Archiwum Główne Akt Dawnych

Archiwum Główne Akt Dawnych
	; Pałac Raczyńskich przy ul. Długiej 7 w Warszawie, siedziba AGAD
Data założenia	2 września 1808 / 1918
Dyrektor	dr Hubert Wajs
Wielkość zbioru	10 kmb
Liczba zespołów	538
Rodzaje zbioru	akta, zbiory kartograficzne
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Adres	ul. Długa 7
Oddziały	I - Akta władz, urzędów i instytucji publicznych do 1795; II - Akta władz, urzędów i instytucji publicznych 1795-1918; III - Akta rodzin i osób prywatnych oraz ich posiadłości; IV - Zbiory kartograficzne; V - Informacja, ewidencja i udostępnianie zasobu
	Położenie na mapie Polski Archiwum Główne Akt Dawnych
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Archiwum Główne Akt Dawnych
	Położenie na mapie Warszawy Archiwum Główne Akt Dawnych
	52°15′00,0852″N 21°00′29,9863″E/52,250024 21,008330
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD) – centralne archiwum państwowe w Warszawie utworzone w 1808 roku przez księcia warszawskiego Fryderyka Augusta jako Archiwum Ogólne Krajowe. Od 1952 roku siedzibą AGAD jest pałac Raczyńskich.

W latach 1816−1889 Archiwum Główne Królestwa Polskiego. Do 1918 roku Warszawskie Archiwum Główne Akt Dawnych Królestwa Polskiego i od 1918 roku Archiwum Główne Akt Dawnych.

AGAD gromadzi ocalałe po zniszczeniach II wojny światowej archiwalia polskich i obcych (zaborczych) władz, urzędów, instytucji naczelnych i centralnych oraz prowincjonalnych, a także archiwa rodzin i osób o szczególnym znaczeniu z terenów: dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów (Korona, Litwa), Królestwa Prus (Prusy Południowe i Prusy Nowowschodnie w zaborze pruskim), Cesarstwa Francuskiego (Księstwo Warszawskie), Cesarstwa Rosyjskiego (Królestwo Polskie) oraz z Austro-Węgier (z części Galicji w zaborze austriackim).

Siedziba

W latach 1831–1944 siedzibą Archiwum Głównego Akt Dawnych był budynek Komory Celnej przy ul. Długiej 24^[3]. Budynek został spalony w 1944 roku, w czasie II wojny światowej^[3].

Po zakończeniu wojny siedzibą AGAD był pałac Pod Blachą, a na magazyn zaadaptowano przylegającą do niego Bibliotekę Królewską w Zamku Królewskim^[4]. W latach 1952–1953 zbiory sukcesywnie przenoszono do pałacu Raczyńskich^[5].

Zasób

Przykładowy dokument z AGAD: Akt nadania przez Króla Polski Zygmunta III Wazę, urzędu Kanclerza wielkiego litewskiego Albertowi Stanisławowi Radziwiłłowi

Okres II RP

Zasób archiwalny czterech przed drugowojennych archiwów warszawskich (Archiwum Głównego Akt Dawnych, Archiwum Akt Dawnych, Archiwum Skarbowego i Archiwum Oświecenia) liczył przed 1939 rokiem ok. 20 000 mb akt.

Zniszczenia wojenne

Według stanu na 31 sierpnia 1939 roku zasób Archiwum Akt Dawnych wynosił w przybliżeniu 600 tys. ksiąg, poszytów, akt, map itd. Metraż określano na około 10 tys. mb. We wrześniu 1939 roku większość pomieszczeń Archiwum Skarbowego uległa spaleniu i zniszczeniu. Ocalały magazyny przy ul. Szpitalnej, akta złożone w Forcie Sokolnickiego oraz w Arsenale Królewskim. Wszystkie ocalałe akta połączono w 1940 roku w budynku przy ul. Podwale 15. Według sprawozdania niemieckiego Archivamtu z lipca 1942 roku Archiwum Skarbowe zawierało wtedy „13871 przegródek akt o powierzchni 2980 m oraz 24197 tomów ksiąg i ponad 100 dokumentów”. Liczbę poszytów określono na 1 milion. 90% tych zasobów spłonęło podczas powstania warszawskiego (bomby burzące, zapalające) oraz na skutek podpalenia magazynów przez żołnierzy Wehrmachtu 2 września 1944 roku^[2].

Stan obecny

Obecnie Archiwum Główne Akt Dawnych posiada zasób chronologicznie mieszczący się od XII w. do I wojny światowej (z wyjątkiem archiwaliów podworskich i ksiąg metrykalnych z terenów zabużańskich). Obejmuje archiwalia polskich i obcych (zaborczych) władz, urzędów, instytucji naczelnych i centralnych oraz prowincjonalnych, a także archiwa rodzin i osób o szczególnym znaczeniu z obszarów polskich.

W 1998 roku AGAD liczyło ponad 300 tys. jednostek archiwalnych w 392 zbiorach i zespołach (blisko 6 kilometrów bieżących).

Stan współczesny zgromadzonych archiwaliów obejmuje m.in. szczątki celowo, bez uzasadnienia wojskowego zniszczone przez siły Rzeszy Niemieckiej oraz liczne materiały, które znalazły się w gestii państwowej służby archiwalnej po drugowojennej pożodze, takie jak: archiwa prywatne (w tym Archiwum Radziwiłłów), akta stanu cywilnego z terenów anektowanych do ZSRR, oraz archiwalia niezwrócone – wbrew odpowiednim postanowieniom traktatu ryskiego – przez ZSRR przed 1939 rokiem i rewindykowane dopiero w latach 60. XX w. (m.in. kolekcja Centralne Władze Wyznaniowe, zespoły Prokuratora Warszawskiej Izby Sądowej, Pomocnika Warszawskiego Generał-Gubernatora do Spraw Policyjnych).

Zobacz też

Przypisy

↑ Spis zespołów. [w:] Archiwum Główne Akt Dawnych [on-line]. agad.gov.pl. [dostęp 2017-07-19].
↑ ^a ^b Archiwum Główne Akt Dawnych – AGAD. [w:] Archiwum Główne Akt Dawnych [on-line]. agad.gov.pl. [dostęp 2016-07-27].
↑ ^a ^b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 349. ISBN 83-01-08836-2.
↑ Maria I. Kwiatkowska: Pałac Raczyńskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 122. ISBN 83-01-00500-9.
↑ Maria I. Kwiatkowska: Pałac Raczyńskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 122–123. ISBN 83-01-00500-9.

[1] Spis zespołów. [w:] Archiwum Główne Akt Dawnych [on-line]. agad.gov.pl. [dostęp 2017-07-19].

[O-2] Archiwum Główne Akt Dawnych – AGAD. [w:] Archiwum Główne Akt Dawnych [on-line]. agad.gov.pl. [dostęp 2016-07-27].

[Enc-3] Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 349. ISBN 83-01-08836-2.

[4] Maria I. Kwiatkowska: Pałac Raczyńskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 122. ISBN 83-01-00500-9.

[5] Maria I. Kwiatkowska: Pałac Raczyńskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 122–123. ISBN 83-01-00500-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]