Adam Wawrzyniec Rzewuski

Adam Wawrzyniec Rzewuski (ros. Адам Станиславович Ржевуский) herbu Krzywda, krypt.: A. R. K. W., (ur. 1760 w Nieświeżu, zm. 1825 w Pohrebyszczach) – polski poseł, polityk i dyplomata, pisarz polityczny, mówca, poeta i teoretyk literatury oraz tłumacz, przedostatni kasztelan witebski, przedstawiciel dyplomatyczny Rzeczypospolitej w Królestwie Danii w 1789 roku, po rozbiorach urzędnik rosyjski.

Adam Wawrzyniec Rzewuski

Data i miejsce urodzenia	1760 Nieśwież
Data i miejsce śmierci	1825 Pohrebyszcze
Kasztelan witebski
Okres	od 1790 do 1793
Odznaczenia

Życiorys

Urodził się jako syn Stanisława Ferdynanda (chorąży wielki litewski), i Katarzyny Karoliny Radziwiłł (wojewodzianka wileńska); wnuk Wacława Rzewuskiego (hetmana koronnego) i Michała Kazimierza Radziwiłła (wojewodę wileńskiego i hetmana litewskiego). Przez 6 kolejnych lat (1771–1776) uczył się w warszawskich szkołach jezuickich (Collegium Nobilium), a następnie pojezuickich.

Działalność polityczna

Wielokrotnie pełnił funkcję posła na sejm reprezentującego województwa: nowogródzkie (1778 i 1782), wołyńskie (1784) i bracławskie (1786). Sędzia sejmowy ze stanu rycerskiego w 1782 roku. Był także podpułkownikiem 14. regimentu pieszego im. Potockich (ufundowanego przez S. Sz. Potockiego w roku 1785). Poseł na sejm walny 1786 roku. Pisarz polityczny, mówca, właściciel dóbr Pohrebyszcze, rotmistrz kawalerii narodowej od 1778, kasztelan witebski w latach (1790 – 1793), marszałek szlachty guberni mohylewskiej, senator rosyjski, najwybitniejszy publicysta obozu staroszlacheckiego, członek konfederacji Sejmu Czteroletniego. przeciwnik Konstytucji 3 Maja. Był członkiem loży wolnomularskiej Orzeł Biały w Petersburgu.

Zasługi

Za zasługi odznaczony Orderem Orła Białego 11 maja 1791. W 1789 został kawalerem Orderu Świętego Stanisława.

Rodzina i potomstwo

W grudniu roku 1790 poślubił córkę swej siostry Franciszki – Justynę Rdułtowską (podkomorzanka nowogródzka).

1. Henryk Rzewuski (ur. 1791), powieściopisarz,
2. Karolina Sobańska,
3. Adam Rzewuski (generał rosyjski),
4. Ewelina Hańska,
5. Alina, żona Aleksandra Moniuszki, brata Stanisława
6. Paulina,
7. Ernest Rzewuski

Twórczość

Przez 2 lata (1776-1777) ogłaszał część swych wierszy w czasopiśmie „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”, a do roku 1779 był współautorem niektórych innych publikacji.

Ważniejsze mowy i dzieła

1. Głos... w Izbie Poselskiej miany, (Warszawa 1778); w czasie tego sejmu wyd. także osobno mowy: Przymówienie się... w Izbie Senatorskiej (brak daty); Zdanie... na sesji dnia 31 października
2. Głos... w Izbie Senatorskiej na sesji dnia 22 października roku 1782 miany, (Warszawa 1782); także wyd. w: Zbiór mów różnych w czasie... sejmu roku 1782 mianych, Wilno 1782, (w związku z tą mową, ogłosił do autora list Seweryn Rzewuski); w czasie tego sejmu wyd. także osobno mowy datowane: (po 30 października), 31 października, 2 i 4 listopada; także wyd. w: Zbiór mów różnych..., jak wyżej
3. Głos... 1784 roku na sesji piętnastej dnia 20 października miany, (Warszawa 1784); w czasie tego sejmu wyd. także osobno Przymówienie się... w Izbie Senatorskiej dnia 22 października
4. Przymówienie się... na rugach ex turno miane dnia 3 Octobris 1786, brak miejsca wydania (1786); w czasie tego sejmu wyd. także osobno mowy datowane: 8 października (2 wyd.), 23 października (2 wyd.), 27 października, 2 listopada (wraz z Projektem), 6 listopada
5. Głos... miany na sesji sejmowej dnia 27 października roku 1788, brak miejsca wydania (1788)
6. O formie rządu republikańskiego myśli (2 tomy), powst. Kopenhaga 1789, wyd. Warszawa po 5 listopada 1790, (tu także poglądy teoretycznoliterackie autora)
7. O proponowanej przez Dwór Londyński cesji miasta Gdańska cum territorio, dla Dworu Berlińskiego, uwagi, brak miejsca wydania (1790)
8. Głos... dnia 7 miesiąca lutego 1791 roku miany, brak miejsca wydania (1791); z powodu powołania do senatu; w roku 1791 wyd. także osobno mowy sejmowe datowane: 17 i 21 lutego, 20 października ("z okazji namienionej Konstytucji 3 Maja"), 31 października
9. Kopia listu senatora litewskiego do przyjaciela w Warszawie mieszkającego, "Gazeta Narodowa i Obca" 1791 nr 61; wyd. następne: fragmenty przedr. J. K. Szaniawski w: List odpowiedni, pisany do przyjaciela: Względem Ustawy Rządowej na dniu 3 Maja roku 1791 uchwalonej, Warszawa 1792; całość – J. Woliński, J. Michalski, E. Rostworowski, "Materiały do Dziejów Sejmu Czteroletniego" t. 1, Wrocław 1955, s. 560-562; rękopis (odpis): Biblioteka Czartoryskich, sygn. 929; pierwodruk podpisany krypt. A. R. K. W.; z broszurą tą polemizował A. Trzciński w swej Dysertacji o wzroście świateł, Kraków 1791
10. Mowa przy otwarciu Gimnazjum w Kijowie, miana przez... dnia 30 stycznia 1812 r., Krzemieniec 1812.

Rzewuski pisywał także wiersze, niektóre z nich ogł. "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne" (1776, t. 14, cz. 2, s. 272-279, 366-367; 1777, t. 15, cz. 2, s. 309-313). Wiersz: Urzędy nic sławie cnotliwego nie przydają. Do Stanisława Potockiego wojewody ruskiego – zachowany w rękopisach Biblioteki Jagiellońskiej, sygn. 101, 1461, 4365.

Przekłady

1. M. K. Sarbiewski: Oda z... Mądry człowiek gardzi próżną chwałą, "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne" 1777, t. 15, cz. 2, s. 313-314
2. S. Konarski: Pieśni III, V, IX, XXII w: S. Konarski: Wiersze wszystkie z łacińskich na polskie przełożone, Warszawa 1778.

Listy i materiały

1. Najjaśniejszy Królu, Panie Miłościwy i Prześwietna Rado Nieustająca, brak miejsca i roku wydania; prośba w sprawie skargi Piotra Turkuła, rozpatrywanej w latach 1779-1782
2. Do J. K. Świętorzeckiego z roku 1792, rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 929, s. 1233
3. Do Stanisława Augusta składając kasztelanię po przystąpieniu tegoż króla do konfederacji targowickiej napisany, dat. 18 grudnia 1792, ogł.: Ż. Pauli w: Psalmy pokutne przekładu Wacława Rzewuskiego, Berlin 1860; M. Rymszyna, A. Zahorski w: Tajna korespondencja z Warszawy do Ignacego Potockiego 1792-1794, Warszawa 1961 "Studia i Materiały z Dziejów Polskich w Okresie Oświecenia" nr 4, s. 121 (z kopii w Archiwum Głównym Akt Dawnych); rękopis: Biblioteka Czartoryskich, sygn. 729
4. Do Ksawerego Lubomirskiego 3 listy z lat 1796-1798, rękopis: Ossolineum, sygn. 6027/II
5. Korespondencja z R. Korsakiem z lat 1813-1814, rękopis: Lw. Państw. Nauk. Bibl. (Zbiory Baworowskich, sygn. 828/I); fragmenty ogł.: H. Biegeleisen, "Biblioteka Warszawska" 1880, t. 2, s. 324; J. Kott, R. Kaleta w: S. Trembecki: Listy t. 2, Wrocław 1954; E. Rabowicz w: Stanisław Trembecki w świetle nowych źródeł, Wrocław 1965 "Instytut Badań Literackich PAN. Studia z Okresu Oświecenia" nr 3
6. Do nieznanego adresata, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 6147 IV, t. 13, s. 78-79
7. Od Bazylego Engelharta z roku 1795; od siostry, Teofili Lubomirskiej z roku 1798, rękopis: Ossolineum, sygn. 6027/II.

Bibliografia

• Ржевуский Адам Станиславович. T. 25. Sankt Petersburg: 1913, seria: Русский биографический словарь. Brak numerów stron w książce
• T. 6, cz. 1: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970, s. 131-133.

Linki zewnętrzne

• Dzieła Adama Wawrzyńca Rzewuskiego w bibliotece Polona