5 złotych polskich (1816–1818)
5 złotych polskich (1816–1818) – moneta pięciozłotowa Królestwa Kongresowego okresu autonomii, wprowadzona ukazem cara Aleksandra I z 1 grudnia 1815 r., bita w srebrze w latach 1816–1818, według systemu monetarnego opartego na grzywnie kolońskiej[1]. Moneta nie posiada otoku[2][3]. Wycofano ją z obiegu 1 maja 1847 r[4].
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ monety | |
| Nominał |
5 złotych |
| Rocznik |
1816, 1817, 1818 |
| Emisja | |
| Mennica | |
| Nakład |
3 757 617 sztuk |
| Data emisji |
1 grudnia 1815 |
| Data wycofania |
1 maja 1847 |
| Opis fizyczny | |
| Masa |
15,54 g |
| Średnica |
32 mm |
| Materiał |
srebro Ag868 |
| Rant |
skośnie ząbkowany |
| Stempel | |
Moneta została wybita bez otoku, podobnie jak wszystkie początkowe emisje Królestwa Polskiego okresu autonomii[5].
Awers
edytujNa tej stronie umieszczono prawe popiersie cara Aleksandra I, dookoła otokowo napis[3]:
ALEXANDER I CESARZ SA.W.ROS.KRÓL POLSKI *
Awers był bity[6]:
- w 1816 r. stemplem głębokim (wypukły wizerunek króla),
- w 1817 r. zarówno stemplem głębokim jak i stemplem płytkim (płaski wizerunek króla),
- w 1818 r. jedynie stemplem płytkim.
Rewers
edytujNa tej stronie umieszczono średni herb Królestwa Kongresowego, tzn. orła rosyjsko-polskiego – dwugłowy orzeł z trzema koronami, dużą pośrodku i dwiema małymi na głowach orła, w prawej łapie trzyma miecz i berło, w lewej jabłko królewskie, na piersi, na tle gronostajowego płaszcza, tarcza herbowa z polskim orłem[7]. Po obu stronach dużej korony rok bicia: 1816, 1817 albo 1818. Na dole, po obu stronach ogona orła, znajduje się znak intendenta mennicy w Warszawie – I.B. (Jakuba Benika), dookoła otokowo napis[3]:
5 ZŁOTYCH POLSKICH 17 211/625 Z GR•CZ•KOL•
Orzeł z rewersu miał ogon[6]:
- w 1816 r. jednorzędowy – krótszy,
- w 1817 r. zarówno jednorzędowy jak i dwurzędowy – dłuższy,
- w 1818 r. tylko dwurzędowy.
Opis
edytujMonetę bito w mennicy w Warszawie, w srebrze próby 868, na krążku o średnicy 32 mm, masie 15,54 grama, z rantem skośnie ząbkowanym, bez otoku[3][2]. Według sprawozdań mennicy w latach 1816–1819 w obieg wypuszczono 3 757 617 sztuk pięciozłotówek[8].
Stopień rzadkości poszczególnych roczników i typów monety przedstawiono w tabeli:
| Rocznik | Typ | Stopień rzadkości | Szacowana liczba egzemplarzy | Uwagi | Zdjęcie |
|---|---|---|---|---|---|
| 5 złotych polskich 1816 | R[9] | 80 001–400 000 | wypukły awers, ogon orła jednorzędowy |
| |
| 5 złotych polskich 1817 | wypukły awers, ogon orła jednorzędowy[6] | [10] | ponad 400 000 | 
| |
| wypukły awers, ogon orła dwurzędowy[6] | [10] | ponad 400 000 | 
| ||
| płaski awers, ogon orła dwurzędowy[6] | [10] | ponad 400 000 | 
| ||
| 5 złotych polskich 1818 | R2[11] | 3001–15 000 | płaski awers, ogon orła dwurzędowy | 
|
Moneta była bita w latach panowania Aleksandra I, więc w numizmatyce rosyjskiej zaliczana jest do kategorii monet tego cara[12].
Pięciozłotówka była bita na starych automatach menniczych, które rozpoczęły swoją pracę jeszcze w czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Maszyny te nie pozwalały na emisję monet z wystającym powyżej rysunków awersu i rewersu obrzeżem (zwanym otokiem), mającym zmniejszać tempo ścierania się rysunków egzemplarzy uczestniczących w codziennym obrocie pieniężnym. W odpowiedzi na pismo Namiestnika Królestwa Polskiego z 9 kwietnia 1818 r. zawierające prośbę o wyrażenie zgody na:
- bicie monet z napisem „z miedzi krajowej” oraz
- srebrnych 10-złotówek, które nie były wymienione w akcie prawnym z 1 grudnia 1815 r.,
król-cesarz Aleksander I wyraził zgodę, warunkując ją koniecznością bicia ich przez Mennicę Królewską w Warszawie „w formie cylindrycznej, z wykonaniem obrzeża monet prostopadłego do płaszczyzny krążka”. W celu wypełnienia wymagania narzuconego przez administrację petersburską koniecznym było sprowadzenie ze stolicy Cesarstwa Rosyjskiego parowych maszyn menniczych, które postanowiono zainstalować w nowo budowanym gmachu mennicy. Pojawienie się w 1819 r. różnych nominałów z otokiem wiązało się z uruchomieniem petersburskich automatów[13]. W przypadku monet pięciozłotowych ich emisja z otokiem nastąpiła dopiero z datą roczną 1829, ze zmienionymi wzorami rysunków zarówno awersu jak i rewersu, gdyż po roku 1818 nastąpiła 11-letnia przerwa w emisji tego nominału srebrnego[14].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Karol Plage, Monety bite dla Królestwa Polskiego w latach 1815–1864 i monety bite dla miasta Krakowa w roku 1835 XXXVIII tablic, Warszawa: Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne Komisja Numizmatyczna, 1972, s. 5-8.
- ↑ a b Władysław Terlecki, Mennica Warszawska 1765-1965, Wrocław-Warszawa-Kraków: Ossolineum, 1970, s. 272.
- ↑ a b c d Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 88-99.
- ↑ Elżbieta Korczyńska, Borys Paszkiewicz, Mennictwo XIX i XX w., Kraków: Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne Oddział w Krakowie, 1989, s. 365.
- ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 91–99, ISBN 83-87355-37-2.
- ↑ a b c d e Karol Plage, Monety bite dla Królestwa Polskiego w latach 1815–1864 i monety bite dla miasta Krakowa w roku 1835 XXXVIII tablic, Warszawa: Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne Komisja Numizmatyczna, 1972, s. 19.
- ↑ Karol Plage, Monety bite dla Królestwa Polskiego w latach 1815–1864 i monety bite dla miasta Krakowa w roku 1835 XXXVIII tablic, Warszawa: Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne Komisja Numizmatyczna, 1972, s. 6,13.
- ↑ Karol Plage, Monety bite dla Królestwa Polskiego w latach 1815–1864 i monety bite dla miasta Krakowa w roku 1835 XXXVIII tablic, Warszawa: Polskie Towarzystwo Archeologiczne i Numizmatyczne Komisja Numizmatyczna, 1972, s. 43.
- ↑ Fortress Katalog – Internetowy Katalog Monet [online], Fortress Katalog – Internetowy Katalog Monet [dostęp 2017-09-04].
- ↑ a b c Fortress Katalog – Internetowy Katalog Monet [online], Fortress Katalog – Internetowy Katalog Monet [dostęp 2017-09-04].
- ↑ Fortress Katalog – Internetowy Katalog Monet [online], Fortress Katalog – Internetowy Katalog Monet [dostęp 2017-09-04].
- ↑ Vladimir Bitkin, Composite Catalog of Russian Coins, Kiev 2003, s. 789.
- ↑ Władysław Terlecki, Mennica Warszawska 1765–1965, Polskie Towarzystwo Archeologiczne, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1970, s. 98–104.
- ↑ Janusz Parchimowicz, Monety polskie, wyd. II, Szczecin: Nefryt, 2003, s. 96–97, ISBN 83-87355-37-2.