Łukawiec (powiat lubaczowski)
Łukawiec – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie lubaczowskim, w gminie Wielkie Oczy[5][4], na Płaskowyżu Tarnogrodzkim.
| wieś | |
.jpg) Zabytkowa cerkiew z 1701 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
1363[2] |
| Strefa numeracyjna |
16 |
| Kod pocztowy |
37-626[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RLU |
| SIMC |
0613174[4] |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu lubaczowskiego  | |
Położenie na mapie gminy Wielkie Oczy  | |
 50°04′39″N 23°07′03″E/50,077500 23,117500[1]
| |
.jpg)
.jpg)
Wieś prawa wołoskiego, położona była w drugiej połowie XV wieku w województwie bełskim[6]. Na przełomie XVI i XVII wieku Łukawice położone były w województwie bełskim[7]. Wieś klucza łukawieckiego biskupów przemyskich[8].
W II Rzeczypospolitej wieś w powiecie lubaczowskim województwa lwowskiego. W latach 1942–1946 nacjonaliści ukraińscy z OUN-UPA zamordowali tutaj 12 Polaków[9].
W latach 1954–1968 wieś należała i była siedzibą władz gromady Łukawiec, po jej zniesieniu w gromadzie Dąbków. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa przemyskiego.
Łukawiec istnieje od połowy XVI w.
Położenie
edytujŁukawiec położony jest w południowo-wschodniej Polsce. Powierzchnia administracyjna Łukawca, wraz z kilkoma przysiółkami, wynosi 35,80 km². Łukawiec jest największą miejscowością w gminie. Miejscowość cechuje zwarta zabudowa o charakterze łańcuchowym.
Części wsi
edytuj| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0613180 | Czopy | część wsi |
| 0613211 | Tarnawskie | przysiółek |
| 0613197 | Wola | część wsi |
| 0613205 | Zagrobla | część wsi |
Historia
edytujw dniach 20-22 kwietnia 1944 roku zgrupowanie polskich i radzieckich partyzantów walczących pod dowództwem Mikołaja Kunickiego ps. "Mucha" i płk. Prokopiuka stoczyło tu walkę z hitlerowcami. Podczas przerywania okrążenia zginęło wielu partyzantów. Pomnik ku ich czci odsłonięto w 1967 roku.
W 1944 roku poległo tu w "walkach o utrwalanie władzy ludowej" zginęło tu trzech żołnierzy Wojska Polskiego. Pochowano ich na miejscowym starym cmentarzu. Na cmentarzu komunalnym pochowany jest Stanisław Starzewski, kapral MO, który poległ w 1945 roku[10].
Związani z Łukawcem
edytujZ Łukawcem związana jest postać Bolesława Müllera – założyciela i kierownika tutejszej szkoły, który w sierpniu 1939 roku został zmobilizowany jako oficer rezerwy pułku podhalańskiego i walczył w Kampanii Wrześniowej. Następnie został aresztowany i trafił do obozu jenieckiego w Starobielsku gdzie podzielił los polskich oficerów zamordowanych na Wschodzie. Ostatnia wiadomość od niego pochodziła z 1940 roku. Zginął w Charkowie[11]. Na budynku szkoły w Łukawcu mieści się tablica upamiętniająca jego zasługi[12].
W 1944 r. organizatorem samoobrony wsi Łukawiec przed napadami UPA był ks. Józef Waląg, kapłan archidiecezji lwowskiej, kapelan AK i WiN, działacz społeczny, więzień polityczny. Po wojnie pełnił posługę w Pruszczu Gdańskim[13].
Z Łukawca pochodzi arcybiskup Mieczysław Mokrzycki, osobisty sekretarz papieży Jana Pawła II i Benedykta XVI, od 2007 r. metropolita lwowski[14].
Zespół Szkół Publicznych w Łukawcu
edytujSzkoła Podstawowa im. Bohaterów Września 1939 r.
edytujW 1969 roku tutejszej szkole podstawowej nadano imię „Bohaterów września 1939 roku”. Na pamiątkowej tablicy czytamy:
Ku wiecznej chwale bohaterskim obrońcom ziemi ojczystej, synom ziemi lubaczowskiej, kpt. Władysławowi Ważnemu, płk. Stanisławowi Dąbkowi, gen. Józefowi Kustroniowi oraz innym imiennym i bezimiennym bohaterom września 1939 roku …
Gimnazjum nr 2 im. Jana Pawła II
edytujW październiku 2000 roku gimnazjum nadano imię Jana Pawła II i sztandar, poświęcony przez bp. Mariusza Leszczyńskiego[12]. W izbie patrona znajduje się wciąż wiele pamiątek po papieżu Polaku, jak piuska, czy pióro. Na ścianie na korytarzu wisi obraz świętego z napisanym przez papieża błogosławieństwem i inne przypominające o patronie rzeczy.
Zabytki
edytujŁukawiec leży na Szlaku Architektury Drewnianej (trasa VI).
- Dawna cerkiew greckokatolicka pw. św. Dymitra Męczennika, wzniesiona w 1701 r. Przebudowana w 1923 r. (m.in. wzniesiono nowy babiniec z przedsionkiem, a do sanktuarium dobudowano zakrystię). Od 1947 r. nieużytkowana. W latach 60. XX w. zmieniona na magazyn. W 1987 r. uszkodzona w wyniku pożaru. Remont z odtworzeniem pierwotnego wyglądu części zachodniej przeprowadzono w latach 1990–1994. Obiekt należy do grupy tradycyjnych kościołów drewnianych Kościoła Wschodniego. Jej układ przestrzenny – plan trójdzielny i jednokopułowa bryła wyraźnie nawiązuje do najstarszych cerkwi drewnianych z XVI–XVII wieku[15].
- Dawny kościół rzymskokatolicki pw. Objawienia Pańskiego (Trzech Króli), zbudowany w 1754 r. Według tradycji kościół został zakupiony i przeniesiony z Narola. Kościół wielokrotnie odnawiano. W trakcie remontu w latach 1948–1950 zmieniono formę wieżyczki na sygnaturkę. Przy okazji remontu w latach 1974–1975 rozbudowano przedsionek. Ostatni remont przeprowadzono w roku 2007[16]. Kościół jest typowym przykładem skromnej budowli drewnianej, której forma kontynuuje w XVIII w., wykształcone jeszcze w średniowieczu rozwiązania. W latach 1965–1990 w zabytkowym kościele w Łukawcu znajdował się słynący łaskami obraz Matki Bożej Tartakowskiej z miejscowości Tartaków koło Sokala. Obecnie znajduje się on w nowym kościele parafialnym w Łukawcu, a jego kopia została poświęcona, koronowana i umieszczona w Tartakowie. Oryginał znajdujący się w Łukawcu, nazywany jest obrazem Matki Bożej Łukawieckiej.
- Dzwonnica zawieszona między dwoma starymi dębami (obok kościoła).
Religia
edytujWiększość mieszkańców stanowią katolicy. Parafia Łukawiec została wydzielona z parafii lubaczowskiej 1 lipca 1754 r.
Sanktuarium Matki Boskiej Łukawieckiej
edytujKościół pw. NMP Królowej Polski, będący jednocześnie sanktuarium Matki Bożej Łukawieckiej został wybudowany w latach 1980–1989. Jest kościołem parafialnym Parafii Objawienia Pańskiego w Łukawcu. W kościele znajduje się cudowny obraz Matki Bożej Łukawieckiej (dawniej Tartakowskiej), a przy nim wota. W wotach znajduje się także złoty różaniec Jana Pawła II, który został tam umieszczony w 2013 roku. Dzięki staraniom Mieczysława Mokrzyckiego, w 2013 roku przy sanktuarium powstała kaplica Jana Pawła II.
Przegląd Pieśni Maryjnej
edytujCoroczny festiwal, organizowany zazwyczaj na początku maja. Rokrocznie odbywa się pod hasłem: "Z pieśnią na ustach do serca Matki". Rozpoczyna się mszą świętą w kościele parafialnym, i kończy apelem jasnogórskim. Przegląd nie ma charakteru konkursowego. Początkowo organizowany na placu szkolnym, od 2015 roku przegląd odbywa się w kościele. W 2020 roku nie został zorganizowany ze względu na epidemię koronawirusa.
Kultura
edytuj- Gminna Biblioteka Publiczna w Wielkich Oczach – Filia w Łukawcu
- Centrum Kształcenia
- Wiejski Dom Kultury w Łukawcu
Przyroda
edytuj- Pomnik przyrody – dąb szypułkowy, wysokość: 24 m, obwód pnia: 480 cm na wysokości 1,5 m
- Rezerwat "Moczary" na terenie Leśnictwa Łukawiec, utworzony 19 kwietnia 2005 r. Jego powierzchnia to 12,25 ha. Rośliny chronione na terenie rezerwatu to m.in.: czosnek siatkowaty, śnieżyczka przebiśnieg, groszek wschodniokarpacki, podkolan zielonawy, litera jajowata, kruszczyk siny, storczyk Fucha, widłak wroniec. Do roślin rzadkich, które występują w rezerwacie zalicza się m.in. turzyca zgrzebłowata, trybula lśniąca i złoć pochwolistna.
Sport
edytuj- Ludowy Klub Sportowy "UNIA" Łukawiec
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 74041
- ↑ Wieś Łukawiec w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-23], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 753 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Grzegorz Jawor, Osady prawa wołoskiego i ich mieszkańcy na Rusi Czerwonej w późnym średniowieczu, Lublin 2000, s. 212, 222.
- ↑ Atlas historyczny Rzeczypospolitej Polskiej wydany z zasiłkiem Akademii Umiejętności w Krakowie, [T. 1] , Epoka przełomu z wieku XVI-ego na XVII-sty. Dział II-gi. "Ziemie Ruskie" Rzeczypospolitej , Dział opracowany przez Aleksandra Jabłonowskiego [...], k. 2.
- ↑ Maciej Dalecki: Akta dóbr biskupów przemyskich obrządku łacińskiego 1652–1883. Inwentarz archiwalny zespołu, w: Rocznik Historyczno-Archiwalny. T. XI, Przemyśl 1996, s. 102.
- ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 489, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945", Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 599
- ↑ Strona Kuratorium Oświaty w Rzeszowie. Dęby pamięci. [dostęp 2014-04-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-13)].
- ↑ a b Strona szkoły, historia
- ↑ Edukacja IPN, Ks. Józef Waląg [online], Edukacja IPN [dostęp 2023-07-30] (pol.).
- ↑ Arcybiskup Mieczysław MOKRZYCKI [online], www.rkc.lviv.ua [dostęp 2023-07-30].
- ↑ Strona szlaku architektury drewnianej. [dostęp 2015-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-07)].
- ↑ Strona kosciolydrewniane.pl
Linki zewnętrzne
edytuj- Łukawiec 4(2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 814.
- Mapa katastralna wsi Łukawiec z 1854
- Zespół Szkół Publicznych w Łukawcu
- Cerkwie Podkarpacia, Łukawiec. cerkwie.podkarpacia.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-09)].
- Strona sobieski.lubaczow.com.pl