Ada Willenberg
Ada Krystyna Willenberg (hebr. עדה וילנברג; z domu Lubelczyk, ur. 11 stycznia 1929 w Warszawie)[1] – polsko-izraelska ocalała z Holokaustu. Jest wdową po innym ocalałym z Holokaustu, rzeźbiarzu i pisarzu Samuelu Willenbergu (1923-2016).
 Samuel Willenberg i Ada Willenberg w 2013 r. | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Narodowość |
polsko-izraelska |
| Małżeństwo | |
| Dzieci |
Orit Willenberg-Giladi |
Życiorys
edytujCórka Szymona (Sana-Ber) Lubelczyka i Rachel z domu Steinlauf. Ada Willenberg urodziła się w Warszawie (II Rzeczpospolita) w styczniu 1929 r. Mieszkała wraz z rodzicami, babcią i wujkiem przy ul. Franciszkańskiej 20. Była wychowywana w stylu tradycyjnie żydowskim, ale nie ortodoksyjnym. W 1935 r. uczęszczała do Gimnazjum Cecylii Goldman-Landauowej, następnie do Szkoły Powszechnej nr 1[2]. Jej rodzice prowadzili firmę produkującą wyroby skórzane m.in. dla firm niemieckich. Po wybuchu II wojny światowej ojciec przedostał się na tereny wcielone do ZSRR, dzięki staraniom sprowadził tam też swoją rodzinę, z którą zamieszkał w Czyżewie[3]. Po ataku Niemiec na ZSRR Ada wraz z rodziną powróciła do Warszawy, do trzypokojowego mieszkania na terenie getta warszawskiego, gdzie mieszkała z innymi rodzinami żydowskimi[4]. Ojciec pozostał na polskich terenach wcielonych do ZSRR. Został zmobilizowany do służby w Armii Czerwonej i zginął podczas ataku III Rzeszy na ZSRR[5].
Wraz z rodziną została zatrudniona w fabryce szczotek[6]. 18 sierpnia 1942 r. jej matkę wywieziono do obozu w Treblince, natomiast Ada i jej babcia pozostały w getcie. Ada w 1943 roku wspięła się na mur i uciekła z getta[7]. Ukryła się w domu Edmunda i Heleny Majewskich przy Obozowej 81[8] (wyróżnionej po wojnie za to tytułem Sprawiedliwej Wśród Nardów Świata)[9]. Ada dostała fałszywe dokumenty na nazwisko Krystyna Malinowska, z którymi została wywieziona po powstaniu warszawskim na przymusowe roboty do Niemiec. Do końca wojny pracowała w gospodarstwie rolnym w Oschatz[4][10].
W 1945 roku Ada wróciła do Polski, w 1946 roku poznała swego przyszłego męża – Samuela Willenberga. W maju 1948 roku zdała egzamin maturalny w Kaliszu i od października studiowała stomatologię na Uniwersytecie Łódzkim[11]. Również w 1948 roku wyszła za mąż[12]. W 1950 roku, w szczytowych latach stalinizmu w Polsce, Willenberg wraz z mężem i teściową wyemigrowała do Izraela. Znalazła zatrudnienie w zakładach tytoniowych a następnie w przedsiębiorstwie filmowym, gdzie przygotowała tłumaczenia filmów. Przeszła na emeryturę w 1990 r.[4] Ma jedną córkę, Orit Willenberg-Giladi (ur. 1960, z zawodu architekt) i troje wnucząt[2]. W 2010 r. opublikowała wspomnienia zatytułowane „Skok do życia”[13].
Wielokrotnie powracała z mężem do Polski, brali udział w działaniach związanych z upamiętnianiem ofiar Holocaustu. Za zaangażowanie i pomoc w realizacji statutowych celów Muzeum Treblinka została w 2002 r. uhonorowana, jako pierwsza osoba, medalem pamiątkowym „Zasłużony dla Muzeum Treblinka”[14].
Po śmierci męża w dalszym ciągu bierze udział w inicjatywach propagujących pamięć o zagładzie Żydów. Jest znaną postacią w polskim życiu społecznym i politycznym, m.in. działa na rzecz budowy pawilonu edukacyjnego Muzeum Treblinka, gdzie zgodnie z ostatnią wolą Samuela Willenberga miałyby stanąć jego rzeźby[15]. Historia jej życia stała się podstawą do nakręcenia filmu historycznego „Skok do życia”, który otrzymał wyróżnienie na X Festiwalu Filmowym „Niepokorni, Niezłomni, Wyklęci” w Gdyni[16]. Dzięki jej inicjatywie rzeźby Samuela Willenberga w 2020 r. znalazły się w Polsce[17][18].
Zasiada w Kapitule Nagrody im. Marii i Łukasza Hirszowiczów[2].
Członkini Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej (IV kadencji)[19].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Medal „Zasłużony dla Muzeum Treblinka”
Przypisy
edytuj- ↑ Oral history interview with Ada Willenberg – Collections Search – United States Holocaust Memorial Museum. collections.ushmm.org.
- ↑ a b c Ada Willenberg w Kapitule Nagrody im. Marii i Łukasza Hirszowiczów za rok 2021 [online], Żydowski Instytut Historyczny [dostęp 2024-03-11] (pol.).
- ↑ Willenberg 2010 ↓, s. 23.
- ↑ a b c Polish Roots in Israel: Ada Willenberg (nee Lubelczyk) about her family in Warszawa. POLIN Museum of the History of Polish Jews. [dostęp 2024-03-10]. (ang.).
- ↑ Willenberg 2010 ↓, s. 28.
- ↑ Willenberg 2010 ↓, s. 35.
- ↑ Gerardo Stawsky: Despite Treblinka. Protagonists. Teaching the Holocaust to Spanish speakers. [dostęp 2009-06-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-11)].
- ↑ Willenberg 2010 ↓, s. 46-48.
- ↑ Ada Krystyna Willenberg. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2024-03-10]. (ang.).
- ↑ Collections Search - United States Holocaust Memorial Museum [online], collections.ushmm.org [dostęp 2024-03-11].
- ↑ Willenberg 2010 ↓, s. 122-123.
- ↑ Willenberg 2010 ↓, s. 125.
- ↑ Skok do życia. WorldCat. [dostęp 2024-03-11]. (ang.).
- ↑ On August 2, 2002 Ada Krystyna Willenberg was awarded with the medal “Meritorious for the Treblinka Museum” by the Director of the Treblinka Museum, dr Edward Kopówka. Muzeum Treblinka. [dostęp 2024-03-10]. (ang.).
- ↑ Jak opowiedzieć o zgładzeniu miliona ludzi? Muzeum Treblinka będzie mieć wystawę stałą. Gazeta Wyborcza. [dostęp 2024-03-18]. (pol.).
- ↑ Ada Krysia Willenberg "Skok do życia". TVP VOD. [dostęp 2024-03-11]. (pol.).
- ↑ The opening of "The Image of Treblinka in the Eyes of Samuel Willenberg" exhibition in Kielce, 20 October 2020 cancelled. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2024-03-10]. (ang.).
- ↑ Krystyna i Samuel Willenberg. Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. [dostęp 2024-03-18]. (pol.).
- ↑ Członkowie Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej (IV kadencji). Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau. [dostęp 2024-03-18]. (pol.).
Bibliografia
edytuj- Ada Willenberg: Skok do życia. Kraków: Wydawnictwo Austeria, 2010. ISBN 978-83-61978-20-6. OCLC 751076143.
Linki zewnętrzne
edytuj- Wywiad z Adą Willenberg (po niemiecku)