. Kolejne doniesienia opublikowano w listopadzie 2016 roku (McKenzie Funk) w „New York Times Sunday Review”[8], w grudniu 2016 roku (Hannes Grasseger oraz Mikael Krogerus) w Das Magazin, przetłumaczone później przez „Vice”[9], w lutym 2017 roku (Carole Cadwalladr) w „The Guardian”[10], oraz w marcu 2017 roku (Mattathias Schwartz) w „The Intercept”[11]. Według PolitiFactu, w swojej kampanii prezydenckiej z 2016 roku Donald Trump wykorzystywał dane o preferencjach politycznych Amerykanów, otrzymanych od Cambridge Analytica[12].

 
Carole Cadwalladr, dziennikarka czasopism pn. „The Guardian” oraz „The Observer”

Nasza demokracja jest martwa, nasze prawo jest martwe, i nie jestem jedyną osobą, która wypowiada te słowa. Nasz rząd opublikował raport zawierający dokładnie te słowa. Technologia, którą wynaleźliście, była świetna. Ale teraz jest jednym wielkim miejscem zbrodni. Wy posiadacie dowody tej zbrodni. I nie wystarczy nam wszystkim powiedzieć, że się zmienicie na lepsze. Jeżeli chcecie wyrobić w nas nadzieję, że sytuacja kiedykolwiek ulegnie zmianie, musimy poznać prawdę.

Carole Cadwalladr, konferencja TED z kwietnia 2019 roku

Informacje na temat wycieku danych zostały ostatecznie zweryfikowane w marcu 2018 roku po otrzymaniu wskazówek od Christophera Wylie – sygnalisty oraz byłego pracownika Cambridge Analytica. Od 2017 roku anonimowo dostarczał informacje redakcji „The Observera”. Autorka artykułu, Carole Cadwalladr, zachęcała go do ujawnienia się jako sygnalisty przez następny rok, pomimo sprzeciwów Cambridge Analytica, a później również Facebooka[13]. Ona sama ujawniła również wezwania przedsądowe skierowane do redakcji „The Guardian” oraz „The Observer” w Channel 4 News i „The New York Times”[14]. Ewentualny proces sądowy mógł kosztować redakcję od 20 do 30 tysięcy funtów[15]. Żeby załagodzić potencjalne reperkusje, postanowiono nawiązać współpracę z amerykańskim „The New York Timesem”. Cadwalladr nie była początkowo temu przychylna, jednak zgodziła się po tym, gdy zaproponowano przedstawienie jej jako współautorki artykułu dla amerykańskiego czasopisma[15]. Za opublikowanie serii reportaży o skandalu zarówno ona, jak i redakcja „The New York Timesa” otrzymały nagrodę Pulitzera w 2019 roku[16]. Carole Cadwalladr wzięła także udział na konferencji TED w kwietniu 2019 roku[17], oskarżając dyrektorów generalnych Facebooka, Google’a oraz Twittera o „niszczenie demokracji”[18]. Jej przemowa została potem wyróżniona w rankingu 10 najlepszych wystąpień w 2019 roku przez Chrisa Andersona, jednego z kuratorów TEDa[19].

Redakcje „The Guardian” i „The New York Times” opublikowały artykuły tego samego dnia, tj. 17 marca 2018 roku[2][20]. Facebook stracił w przeciągu zaledwie kilku dni ponad 100 miliardów dolarów wartości rynkowej[21], a politycy ze Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii domagali się wyjaśnień od założyciela Facebooka, Marka Zuckerberga. Szeroka krytyka ze strony mediów sprawiła, że zeznawał przed Kongresem USA[22]. Meghan McCain, korzystając z okazji, stwierdziła, że kampania polityczna Baracka Obamy z 2012 roku wykorzystywała techniki znane z kampanii Donalda Trumpa[23]. Według Politifactu, mimo tego, że kampania Obamy także wykorzystywała Facebooka, to aplikacja stworzona na tę okazję zawierała informacje, jak można wesprzeć kampanię Obamy. Większość zarejestrowanych w aplikacji wyraziła zgodę na przetwarzanie danych, ponieważ użytkownicy (ale nie ich znajomi) wiedzieli, w jakich celach tak się będzie działo[24]. Aplikacja Aleksandra Kogana takich wskazówek nie posiadała, i co więcej, była reklamowana jako quiz, z którego dane zostaną później wykorzystane przez naukowców Uniwersytetu Cambridge[25].

Między listopadem 2017 roku a styczniem 2018 roku dokonywano prowokacji, w której dziennikarz śledczy kanału telewizyjnego Channel 4 pod przykrywką osoby zainteresowanej wpływaniem na wyniki wyborów w Sri Lance potajemnie nagrywał wypowiedzi kierowników firmy konsultingowej. Oferowali oni m.in. usługi uruchomienia fałszywych stron internetowych czy podszywania się pod inne osoby[26]. Dyrektorzy zarówno Cambridge Analytica, jak i jej spółki macierzystej (SCL) chwalili się także, że pracowali przy organizacji ponad dwustu kampanii wyborczych, między innymi w Nigerii, Kenii, Czechach, Indiach i Argentynie[27]. Zgodnie z wypowiedziami Nixa, Cambridge Analytica miała również oferować „zapraszanie ukraińskich dziewcząt do domu kandydata”, ponieważ te są „bardzo piękne” i „świetnie pracują”, a także nagrywanie i promowanie kampanii politycznej „w zamian za ziemię”[27]. Kandydaci, którzy współpracowali z firmą konsultingową, byli zależni od decyzji podejmowanych przez Cambridge Analytica[28]. W ramach śledztwa ujawniono również, że Cambridge Analytica posługiwała się specjalnie skonstruowaną usługą poczty elektronicznej, która po dwóch godzinach wysyłała żądania obustronnego usunięcia wiadomości[28].

Po publikacji reportażu, Cambridge Analytica zaprzeczała tym doniesieniom, wydając 19 marca 2018 roku oświadczenie. Stwierdzono w nim, że artykuł opublikowany na łamach Channel 4 fałszował sposób, w jaki firma prowadziła działalność[29]. Dziennikarzowi śledczemu powiedziano również, że firma nie zajmuje się rozpowszechnianiem fake newsów, a słowa wypowiedziane przez dyrektorów miały być traktowane jako żart. Nix przeprosił swoich pracowników za tę sytuację, obarczając winą samego siebie[29]:

Żałuję, że zgodziłem się na spotkanie, za które już przeprosiłem swoich pracowników. Powinienem był zauważyć, że potencjalny klient mógł nas podpuszczać. Mogłem z nim zerwać wszelkie relacje o wiele wcześniej.

Aleksander Nix, dyrektor generalny Cambridge Analytica, oficjalne stanowisko

W oświadczeniu wspomniano także o ocenie ryzyka, w ramach której przeprowadzane są rozmowy kontrolne z potencjalnymi nowymi klientami. Oficjalnie miało to na celu wykluczenie wszelkich nieetycznych czy nielegalnych intencji[27][29]. Dzień po publikacji oświadczenia Nix został usunięty ze swojej funkcji[28], a Sąd Najwyższy Zjednoczonego Królestwa wydał nakaz przeszukania biur Cambridge Analytica[30]. W wyniku afery nowym dyrektorem generalnym został Julian Wheatland[31].

Charakterystyka danych

edytuj

Liczby

edytuj

Redakcje „Wired”, „The New York Times”, oraz „The Observer” poinformowały, że dane dotyczyły 50 milionów użytkowników Facebooka[2][20]. Chociaż Cambridge Analytica zapewniała, że liczba ta wynosiła zaledwie 30 milionów, Facebook potwierdził, że sprawa mogła dotyczyć nawet 87 milionów użytkowników[32], z czego znaczna większość (70,6 mln użytkowników) pochodziła ze Stanów Zjednoczonych[33]. Podkreślono, że Kalifornia była stanem, z którego pochodziło najwięcej użytkowników dotkniętych aferą (6,7 mln użytkowników), następnie były to Teksas (5,6 mln użytkowników) i Floryda (4,3 mln użytkowników)[34]. Afera dotyczyła również danych 57 tysięcy Polaków[35]. Aplikację zgodnie z danymi Facebooka pobrało zaledwie 270 tysięcy osób[36], podczas gdy jedno z anonimowych źródeł wskazało na jedynie 185 tysięcy użytkowników[11].

Informacje

edytuj

Facebook rozesłał wiadomość do osób, które mogły być objęte niniejszym skandalem, twierdząc, że dane przesłane do Cambridge Analytica mogły zawierać „profil publiczny, polubienia stron, datę urodzin oraz miejsce zamieszkania”[37]. Niektórzy użytkownicy aplikacji nadali uprawnienia również do dostępu do własnej osi czasu i wiadomości[38]. Dane były tak dokładne, że można było utworzyć szczegółowe profile psychologiczne tych osób[20]. Zawierały one pozycje każdego z użytkowników[20]. Dla poszczególnych kampanii politycznych, informacje pozyskane z profili mogły sugerować, który rodzaj reklamy byłby najskuteczniejszy dla danej osoby w poszczególnym miejscu podczas wybranego wydarzenia politycznego[20][39].

Użycie danych z podziałem na państwa i wydarzenia

edytuj

Omówienie wykorzystanej metody

edytuj
 
Michał Kosiński, twórca algorytmu wykorzystanego przez Cambridge Analytica mimo odmowy współpracy

Metoda wykorzystana przez Cambridge Analytica została stworzona przez doktora Michała Kosińskiego[27], który chciał ukazać niebezpieczeństwa związane z big data[40]. Pierwsze prace miały miejsce już w 2008 roku, gdy powstała aplikacja o nazwie MyPersonality[41]. W toku badań stwierdzono, że automatyczne profilowanie użytkowników na podstawie samej aktywności na Facebooku może znacznie wpłynąć na ich jakość życia[40]. Poprawne przewidzenie dalszych działań poszczególnego użytkownika mogło zostać osiągnięte w drodze analizy jedynie 300 polubień[41]. Model zbudowany na podstawie danych 58 tysięcy wolontariuszy był w stanie rozróżnić homo- i heteroseksualistów w 88% przypadków, Afroamerykanów oraz Amerykanów rasy kaukaskiej w 95% przypadków, oraz wyborców Partii Demokratycznej i Republikańskiej w 85% przypadków[40]. Facebook, który początkowo zagroził Kosińskiemu pozwem[41], ostatecznie złożył wniosek o opatentowanie niniejszej metody 10 września 2012 roku[42]. W zbliżony sposób działanie metody opracowanej przez Kosińskiego prezentuje projekt Uniwersytetu Cambridge pod nazwą „Apply Magic Sauce”[43].

W 2014 roku Aleksander Kogan, pracujący dla Strategic Communications Laboratories (SCL), podjął próbę kontaktu z Kosińskim, chcąc uzyskać dostęp do tej metody[41]. Ze względu na jej bardzo dużą efektywność, Kosiński odrzucił propozycję współpracy, ponieważ firma wyrażała chęć wpływania na wyniki wyborcze[44][41]. W późniejszym czasie okazało się, że SCL był zarejestrowany w krajach uznawanych za raje podatkowe oraz aktywnie działał w Afganistanie, tworząc metody manipulacji psychologicznej dla NATO[41]. Gdy stwierdzono, że model mógł zostać skopiowany przez Kogana bez uzgodnienia warunków, Kosiński zerwał kontakt z Koganem, informując o zdarzeniu dyrekcję uniwersytetu[41].

Polska

edytuj

W 2018 roku „The Guardian” doniósł o wygranej w wyborach prezydenckich Andrzeja Dudy w dużym stopniu dzięki kampanii na Facebooku[45]. Polska prasa zinterpretowała to jako dowód na współpracę jego ekipy z Cambridge Analytica[46]. Andrzej Duda na konferencji prasowej w Kowalewie Pomorskim zaprzeczył tym doniesieniom, twierdząc, że nie korzystał z usług zewnętrznych firm takich jak Cambridge Analytica do promocji swojej kandydatury w 2015 roku[27].

Stany Zjednoczone

edytuj

Kampania Teda Cruza

edytuj
 
Logo kampanii Teda Cruza

W 2016 roku senator Ted Cruz zatrudnił Cambridge Analytica do pomocy przy jego kampanii prezydenckiej[47]. Federalna Komisja Wyborcza odnotowała wydatek w wysokości 5,8 mln dolarów[47]. O ile Cambridge Analytica nie była znana w tamtym czasie, to zakłada się, że przynajmniej od tego momentu już tworzyła indywidualne profile psychologiczne. Pozyskane dane były później używane w reklamach spersonalizowanych dla poszczególnych osób, które miały na celu zachęcić do oddania głosu na Cruza[47].

Kampania Donalda Trumpa

edytuj
 
Logo kampanii Donalda Trumpa przed wybraniem Mike’a Pence’a jako wiceprezydenta

Dla celów kampanii prezydenckiej Donalda Trumpa z 2016 roku wykorzystano zebrane dane do budowania profili psychologicznych, ustalając osobowości potencjalnych wyborców na podstawie aktywności na Facebooku[20]. Nagłówki w reklamach zostały później dopasowywane pod te osoby na różnych platformach internetowych[48]. Reklamy były podzielone na różne kategorie, głównie na podstawie tego, kto popierał Trumpa, a kto był niezdecydowany[48]. Według prezesa Cambridge Analytica kluczowe było ustalenie tożsamości osób, które potencjalnie chciałyby oddać głos na swojego klienta, lub być zniechęconym do oddania głosu na przeciwnika[49]. Popierający Trumpa otrzymywali wizualizacje ukazującego go jako zwycięzcę oraz informacje o punktach wyborczych, zaś ci niezdecydowani otrzymywali reklamy pokazujące wizerunki wpływowych osób popierających Donalda Trumpa, jak i kąśliwe uwagi w stronę jego oponentki, Hillary Clinton[48]. Przykładowo, zebrane dane służyły do uruchomienia kampanii promocyjnej, zatytułowanej „Make America Number 1 Super PAC” atakującej Clinton za pomocą reklam oskarżających ją o korupcję w Clinton Foundation[12].

Po wygranej Donalda Trumpa w wyborach, Joel Kaplan, konserwatywny polityk i lobbysta na zlecenie Facebooka, sprzeciwiał się blokowaniu kont publikujących fake newsy[50].

Brittany Kaiser, jedna z byłych pracownic w Cambridge Analytica, została zapytana o to, czy istnieją niezbite dowody na użycie danych pochodzących od użytkowników Facebooka do uruchomienia kampanii wyborczych Donalda Trumpa. Odpowiedziała, że „udzielenie jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie nie jest możliwe, ponieważ wymagałoby to dogłębnej analizy bazy danych, co może być skomplikowanym procesem”[51].

Kenia

edytuj

Cambridge Analytica była aktywna w Kenii w 2013 oraz 2017 roku[52]. Ingerencje w wybory prezydenckie w Kenii z 2017 roku zostały odnotowane zaledwie na kilka tygodni przed dniem wyborów za sprawą kampanii pod nazwą „The Real Raila”[53]. O ile nie było wiadomym, kto był oryginalnym autorem spotu atakującego Raila Odingę, wielu kenijskich użytkowników mediów społecznościowych wskazało, że za kampanię odpowiedzialna jest najprawdopodobniej Cambridge Analytica[53]. Skutkiem wybrania Uhuru Kenyatty na drugą kadencję w 2017 roku były demonstracje, w których od kul policji zginęło 11 osób[54].

W marcu 2018 roku Norman Magaya z partii National Super Alliance oskarżył Cambridge Analytica oraz ówcześnie rządzącą partię Jubilee o „naruszanie woli obywateli”, wzywając do przeprowadzenia „pełnego śledztwa”[55]. W tym samym czasie ujawniono dowody, w których Cambridge Analytica podjęła się zmiany wizerunku partii rządzącej, a także przeprowadziła dwukrotnie ankietę na 50 tysiącach Kenijczyków[56].

Nigeria

edytuj

Jedna z broszur sprzed 2014 roku wydanych przez SCL Elections, spółkę matkę Cambridge Analytica, wskazywała na działania w Nigerii mające na celu osłabienie politycznej opozycji[57]. W kwietniu 2007 roku, podczas tamtejszych wyborów prezydenckich i parlamentarnych, obserwatorzy apelowali o unieważnienie wyników i przeprowadzenie nowych wyborów w ciągu maksymalnie trzech miesięcy[58], uznając oficjalne wyniki za mało wiarygodne[59]. Potwierdzono również śmierć 200 osób, w tym głosujących, policjantów, oraz kandydatów[60].

Już w Nigerii od 15 lutego 2015 roku. Ciemno. Strasznie. I niepewnie. Szariat dla wszystkich. Jak wyglądałaby Nigeria, gdyby szariat został wprowadzony za rządów Buhariego? [...] Buhari ukara wszystkich, którzy odważą się przeciwstawić jego reżimowi, a kobiety będą musiały nosić hidżaby. Możesz to jeszcze powstrzymać.

spot wyborczy atakujący Muhammada Buhariego[61]

W 2015 roku firma została zatrudniona przez nigeryjskiego miliardera, który zamierzał zorganizować potajemną kampanię wartą 2 miliony dolarów, mającą na celu zapewnienie Goodluckowi Jonathanowi reelekcji[62]. W tej kampanii zostały wykorzystane e-maile pochodzące od izraelskiej grupy Black Cube mimo protestów pracowników Cambridge Analytica[63], a także dokumentację medyczną Buhariego, również pozyskaną przez tę samą grupę[64][61]. Jeden ze spotów wyborczych atakujących oponenta Muhammada Buhariego sugerował, że gdyby Buhari został wybrany na prezydenta, to ten wprowadziłby szariat[62]. W ponad minutowym materiale (patrz transkrypt po prawej) zostały również wykorzystane nagrania ukazujące odcięte nogi u ludzi, zabójstwa za pomocą maczet, palenie ludzi żywcem oraz teksty sugerujące, że „muzułmanie są mordercami”[62][61].

Żeby zapobiec ewentualnej powtórce wydarzeń z 2007 roku, John Kerry, ówczesny sekretarz stanu USA, odwiedził Nigerię 25 stycznia 2015 roku, aby zachęcać do przeprowadzenia wyborów w sposób pokojowy[65]. Ostrzegł też, że osoby, które dopuszczają się aktów przemocy w trakcie wyborów, mogą napotkać trudności w uzyskaniu wizy do Stanów Zjednoczonych[65]. Wizyta sekretarza stanu USA okazała się być wystarczającym krokiem do powstrzymania eskalacji napięć[65] i mimo starań Cambridge Analytica, Muhammad Buhari wygrał wybory[66].

Rzecznik prasowy firmy konsultingowej uznał powyższe oskarżenia za komentarze Christophera Wyliego, które się „okazały być fałszywymi zeznaniami”, jednak przyznał później, że takie oskarżenia są „traktowane bardzo poważnie” i „uruchomione zostało wewnętrzne dochodzenie”[61].

Wykorzystanie usług Cambridge Analytica w trakcie brexitu

edytuj

Istnieją podejrzenia, że Cambridge Analytica została zatrudniona do celów konsultingowych dla ugrupowań Vote Leave, Leave.EU oraz UK Independence Party w 2016 roku, jako ruch mający na celu przekonanie ludzi do poparcia brexitu[67][68]. Te podejrzenia zostały wysunięte po wycieku wewnętrznych konwersacji e-mailowych, udostępnionych parlamentowi brytyjskiemu[69][70]. Brittany Kaiser stwierdziła, że zestawy danych wykorzystane przez Leave.EU zostały skomponowane przez Cambridge Analytica[71]. Zestawy danych skomponowane z danych użytkowników Facebooka były tylko etapem początkowym. Mimo tego Arron Banks, współzałożyciel Leave.EU, zdementował te doniesienia, dodając później, że „mówiąc, że wykupione zostały usługi Cambridge Analytica, należało użyć lepszego określenia”[72]. Oficjalne śledztwo dokonane przez Urząd Ochrony Danych Osobowych Wielkiej Brytanii wskazało, że Cambridge Analytica nie miała żadnego wpływu „poza podstawowymi operacjami”[67]. Nie stwierdzono też żadnych „poważnych naruszeń”[73][74][75].

Wokół Leave.EU narosły także podejrzenia, że ugrupowanie mogło funkcjonować na zlecenie rządu rosyjskiego i ze względu na niniejsze oskarżenia Banks w 2019 roku pozwał Cadwalladr[76]. W maju 2023 roku Cadwalladr została wezwana do zapłaty kosztów procesu sądowego wynoszących ponad milion funtów oraz dodatkowych 35 tysięcy funtów z tytułu zniesławienia Banksa[77][78]. W listopadzie 2023 roku prawnicy redaktorki zapowiedzieli eskalację sprawy do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka[79].

Reakcje

edytuj

Korporacje

edytuj
 
Mark Zuckerberg, założyciel oraz prezes Facebooka

Facebook

edytuj

Po wygranej Donalda Trumpa 8 listopada 2016 roku w wyborach prezydenckich w Stanach Zjednoczonych zostało zwołane wewnętrzne spotkanie w Facebooku[80]. Powstały grupy współprowadzone przez pracowników serwisu o nazwach takich jak „Firma jest skończona” czy „Zmieniamy naszą misję”, gdzie w opisie drugiej z nich jawnie twierdzono, że „misja Facebooka zawiodła ze względu na wyniki wyborów”[80]. W grudniu 2016 roku powołano wewnętrzną komisję nazwaną „Projektem P” pod przewodnictwem Alexa Stamosa mającą na celu zbadać, jak fake newsy wpływały na lokalne społeczności[81]. Zwrócono uwagę, że akcje dezinformacyjne prowadzone przez rządy państw stanowiły zaledwie nieznaczną część publikowanych na Facebooku nieprawdziwych informacji[81]. Raport sporządzony przez „Projekt P” został udostępniony 17 kwietnia 2017 roku w okrojonej wersji, stanowiąc za ostrzeżenie opinii publicznej przed zagranicznymi wpływami za sprawą platform społecznościowych oraz ewentualne preludium całej afery[81]. Wskazano w nim, że reklamy personalizowane pod preferencje użytkowników, tworzone przez petersburską organizację Internet Research Agency, mogły dotrzeć do 129 milionów Amerykanów, zaś na 3000 kampanii reklamowych promujących 120 stron wydano 100 tysięcy dolarów[82].

W marcu 2018 roku, gdy nastąpił punkt kulminacyjny skandalu, prezes Facebooka, Mark Zuckerberg, przeprosił za sytuację powiązaną z Cambridge Analytica na antenie stacji CNN, nazywając to „błędem” i „naruszeniem zaufania”[83]. Inni pracownicy Facebooka byli przeciwni nazywaniu tego zdarzenia wyciekiem danych, twierdząc, że osoby biorące udział w niniejszym quizie wyraziły zgodę na udostępnienie swoich danych[84]. Celem uniknięcia podobnych sytuacji w przyszłości, Zuckerberg obiecał dokonanie reform w politykach Facebooka[85]. 25 marca 2018 roku, założyciel Facebooka opublikował list w różnych gazetach, przepraszając w imieniu całego zespołu Facebooka[86]. W kwietniu tego samego roku Facebook postanowił zaimplementować zasady działania według europejskiego RODO na całym świecie[87]. Uruchomiono również program Social Science One[88]. 25 kwietnia 2018 roku, Facebook opublikował raport o dochodach po tym, jak doniesiono o skandalu. Przychody były niższe w porównaniu z poprzednim kwartałem, ale były za to drugimi najwyższymi dochodami Facebooka, jak i najwyższymi dochodami dla pierwszego kwartału w całej historii[89].

Amazon

edytuj

Amazon poinformował o zawieszeniu konta Cambridge Analytica na Amazon Web Services, po otrzymaniu masowych zgłoszeń, że Cambridge Analytica zbierała nadmiarowo dane osobowe[11]. Pierwsze zgłoszenia wpłynęły do Amazona w 2014 roku, jednak ustosunkowano się do nich dopiero rok później[90]. W 2018 roku podniesiono również obawy dotyczące wycieków danych ze strony samego Amazona[91].

Inne korporacje

edytuj

Jeden z włoskich banków, UniCredit, wstrzymał wszelkie kampanie reklamowe na Facebooku w sierpniu 2018 roku, tłumacząc to powodami etycznymi[92]. Playboy zrezygnował z Facebooka w świetle tej afery, usuwając oficjalne profile obserwowane przez ponad 25 milionów osób[93].

Rządy państw

edytuj

Posłowie Unii Europejskiej[94] oraz rządy Indii[95][96] i Brazylii[97][98] zażądały od Cambridge Analytica opublikowania raportu na temat użycia danych z wycieku w kampaniach politycznych. Wiele stanów USA miało również na wokandzie pozwy złożone przez obywateli objętych wyciekiem danych[99].

W pierwszych dniach lipca 2018 roku Urząd Ochrony Danych Osobowych Wielkiej Brytanii ukarał Facebooka grzywną w wysokości 500 000 funtów (664 tys. dolarów), ze względu na rażące naruszenia w zabezpieczaniu danych osobowych użytkowników[100]. Była to też najwyższa grzywna dozwolona ówczesnym prawem[101].

Pozew sądowy z marca 2019 roku, złożony do dystryktu Kolumbia, zawierał oskarżenia na temat wiedzy o „niepoprawnym zbieraniu danych” przez Facebooka na miesiące przed grudniem 2015 roku, gdy to opublikowany został pierwszy materiał na ten temat[102].

W lipcu 2019 roku, Federalna Komisja Handlu zagłosowała 3 do 2 na korzyść nałożenia kary finansowej na Facebooka w wysokości 5 miliardów dolarów[103][104]. Była to jedna z najwyższych grzywien nałożonych przez rząd USA z tytułu jakiegokolwiek naruszenia[105]. W zarządzeniu wspomniano również o kontynuowanych naruszeniach umowy z FTC, podpisanej w 2012 roku. Ostatecznie zadecydowano o nowej umowie, która miała być ważna przez kolejne 20 lat[106].

Tego samego miesiąca FTC pozwała prezesa Cambridge Analytica (Aleksandra Nixa) oraz twórcę aplikacji GSRApp, Aleksandra Kogana. Obaj zgodzili się na zastosowanie się do wystosowanych żądań, takich jak usunięcie wszelkich zebranych danych, jak i natychmiastowe porzucenie badań opartych na niniejszych danych. GSRApp zebrał informacje początkowo o około 270 tysiącach jej użytkowników, a później ponad 65 milionów innych użytkowników Facebooka. Cambridge Analytica ogłosiła po tym upadłość[107].

Facebook zgodził się również na zapłacenie grzywny w wysokości 100 milionów dolarów dla United States Securities and Exchange Commission, za „składanie wprowadzających w błąd oświadczeń dotyczących ryzyka niewłaściwego wykorzystania danych użytkowników Facebooka”[108].

Wpływ na inwestorów i użytkowników Facebooka

edytuj

W zaledwie dzień po publikacji reportażu wartość akcji spadła o 7% a wartość spółki o 40 miliardów dolarów[109]. 26 marca 2018 roku potwierdzono łączny spadek wartości akcji o 24%, co było tożsame ze 134 miliardami dolarów kapitalizacji rynkowej. 10 maja Wall Street doniósł, że Facebook zdołał odzyskać utraconą wartość akcji[110].

Od kwietnia 2018 roku, liczba polubień, postów i udostępnień na stronie była niższa o prawie 20 procent, a cała aktywność na stronie była niższa o 10 procent. Wzrosła tylko tymczasowo latem, oraz podczas wyborów w 2018 roku w Stanach Zjednoczonych[111]. Mimo całego zajścia liczba użytkowników wzrosła o 1,8% w ostatnim kwartale 2018 roku[112].

Ruch #DeleteFacebook

edytuj
 
Brittany Kaiser

Społeczność zareagowała na ten skandal, inicjując akcję #DeleteFacebook mającą na celu zbojkotowanie Facebooka. Współzałożyciel WhatsAppa, obecnie zarządzanego przez Facebooka, był jedną z popularniejszych twarzy biorących udział w tej akcji[113]. Hasztag został użyty prawie 400 tysięcy razy w przeciągu 30 dni po publikacji informacji o skandalu[114]. Ruch zyskał dużą popularność na Twitterze – na tej platformie pojawiło się 93% wzmianek o akcji[115]. Zgodnie z badaniem przeprowadzonym przez Pew Research Centre na Amerykanach, średnio 42% ankietowanych ograniczyło korzystanie z Facebooka, zaś 26% osób usunęło aplikację z telefonów[116]. Odsetek odpowiedzi pozytywnych był największy u najmłodszej ankietowanej grupie osób (18–29 lat) – kolejno 47% i 44%[116]. Według ankiety należącej do firmy inwestycyjnej Raymond James, zaledwie 8% badanych zaprzestało używania Facebooka całkowicie[117].

Dodatkowy hasztag, #OwnYourData, został spopularyzowany przez Brittany Kaiser[118]. Hasztag został użyty w kampanii mającej na celu wymuszenie na Facebooku większej przejrzystości działania całej platformy[119]. Utworzona została również fundacja o tej samej nazwie, co hasztag, która edukowała ludzi, jak bardziej świadomie zarządzać swoimi danymi[120].

The Great Hack

edytuj

Premierę miała również ekranizacja skandalu w formie filmu dokumentalnego z 2019 roku wyprodukowanego przez Netflixa, zatytułowanego The Great Hack[121]. Reportaż łączy wszystkie elementy afery i zawiera informacje na temat wszelkich wydarzeń, które doprowadziły do tej sytuacji[121]. W filmie udział wzięła Brittany Kaiser, która była pracownicą Cambridge Analytica, stając się sygnalistką ujawniającą informacje o wydarzeniu[122].

Zeznania świadków

edytuj

Komisja Sądowa Senatu Stanów Zjednoczonych wezwała świadków do złożenia zeznań na temat tego wycieku danych, oraz w bardziej ogólnym znaczeniu prywatności użytkowników[123][124]. Dwa przesłuchania miały miejsce, z czego pierwsze (w dniu 10 kwietnia 2018 roku) skupiało się na roli Facebooka w niniejszym wycieku oraz prywatności w mediach społecznościowych[125], a drugie (w dniu 16 maja 2018 roku) dotyczyło roli Cambridge Analytica oraz wpływu na prywatność danych[126]. W obu przesłuchaniach pytania zadawali senatorzy Chuck Grassley oraz Dianne Feinstein[126].

Mark Zuckerberg

edytuj

Podczas przesłuchania w dniu 10 kwietnia 2018 roku, Zuckerberg powiedział, że jego osobistym błędem były niewystarczające decyzje co do przeciwdziałania fake newsom, zewnętrznym wpływom na wybory oraz mowie nienawiści. Udzielił również publicznych przeprosin:

To był mój błąd, za który przepraszam. Uruchomiłem Facebooka, zarządzam nim, i jestem odpowiedzialny za to, co się z nim dzieje[127].

Zeznał również, że w 2013 roku Aleksandr Kogan stworzył quiz osobowości, w którym wzięło udział 300 tysięcy osób[127][128]. Aplikacja była potem w stanie wyodrębnić informacje o użytkownikach Facebooka, w tym tych należących do ich znajomych. Założyciel Facebooka dowiedział się o fakcie regularnego udostępniania danych firmie Cambridge Analytica dopiero w 2015 roku[127][129]. Zażądano od Cambridge Analytica, żeby ta usunęła dane osobowe zebrane w trakcie tego procederu. „The Guardian”, „The New York Times” oraz Channel 4 donieśli w późniejszym czasie, że firma konsultingowa nie zastosowała się do niniejszego żądania[127][130][131][132].

Eitan Hersh

edytuj

W 2015 roku Eitan Hersh(inne języki) opublikował dzieło pt. „Hacking the Electorate: How Campaigns Perceive Voters”. Skupiało się ono na bazach danych użytych w kampaniach politycznych między 2008 a 2014 rokiem[133]. 6 maja 2018 roku zeznawał przed Kongresem jako ekspert w personalizowaniu zawartości dla głosujących[134].

Hersh twierdził, że targetowanie głosujących w wykonaniu Cambridge Analytica nie miało znacznego wpływu na wybory prezydenckie z 2016 roku, ponieważ użyte techniki były podobne do tych z poprzednich kampanii politycznych. Dodał też, że wszelkie zbieżności między polubieniami na Facebooku i osobowościami były słabe, co również oznaczało, że skompilowane profile psychologiczne nie miały również żadnego wpływu[134].

Mark Jamison

edytuj

Dr Mark Jamison zeznawał przed Kongresem 6 maja 2018 roku jako ekspert[135]. Podobnie jak Eitan Hersh, Jamison twierdził, że nie było nadzwyczajnym wykorzystywanie danych o użytkownikach np. z Facebooka do profilowania głosujących. Według niego Barack Obama oraz George W. Bush również wykorzystywały podobne bazy danych, takie jak ta w wyborach z 2016 roku, do mikrotargetowania głosujących[136]. Skrytykował również Facebooka za brak przejrzystości wobec użytkowników, ponieważ ci nie wiedzieli, jak dane na ich temat mogłyby zostać wykorzystane. Swoje zeznania zakończył tym, że gdyby rząd federalny uchwalił ustawę o przeciwdziałaniu targetowaniu użytkowników na portalach takich jak Facebook, zaszkodziłoby to użytkownikom tych platform ze względu na „zbyt dużą restrykcyjność” nałożoną na te strony, oraz „skomplikowałoby to działania prawodawcy”[137].

Christopher Wylie

edytuj
 
Christopher Wylie na proteście po wybuchu afery

Christopher Wylie(inne języki), sygnalista ws. Cambridge Analytica, zeznawał 16 maja 2018 roku[138]. Przed zdarzeniem pracował jako dyrektor działu badań w Cambridge Analytica w latach 2013 i 2014[139]. Był świadkiem zarówno dla służb amerykańskich, jak i brytyjskich – twierdził, że postanowił zostać sygnalistą w celach „ochrony instytucji demokratycznych od negatywnych wpływów zewnętrznych, oraz zapewnienia bezpieczeństwa Amerykanów w internecie”[124]. Według niego Cambridge Analytica była „korumpującą siłą na tym świecie”. W szczegółach podał również Kongresowi, jak Cambridge Analytica wykorzystywała dane z Facebooka do kategoryzowania poszczególnych ludzi, na podstawie ich poglądów politycznych[140]. Sprzeciwił się również zeznaniom Eitana Hersha, który według niego „odrzucił zweryfikowaną przez ekspertów literaturę, taką jak Proceedings of the National Academy of Sciences, Psychological Science, oraz Journal of Personality and Individual Differences”, gdy ten mówił o niewielkiej sile profilowania użytkowników przez Facebooka[141].

W 2018 roku parlament Wielkiej Brytanii zadał pytanie Aleksandrowi Nixowi, dyrektorowi SCL Group, o powiązania Cambridge Analytica z rosyjską korporacją paliwową, Łukoilem[142]. Nix zeznał, że nie miał powiązań z żadną rosyjską organizacją, w szczególności Łukoilem, a także z samą Cambridge Analytica[143][142]. W późniejszych zeznaniach złożonych przez Christophera Wylie podejrzenia o współpracy z rosyjskimi służbami, jak i Łukoilem, okazały się zasadne[144][142].

Konto sygnalisty zostało później zablokowane. Według Wyliego, powód blokady okazał się być powiązany z ujawnieniem tła wyborów prezydenckich w Stanach Zjednoczonych z 2016 roku[145].

Skutki zdarzenia

edytuj

20 marca 2018 roku Aleksander Nix został odwołany ze stanowiska dyrektora generalnego[28]. Wkrótce został zastąpiony przez Juliana Wheatlanda[31]. W maju 2018 roku Cambridge Analytica, jak i jej spółka nadrzędna, SCL Elections, ogłosiły bankructwo[146]. Po upadku Cambridge Analytica wiele nowych korporacji zostało założonych przez byłych pracowników Cambridge Analytica, m.in. Auspex International[147], czy Data Propria[148]. Ta druga deklarowała pomoc w kampanii prezydenckiej Donalda Trumpa z 2020 roku[148].

Facebook zapowiedział również zmiany w mechanizmie Facebook Login, gdzie aplikacje chcące uzyskać dostęp do większej ilości danych niż imię i nazwisko, adres e-mail czy zdjęcie profilowe będą musiały przejść proces manualnej weryfikacji[149]. Integracje, które nie były używane od co najmniej 3 miesięcy, były automatycznie rozłączane[149]. Zaostrzono też wymagania do uruchamiania reklam politycznych na platformie – wszyscy reklamodawcy chcący rozpocząć niniejszą kampanię, muszą od maja 2018 roku dodawać adnotację, kto jest za nią odpowiedzialny, oraz zweryfikować swoją tożsamość[150]. Dwa lata później pojawiła się możliwość ukrywania reklam politycznych[151], ale nie zamierzano ich weryfikować pod kątem rzetelności (tłumacząc to chęcią zapewnienia równego traktowania kandydatów po przeciwnych stronach kompasu politycznego), co wywołało sprzeciw ze strony pracowników Facebooka oraz prawodawców[152][151]. We wrześniu 2019 roku odkryto również, że 400 deweloperów naruszało regulamin serwisu w podobnym stopniu, co Cambridge Analytica. Poskutkowało to zawieszeniem 69 tysięcy aplikacji, w tym 10 tysięcy nadużywających danych o użytkownikach Facebooka[153][154].

Mozilla zapowiedziała publikację nowej wtyczki o nazwie Facebook Container, która zgodnie z założeniami miała wydzielić miejsce przeznaczone tylko dla usług Facebooka oraz utrudnić im personalizację reklam na podstawie danych z innych źródeł niż wspomniany Facebook[155].

Google w 2020 roku zapowiedział, że personalizacja reklam na podstawie poglądów politycznych zostanie wycofana w serwisie YouTube, w wyszukiwarce oraz na zewnętrznych stronach internetowych posiadających reklamy Google[156]. Z kolei platformy, takie jak Twitter czy TikTok, całkowicie zabroniły wyświetlania reklam politycznych[152][157].

W sierpniu 2022 roku Facebook zgodził się na rozwiązanie sprawy skandalu za nieujawnioną kwotę[158]. W grudniu 2022 roku Facebook zapłacił 725 milionów dolarów osobom odpowiedzialnym za pozew zbiorowy, złożony w wyniku długotrwałego udostępniania danych osobowych Cambridge Analytica oraz innym firmom zewnętrznym[159][160].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Sam Meredith, Facebook-Cambridge Analytica: A timeline of the data hijacking scandal [online], CNBC, 10 kwietnia 2018 [dostęp 2024-05-16] (ang.).
  2. ↑ a b c d e Carole Cadwalladr, Emma Graham-Harrison, Revealed: 50 million Facebook profiles harvested for Cambridge Analytica in major data breach, „The Guardian”, 17 marca 2018, ISSN 0261-3077 [dostęp 2024-05-16] (ang.), autor, z kim współpracował (GSR / CA / SCL Elections).
  3. ↑ Brian Barrett, How to Check If Cambridge Analytica Could Access Your Facebook Data, „Wired”, ISSN 1059-1028 [dostęp 2024-10-05] (ang.), nazwa aplikacji, kto był jej autorem.
  4. ↑ Carole Cadwalladr, The great British Brexit robbery: how our democracy was hijacked, „The Guardian”, 7 maja 2017, ISSN 0261-3077 [dostęp 2024-05-16] (ang.).
  5. ↑ Steven Levy, Katarzyna Sosnowska, Facebook: a miało być tak pięknie, Wydanie I, Białystok: Mova, 2022, str. 430, ISBN 978-83-67069-43-4 [dostęp 2024-08-27].
  6. ↑ a b Steven Levy, Katarzyna Sosnowska, Facebook: a miało być tak pięknie, Wydanie I, Białystok: Mova, 2022, str. 431-432, ISBN 978-83-67069-43-4 [dostęp 2024-08-27].
  7. ↑ Harry Davies, Ted Cruz using firm that harvested data on millions of unwitting Facebook users, „The Guardian”, 11 grudnia 2015, ISSN 0261-3077 [dostęp 2024-05-16] (ang.).
  8. ↑ McKenzie Funk, Opinion | Cambridge Analytica and the Secret Agenda of a Facebook Quiz, „The New York Times”, 19 listopada 2016, ISSN 0362-4331 [dostęp 2024-05-16] (ang.).
  9. ↑ Hannes Grassegger & Mikael Krogerus, The Data That Turned the World Upside Down [online], Vice, 28 stycznia 2017 [dostęp 2024-05-16] (ang.).
  10. ↑ Carole Cadwalladr, Revealed: how US billionaire helped to back Brexit, „The Observer”, 26 lutego 2017, ISSN 0029-7712 [dostęp 2024-05-16] (ang.).
  11. ↑ a b c Mattathias Schwartz, Facebook Failed to Protect 30 Million Users From Having Their Data Harvested by Trump Campaign Affiliate [online], The Intercept, 30 marca 2017 [dostęp 2024-05-16] (ang.).
  12. ↑ a b Jon Greenberg, Trump campaign used Cambridge Analytica in final months [online], @politifact [dostęp 2024-05-16] (ang.).
  13. ↑ British investigative journalist Carole Cadwalladr sticks it to the gods of Silicon Valley in Vancouver TED talk [online], The Georgia Straight, 17 kwietnia 2019 [dostęp 2024-05-16] (ang.).
  14. ↑ Ben Judah, Britain’s Most Polarizing Journalist [online], The Atlantic, 19 września 2019 [dostęp 2024-05-16] (ang.).
  15. ↑ a b Steven Levy, Katarzyna Sosnowska, Facebook: a miało być tak pięknie, Wydanie I, Białystok: Mova, 2022, str. 442, ISBN 978-83-67069-43-4 [dostęp 2024-09-08].
  16. ↑ Staff of The New York Times, with contributions from Carole Cadwalladr of The Guardian/The Observer of London [online], The Pulitzer Prizes, 2019 [dostęp 2024-09-08] (ang.).
  17. ↑ Facebook’s role in Brexit -- and the threat to democracy. Carole Cadwalladr 2019-04-16. [dostęp 2024-09-22].
  18. ↑ Facebook gets called out at TED for breaking democracy [online], web.archive.org, 10 kwietnia 2021 [dostęp 2024-09-22] [zarchiwizowane z adresu 2021-04-10].
  19. ↑ Curator’s Picks: Top 10 TED Talks of 2019 | TED Talks [online], www.ted.com [dostęp 2024-09-22] (ang.).
  20. ↑ a b c d e f Matthew Rosenberg, Nicholas Confessore, Carole Cadwalladr, How Trump Consultants Exploited the Facebook Data of Millions, „The New York Times”, 17 marca 2018, ISSN 0362-4331 [dostęp 2024-05-16] (ang.).
  21. ↑ Rupert Neate, Rupert Neate Wealth, Over $119bn wiped off Facebook’s market cap after growth shock, „The Guardian”, 26 lipca 2018, ISSN 0261-3077 [dostęp 2024-05-16] (ang.).
  22. ↑ Chloe Watson, The key moments from Mark Zuckerberg’s testimony to Congress, „The Guardian”, 11 kwietnia 2018, ISSN 0261-3077 [dostęp 2024-05-16] (ang.).
  23. ↑ Manuela Tobias, Comparing Facebook data use by Obama, Cambridge Analytica [online], @politifact [dostęp 2024-10-05], Cytat: „It happened under Obama, and it was lauded by the media as being genius. And now under the Trump campaign – it’s the Cambridge Analytica scandal.” (ang.).
  24. ↑ Manuela Tobias, Comparing Facebook data use by Obama, Cambridge Analytica [online], @politifact [dostęp 2024-05-16], Cytat: The Obama campaign created a Facebook app for supporters [...]. The people signing up knew the data they were handing over would be used to support a political campaign. Their friends, however, did not. (ang.).
  25. ↑ Manuela Tobias, Comparing Facebook data use by Obama, Cambridge Analytica [online], @politifact [dostęp 2024-10-05], Cytat: The people who downloaded the app used by Cambridge Analytica did not know their data would be used to aid any political campaigns. The app was billed as a personality quiz that would be used by Cambridge University researchers. (ang.).
  26. ↑ Matthew Rosenberg, Cambridge Analytica, Trump-Tied Political Firm, Offered to Entrap Politicians, New York Times, 19 marca 2018, Cytat: “Many of our clients don’t want to be seen to be working with a foreign company,” he told the Channel 4 reporter, who was not identified. “We can set up fake IDs and websites...” (ang.).
  27. ↑ a b c d e „The Guardian”: Duda wygrał dzięki narzędziom Facebooka? [online], Rzeczpospolita [dostęp 2024-05-23] (pol.).
  28. ↑ a b c d Ruth McKee, Alexander Nix, Cambridge Analytica CEO, suspended after data scandal, „The Guardian”, 20 marca 2018, ISSN 0261-3077 [dostęp 2024-08-15] (ang.).
  29. ↑ a b c Cambridge Analytica responds to use of entrapment and mischaracterization by Channel 4 News – [online], web.archive.org, 23 września 2022 [dostęp 2024-08-10] [zarchiwizowane z adresu 2022-09-23].
  30. ↑ UK High Court grants Cambridge Analytica search warrant to ICO [online], web.archive.org, 23 marca 2018 [dostęp 2024-09-24] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-23].
  31. ↑ a b Cambridge Analytica CEO Post Goes to Julian Wheatland – WSJ [online], web.archive.org, 12 października 2023 [dostęp 2024-09-24] [zarchiwizowane z adresu 2023-10-12].
  32. ↑ Facebook to send Cambridge Analytica data-use notices to 87 million users today [online], NBC News, 9 kwietnia 2018 [dostęp 2024-05-16] (ang.).
  33. ↑ Josh Horwitz, Outside the US, the Philippines saw the most Facebook user data go to Cambridge Analytica [online], Quartz, 5 kwietnia 2018 [dostęp 2024-05-16] (ang.).
  34. ↑ Most Facebook users hit by Cambridge Analytica scandal are Californians [online], CNET [dostęp 2024-05-16] (ang.).
  35. ↑ Marta Wnuk, Cambridge Analytica zebrała dane 2,7 miliona europejskich użytkowników Facebooka. W tym 57 tysięcy Polaków [online], Euractiv, 10 kwietnia 2018 [dostęp 2024-05-23] (pol.).
  36. ↑ Issie Lapowsky, Facebook Exposed 87 Million Users to Cambridge Analytica, „Wired”, ISSN 1059-1028 [dostęp 2024-05-16] (ang.).
  37. ↑ Martin Coulter, Find out if your Facebook data was shared with Cambridge Analytica [online], Evening Standard, 10 kwietnia 2018 [dostęp 2024-05-16] (ang.).
  38. ↑ Issie Lapowsky, Cambridge Analytica Could Have Also Accessed Private Facebook Messages, „Wired”, ISSN 1059-1028 [dostęp 2024-05-16] (ang.).
  39. ↑ Sonia K. Katyal, Artificial Intelligence, Advertising, and Disinformation, „Advertising & Society Quarterly”, 20 (4), 2019, ISSN 2475-1790 [dostęp 2024-05-16].
  40. ↑ a b c Michal Kosinski, David Stillwell, Thore Graepel, Private traits and attributes are predictable from digital records of human behavior, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 110 (15), 2013, s. 5802–5805, DOI: 10.1073/pnas.1218772110, ISSN 0027-8424, PMID: 23479631, PMCID: PMC3625324 [dostęp 2024-09-23].
  41. ↑ a b c d e f g Ich habe nur gezeigt, dass es die Bombe gibt – Das Magazin – Das Magazin [online], web.archive.org, 3 grudnia 2016 [dostęp 2024-09-24] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-03] (niem.).
  42. ↑ Michael Nowak, Dean Eckles, Determining user personality characteristics from social networking system communications and characteristics (US8825764B2) [online], 2 września 2014 [dostęp 2024-09-25] (ang.).
  43. ↑ Apply Magic Sauce [online], www.psychometrics.cam.ac.uk, 4 września 2013 [dostęp 2024-09-24] (ang.).
  44. ↑ Kosinski – statement on Cambridge Analytica.pdf [online], Google Docs [dostęp 2024-05-23].
  45. ↑ Alex Hern, Breach leaves Facebook users wondering: how safe is my data?, „The Guardian”, 18 marca 2018, ISSN 0261-3077 [dostęp 2024-09-23], Cytat: Facebook was “integral” to the 2015 presidential election victory of Poland’s Andrzej Duda, the company [FB] claimed. (ang.).
  46. ↑ „The Guardian”: Facebook i Cambridge Analytica mogły wpływać na wybory w Polsce [online], Press.pl [dostęp 2024-05-23] (pol.).
  47. ↑ a b c By Patrick Svitek and Haley Samsel, Ted Cruz says Cambridge Analytica told his presidential campaign its data use was legal [online], The Texas Tribune, 20 marca 2018 [dostęp 2024-05-16] (ang.).
  48. ↑ a b c Paul Lewis, Paul Hilder, Leaked: Cambridge Analytica’s blueprint for Trump victory, „The Guardian”, 23 marca 2018, ISSN 0261-3077 [dostęp 2024-05-17] (ang.).
  49. ↑ Jim Isaak, Mina J. Hanna, User Data Privacy: Facebook, Cambridge Analytica, and Privacy Protection [online], IEEE, 14 sierpnia 2018, s. 57 [dostęp 2024-05-17] (ang.).
  50. ↑ Max Fisher, Mateusz Borowski, W trybach chaosu: jak media społecznościowe przeprogramowały nasze umysły i nasz świat, Wydanie I, Kraków: Szczeliny, 2023, s. 189, ISBN 978-83-8135-262-8 [dostęp 2024-10-06].
  51. ↑ The Future Of Cyber Security Conference 24/9/20 – Brittany Kaiser on Cambridge Analytica and Trump – YouTube [online], web.archive.org, 8 listopada 2020 [dostęp 2024-05-17] [zarchiwizowane z adresu 2020-11-08].
  52. ↑ Abdi Latif Dahir, „We’d stage the whole thing”: Cambridge Analytica filmed boasting of its role in Kenya’s polls [online], Quartz, 20 marca 2018 [dostęp 2024-09-24] (ang.).
  53. ↑ a b AFP, Propaganda ad targets Raila Odinga, Nasa [online], Nairobi News, 18 lipca 2017 [dostęp 2024-09-24] (ang.).
  54. ↑ At least eleven dead as post-election unrest erupts in Kenya | News Home | Reuters [online], web.archive.org, 14 sierpnia 2017 [dostęp 2024-09-24] [zarchiwizowane z adresu 2017-08-14].
  55. ↑ Cambridge Analytica’s Kenya election role ‘must be investigated’ [online], 20 marca 2018 [dostęp 2024-09-24] (ang.).
  56. ↑ Brian Ekdale, Melissa Tully, How the Nigerian and Kenyan media handled Cambridge Analytica [online], The Conversation, 9 stycznia 2020 [dostęp 2024-09-25] (ang.).
  57. ↑ Cambridge Analytica-linked firm 'boasted of poll interference’ [online], BBC, 25 marca 2018 [dostęp 2024-09-24], Cytat: „A brochure published by parent company SCL Elections [...] prior to 2014 [...] claims, for instance, that it organised rallies in Nigeria to weaken support for the opposition in 2007.” (ang.).
  58. ↑ What Nigerian election observers say [online], BBC, 23 kwietnia 2007 [dostęp 2024-09-24], Cytat: „The Transition Monitoring Group (TMG), with 50,000 Nigeria observers on the ground, called for the polls to be cancelled, [...] calling for a re-run within three months” (ang.).
  59. ↑ Cambridge Analytica-linked firm 'boasted of poll interference’ [online], BBC, 25 marca 2018 [dostęp 2024-09-24], Cytat: „The election was described by EU monitors as one of the least credible they had observed.” (ang.).
  60. ↑ What Nigerian election observers say [online], 23 kwietnia 2007 [dostęp 2024-09-24], Cytat: „There were credible reports indicating at least 200 were killed – including voters, police and candidates.” (ang.).
  61. ↑ a b c d Carole Cadwalladr, Revealed: graphic video used by Cambridge Analytica to influence Nigerian election, „The Guardian”, 4 kwietnia 2018, ISSN 0261-3077 [dostęp 2024-09-23] (ang.).
  62. ↑ a b c Carole Cadwalladr, Cambridge Analytica’s ruthless bid to sway the vote in Nigeria, „The Guardian”, 21 marca 2018, ISSN 0261-3077 [dostęp 2024-09-23] (ang.).
  63. ↑ Carole Cadwalladr, Cambridge Analytica was offered politicians’ hacked emails, say witnesses, „The Guardian”, 21 marca 2018, ISSN 0261-3077 [dostęp 2024-09-23] (ang.).
  64. ↑ Brian Ekdale, Melissa Tully, How the Nigerian and Kenyan media handled Cambridge Analytica [online], The Conversation, 9 stycznia 2020 [dostęp 2024-09-25], Cytat: „During the campaign, the firm worked with the Israeli intelligence firm Black Cube to acquire hacked medical and financial information about Jonathan’s opponent Muhammadu Buhari.” (ang.).
  65. ↑ a b c Nkwachukwu Orji, Preventive action and conflict mitigation in Nigeria’s 2015 elections, „Democratization”, 24 (4), 2017, 707–723 (w pracy naukowej: s. 9–10), DOI: 10.1080/13510347.2016.1191067, ISSN 1351-0347 [dostęp 2024-09-24] (ang.).
  66. ↑ Brian Ekdale, Melissa Tully, How the Nigerian and Kenyan media handled Cambridge Analytica [online], The Conversation, 9 stycznia 2020 [dostęp 2024-09-25], Cytat: „Jonathan eventually lost the 2015 election to Buhari.” (ang.).
  67. ↑ a b Cambridge Analytica ‘not involved’ in Brexit referendum, says watchdog – BBC News [online], web.archive.org, 9 października 2020 [dostęp 2024-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09].
  68. ↑ Alex Hern, Alex Hern Technology, Cambridge Analytica did work for Leave. EU, emails confirm, „The Guardian”, 30 lipca 2019, ISSN 0261-3077 [dostęp 2024-05-16] (ang.).
  69. ↑ Alex Hern, Cambridge Analytica did work for Leave. EU, emails show, The Guardian, 30 lipca 2019, ISSN 0261-3077 [dostęp 2020-05-16] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  70. ↑ Matthew Weaver, Cambridge Analytica: ex-director says firm pitched detailed strategy to Leave.EU, The Guardian, 17 kwietnia 2018, ISSN 0261-3077 [dostęp 2020-05-16] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  71. ↑ Mark Scott, Cambridge Analytica did work for Brexit groups, says ex-staffer [online], POLITICO, 30 lipca 2019 [dostęp 2020-05-11] [zarchiwizowane z adresu].
  72. ↑ Cambridge Analytica probe finds no evidence it misused data to influence Brexit [online], ft.com [dostęp 2024-05-16].
  73. ↑ Izabella Kaminska, Cambridge Analytica probe finds no evidence it misused data to influence Brexit [online], The Financial Times, 7 października 2020 [dostęp 2020-10-21] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  74. ↑ Cambridge Analytica ‘not involved’ in Brexit referendum, says watchdog [online], BBC, 7 października 2020 [dostęp 2020-10-21] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-09] (ang.).
  75. ↑ Charlotte Tobitt, Carole Cadwalladr will defend ‘true’ claims about Brexiteer Arron Banks in libel battle [online], Press Gazette, 15 lipca 2019 [dostęp 2024-09-21] (ang.).
  76. ↑ Charlotte Tobitt, Arron Banks awarded £35,000 damages and 60% of his costs after Cadwalladr libel ruling appeal [online], Press Gazette, 18 maja 2023 [dostęp 2024-09-21] (ang.).
  77. ↑ UK: Allocation of costs in Banks v Cadwalladr sets chilling precedent for public interest journalism | RSF [online], rsf.org, 18 maja 2023 [dostęp 2024-09-21] (ang.).
  78. ↑ Mark Townsend, Rights groups back Observer writer Carole Cadwalladr over court costs, „The Observer”, 19 listopada 2023, ISSN 0029-7712 [dostęp 2024-09-21] (ang.).
  79. ↑ a b Steven Levy, Katarzyna Sosnowska, Facebook: a miało być tak pięknie, Wydanie I, Białystok: Mova, 2022, str. 375, ISBN 978-83-67069-43-4 [dostęp 2024-09-08].
  80. ↑ a b c Steven Levy, Katarzyna Sosnowska, Facebook: a miało być tak pięknie, Wydanie I, Białystok: Mova, 2022, str. 379-382, ISBN 978-83-67069-43-4 [dostęp 2024-09-08].
  81. ↑ Steven Levy, Katarzyna Sosnowska, Facebook: a miało być tak pięknie, Wydanie I, Białystok: Mova, 2022, str. 388, ISBN 978-83-67069-43-4 [dostęp 2024-09-08].
  82. ↑ Mark Zuckerberg in his own words: The CNN interview [online], CNNMoney, 21 marca 2018 [dostęp 2020-04-01] [zarchiwizowane z adresu].
  83. ↑ Facebook Just Doubled the Number of People Exposed in Data Breach, „Money”, 14 kwietnia 2018 [dostęp 2018-03-27] [zarchiwizowane z adresu 2023-11-29].
  84. ↑ Dave Lee, Facebook’s Zuckerberg speaks out over Cambridge Analytica ‘breach’ [online], BBC News, 2018 [dostęp 2018-03-27] [zarchiwizowane z adresu].
  85. ↑ Sheena McKenzie, Facebook’s Zuckerberg says sorry in full-page newspaper ads [online], CNN, 25 marca 2018 [zarchiwizowane z adresu].
  86. ↑ Mishaal Rahman, Amidst data scandal, Facebook will voluntarily enforce EU’s new privacy rules „everywhere” [online], xda-developers, 4 kwietnia 2018 [dostęp 2018-04-05] [zarchiwizowane z adresu 2018-09-16].
  87. ↑ Our Facebook Partnership [online], socialscience.one [dostęp 2020-03-23] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  88. ↑ Hanna Kozlowska, Facebook steamrolled over the Cambridge Analytica scandal, posting another record quarter [online], Quartz, 25 kwietnia 2018 [dostęp 2018-04-16] [zarchiwizowane z adresu].
  89. ↑ Cale Guthrie Weissman, How Amazon Helped Cambridge Analytica Harvest Americans’ Facebook Data [online], Fast Company, 27 marca 2018 [dostęp 2024-09-08] (ang.).
  90. ↑ Amazon might have a Cambridge Analytica-size problem [online], Big Think, 5 grudnia 2018 [dostęp 2024-09-08] (ang.).
  91. ↑ UniCredit has stopped using Facebook for advertising – CEO [online], Reuters, 7 sierpnia 2018 [dostęp 2024-05-17] (ang.).
  92. ↑ Playboy Enterprises Inc, Statement from Playboy Enterprises, Inc. regarding Facebook [online], prnewswire.com [dostęp 2024-05-17] (ang.).
  93. ↑ Facebook/Cambridge Analytica: MEPs pursue personal data breaches probe | News | European Parliament [online], www.europarl.europa.eu, 30 maja 2018 [dostęp 2024-07-28] (ang.).
  94. ↑ Christopher Wylie names Congress as Cambridge Analytica client; 10 updates [online], Business Standard India, 28 marca 2018 [dostęp 2019-04-19] [zarchiwizowane z adresu].
  95. ↑ Prajakta Hebbar, Cambridge Analytica Controversy: IT Ministry Issues Notice To Facebook [online], Analytics India Magazine, 19 marca 2018 [dostęp 2019-04-19] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  96. ↑ Brazil prosecutors open investigation into Cambridge Analytica [online], Reuters, 11 marca 2018 [zarchiwizowane z adresu 2018-03-16].
  97. ↑ David Biller, Cambridge Analytica’s Brazil Partner Asks to Suspend Deal [online], Bloomberg.com, 21 marca 2018 [zarchiwizowane z adresu 2018-03-26] (ang.).
  98. ↑ Cyrus Farivar, Facebook accused of massive fraud in new lawsuit filed by Cook County [online], Ars Technica, 25 marca 2018 [zarchiwizowane z adresu 2018-03-26] (ang.).
  99. ↑ Facebook agrees to pay Cambridge Analytica fine to UK – BBC News [online], web.archive.org, 31 października 2019 [dostęp 2024-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2019-10-31].
  100. ↑ Facebook is slapped with the first fine for Cambridge Analytica scandal, „The Washington Post”, 2018 [dostęp 2019-05-05] [zarchiwizowane z adresu].
  101. ↑ Julia Carrie Wong, Facebook acknowledges concerns over Cambridge Analytica emerged earlier than reported [online], The Guardian, 22 marca 2019 [dostęp 2019-03-22] [zarchiwizowane z adresu].
  102. ↑ Julia Carrie Wong, Facebook to be fined $5bn for Cambridge Analytica privacy violations – reports, „The Guardian”, 12 lipca 2019, ISSN 0261-3077 [dostęp 2024-05-16] (ang.).
  103. ↑ Facebook to be fined $5bn for Cambridge Analytica privacy violations – reports [online], The Guardian, 2019 [dostęp 2019-07-13] [zarchiwizowane z adresu].
  104. ↑ FTC’s $5 billion Facebook settlement: Record-breaking and history-making [online], ftc.gov, 2019 [dostęp 2020-12-13] [zarchiwizowane z adresu].
  105. ↑ FTC Imposes $5 Billion Penalty and Sweeping New Privacy Restrictions on Facebook [online], Federal Trade Commission, 24 lipca 2019 [dostęp 2023-08-13] [zarchiwizowane z adresu 2023-07-21] (ang.).
  106. ↑ FTC Sues Cambridge Analytica, Settles with Former CEO and App Developer [online], Federal Trade Commission, 23 lipca 2019 [dostęp 2023-08-13] [zarchiwizowane z adresu 2022-06-13] (ang.).
  107. ↑ Facebook to Pay $100 Million for Misleading Investors About the Risks It Faced From Misuse of User Data [online], sec.gov [dostęp 2020-12-13] [zarchiwizowane z adresu 2020-12-11].
  108. ↑ Damian Słomski, Mark Zuckerberg pod ostrzałem. Afera z Cambridge Analytica uderza finansowo w Facebooka [online], money.pl, 20 marca 2018 [dostęp 2024-05-23] (pol.).
  109. ↑ Facebook stock recovers all $134B lost after Cambridge Analytica data scandal [online], cbsnews.com, 2018 [dostęp 2020-04-22] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  110. ↑ Alex Hern, Facebook usage falling after privacy scandals, data suggests, The Guardian, 20 czerwca 2019, ISSN 0261-3077 [dostęp 2020-03-06] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  111. ↑ Chaim Gartenberg, Facebook keeps growing despite scandals and privacy outrage [online], The Verge, 30 stycznia 2019 [dostęp 2020-03-06] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  112. ↑ Brian X. Chen, Want to #DeleteFacebook? You Can Try, The New York Times, 21 marca 2018, ISSN 0362-4331 [dostęp 2020-05-08] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  113. ↑ Minda Zetlin, Did You Actually #DeleteFacebook? Neither Did Most Users [online], Inc.com, 29 marca 2018 [dostęp 2020-05-08] [zarchiwizowane z adresu].
  114. ↑ Google Trends [online], web.archive.org, 26 kwietnia 2023 [dostęp 2024-09-03] [zarchiwizowane z adresu 2023-04-26].
  115. ↑ a b Andrew Perrin, Americans are changing their relationship with Facebook [online], Pew Research Center, 5 września 2018 [dostęp 2024-09-23] (ang.).
  116. ↑ Study: 45% plan to use Facebook less amid Cambridge Analytica scandal [online], Marketing Dive [dostęp 2024-05-17] (ang.).
  117. ↑ Stephanie Dube Dwilson, Brittany Kaiser Now: Where Is She Today & How Old Is She? [online], Heavy.com, 24 lipca 2019 [dostęp 2020-04-19] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  118. ↑ Jason Murdock, Who is Brittany Kaiser? Cambridge Analytica whistleblower teases new revelations [online], Newsweek, 17 kwietnia 2018 [dostęp 2020-04-19] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  119. ↑ Own Your Data Foundation [online], ownyourdata.foundation [dostęp 2020-04-19] [zarchiwizowane z adresu].
  120. ↑ a b Carole Cadwalladr, The Great Hack: the film that goes behind the scenes of the Facebook data scandal, The Observer, 20 lipca 2019, ISSN 0029-7712 [dostęp 2020-04-19] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  121. ↑ Documentary: ‘The Great Hack’ [online], NPR.org [dostęp 2020-04-19] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  122. ↑ Chloe Watson, The key moments from Mark Zuckerberg’s testimony to Congress, The Guardian, 11 kwietnia 2018, ISSN 0261-3077 [dostęp 2020-05-08] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  123. ↑ a b United States Senate Committee on the Judiciary [online], judiciary.senate.gov [dostęp 2020-05-08] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  124. ↑ Facebook, Social Media Privacy, and the Use and Abuse of Data | United States Senate Committee on the Judiciary [online], judiciary.senate.gov, 10 kwietnia 2018 [dostęp 2020-05-16] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  125. ↑ a b Cambridge Analytica and the Future of Data Privacy | United States Senate Committee on the Judiciary [online], judiciary.senate.gov, 2018 [dostęp 2020-05-16] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  126. ↑ a b c d Facebook, Social Media Privacy, and the Use and Abuse of Data | United States Senate Committee on the Judiciary [online], judiciary.senate.gov, 10 kwietnia 2018 [dostęp 2018-04-14] (ang.).
  127. ↑ Sara Salinas, Zuckerberg on Cambridge Analytica: 'We have a responsibility to protect your data, and if we can’t then we don’t deserve to serve you’ [online], CNBC, 21 marca 2018 [dostęp 2020-12-05] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  128. ↑ Mark Zuckerberg’s Written Testimony to the House of Representatives [online] [dostęp 2018-04-14] [zarchiwizowane z adresu].
  129. ↑ Paul Lewis, David Pegg, Alex Hern, Cambridge Analytica kept Facebook data models through US election, „The Guardian”, 6 maja 2018, ISSN 0261-3077 [dostęp 2024-05-17] (ang.).
  130. ↑ Channel 4 News Investigations Team, Revealed: Cambridge Analytica data on thousands of Facebook users still not deleted [online], Channel 4 News, 28 marca 2018 [dostęp 2024-05-17] (ang.).
  131. ↑ Nicholas Confessore, Cambridge Analytica and Facebook: The Scandal and the Fallout So Far, „The New York Times”, 4 kwietnia 2018, ISSN 0362-4331 [dostęp 2024-05-17] (ang.).
  132. ↑ Eitan Hersh, Hacking the electorate. How campaigns perceive voters, Cambridge University Press, 2015, ISBN 978-1-107-10289-7, OCLC 921817268.
  133. ↑ a b Eitan Hersh’s Written Testimony to the Senate [online] [dostęp 2020-04-03].
  134. ↑ Getting to Know Mark Jamison, President-elect Trump’s FCC Transition Team Co-Leader [online], Benton Foundation, 2 grudnia 2016 [dostęp 2020-04-22] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  135. ↑ AEI Tech Scholar Mark Jamison testifies today on Cambridge Analytica and the future of data privacy [online], American Enterprise Institute – AEI [dostęp 2020-04-22] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  136. ↑ Mark Jamison’s Written Testimony to the Senate [online] [dostęp 2020-04-03] [zarchiwizowane z adresu 2020-02-24].
  137. ↑ Senators Grill Cambridge Analytica Whistleblower Christopher Wylie, „Wired”, ISSN 1059-1028 [dostęp 2020-05-08] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  138. ↑ Carole Cadwalladr, 'I made Steve Bannon’s psychological warfare tool’: meet the data war whistleblower, The Guardian, 18 marca 2018, ISSN 0261-3077 [dostęp 2020-05-08] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  139. ↑ Christopher Wylie, How I Helped Hack Democracy [online], Intelligencer, 4 października 2019 [dostęp 2020-04-22] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  140. ↑ Christopher Wylie’s Written Testimony to the Senate [online] [dostęp 2020-04-03] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-10].
  141. ↑ a b c Danny Hakim, Matthew Rosenberg, Data Firm Tied to Trump Campaign Talked Business With Russians, The New York Times, 17 marca 2018, ISSN 0362-4331 [dostęp 2020-04-13] [zarchiwizowane z adresu] (ang.).
  142. ↑ Carole Cadwalladr, Emma Graham-Harrison, Cambridge Analytica: links to Moscow oil firm and St Petersburg university, „The Guardian”, 17 marca 2018, ISSN 0261-3077 [dostęp 2024-09-24] (ang.).
  143. ↑ Christopher Wylie, 05-16-18 Wylie Testimony [online], 16 maja 2018, str. 7-10, pkt. 30-39 [dostęp 2024-05-17] (ang.).
  144. ↑ Whistleblower: Facebook Suspended Me for Exposing Cambridge Analytica [online], Daily Beast, 18 marca 2018 [dostęp 2024-10-10] [zarchiwizowane z adresu], Cytat: He said he’d been suspended for going public “on something they have known privately for 2 years.” (ang.).
  145. ↑ Cambridge Analytica and Scl Elections Commence Insolvency Proceedings and Release Results of Independent Investigation into Recent Allegations | CA Commercial [online], web.archive.org, 2 maja 2018 [dostęp 2024-09-24] [zarchiwizowane z adresu 2018-05-02].
  146. ↑ Cambridge Analytica staff set up new firm [online], 12 lipca 2018 [dostęp 2024-05-18] (ang.).
  147. ↑ a b Vademecum Bezpieczeństwa Informacyjnego | Cambridge Analytica [online], 9 marca 2020 [dostęp 2024-05-23] (pol.).
  148. ↑ a b Cracking Down on Platform Abuse | Facebook Newsroom [online], web.archive.org, 1 kwietnia 2018 [dostęp 2024-09-24] [zarchiwizowane z adresu 2018-04-01].
  149. ↑ Shining a Light on Ads With Political Content [online], Meta, 24 maja 2018 [dostęp 2024-07-28] (ang.).
  150. ↑ a b Mike Isaac, Now You Can Opt Out of Seeing Political Ads on Facebook, „The New York Times”, 17 czerwca 2020, ISSN 0362-4331 [dostęp 2024-07-28] (ang.).
  151. ↑ a b Lauren Feiner, Twitter bans political ads after Facebook refused to do so [online], CNBC, 30 października 2019 [dostęp 2024-07-28] (ang.).
  152. ↑ Steven Levy, Katarzyna Sosnowska, Facebook: a miało być tak pięknie, Wydanie I, Białystok: Mova, 2022, str. 449-450, ISBN 978-83-67069-43-4 [dostęp 2024-08-27].
  153. ↑ Kate Conger, Gabriel J.X. Dance, Mike Isaac, Facebook’s Suspension of ‘Tens of Thousands’ of Apps Reveals Wider Privacy Issues, „The New York Times”, 20 września 2019, ISSN 0362-4331 [dostęp 2024-08-27] (ang.).
  154. ↑ Being Open and Connected on Your Own Terms with our New Facebook Container Add-On | The Mozilla Blog [online], blog.mozilla.org [dostęp 2024-08-10] (ang.).
  155. ↑ Daisuke Wakabayashi, Shane Goldmacher, Google Policy Change Upends Online Plans for 2020 Campaigns, „The New York Times”, 20 listopada 2019, ISSN 0362-4331 [dostęp 2024-07-28] (ang.).
  156. ↑ Chinese video app TikTok bans paid political ads on its platform [online], CNBC, 4 października 2019 [dostęp 2024-07-28] (ang.).
  157. ↑ Mark Townsend, Facebook-Cambridge Analytica data breach lawsuit ends in 11th hour settlement [online], The Observer, 28 sierpnia 2022 [dostęp 2022-08-28].
  158. ↑ Arjun Kharpal, Facebook parent Meta agrees to pay $725 million to settle privacy lawsuit, CNBC, 23 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-23].
  159. ↑ Sam Schechner, Meta to Pay $725 Million to Settle Cambridge Analytica Lawsuit, The Wall Street Journal, News Corp, 23 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-23].

Bibliografia

edytuj
  • Steven Levy, Katarzyna Sosnowska: Facebook. A miało być tak pięknie. Białystok: Mova, 2022. ISBN 978-83-67069-43-4.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Afera_Cambridge_Analytica&oldid=75204856”