Wołczyn (obwód brzeski)

Wołczyn
	; Kościół Trójcy Przenajświętszej
Państwo	Białoruś
Obwód	brzeski
Rejon	kamieniecki
Sielsowiet	Wołczyn
Wysokość	135 m n.p.m.
Populacja (2009); • liczba ludności	; 508
Nr kierunkowy	+375 1631
Kod pocztowy	225083
	Położenie na mapie rejonu kamienieckiego Wołczyn
	Położenie na mapie Białorusi Wołczyn
	Położenie na mapie Polski w 1939 Wołczyn
	52°17′09″N 23°18′37″E/52,285833 23,310278
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wołczyn (biał. Воўчын) – wieś w obwodzie brzeskim, w rejonie kamienieckim Białorusi, centrum administracyjne sielsowietu; do 1945^[2]^[3] w Polsce, w województwie poleskim, w powiecie brzeskim, siedziba gminy Wołczyn.

W miejscowości działają dwie parafie – prawosławna (pw. św. Mikołaja Cudotwórcy)^[4] i rzymskokatolicka (pw. Trójcy Przenajświętszej).

W Wołczynie urodzili się hetman polny litewski Wincenty Aleksander Gosiewski (ok. 1620), król Polski i wielki książę litewski Stanisław August Poniatowski (1732), polski malarz Zygmunt Vogel (1764).

Dobra magnackie Wołczyn przez małżeństwo Teresy Gosiewskiej weszło jako posag do majątku Kazimierza Jana Sapiehy^[5]. Po śmierci żony w 1708, Sapieha w 1710 roku sprzedał Wołczyn swojemu powinowatemu Janowi Henrykowi Flemmingowi. Z otrzymanej ceny Sapieha przeznaczył 30 tys. tynfów na budowę pałacu i zapomogi dla chłopów^[5]. W 1721 roku Flemming sprzedał majątek Stanisławowi Poniatowskiemu, który zapłacił za niego posagiem swojej żony Konstancji Czartoryskiej. Oni też rozpoczęli budowę pałacu i zagospodarowali okolice budując młyny, ratusz, wzorcowe domy, kościół, cerkiew unicką i osadzając rzemieślników^[5]. W 1738 roku Stanisław Poniatowski sprzedał Wołczyn swemu szwagrowi Michałowi Fryderykowi Czartoryskiemu. W latach 50. XVIII wieku było to centrum polityczne rodziny Czartoryskich^[5]. W tym czasie Wołczyn położony był w hrabstwie wołczyńskim w powiecie brzeskolitewskim województwa brzeskolitewskiego^[6].

Podczas okupacji hitlerowskiej, na jesieni 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 900 osób. 22 września 1942 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów zamordowali a część wywieźli do obozu pracy w Brześciu^[7].

Rezydencja w Wołczynie

Kościół w 1938 r.

Pałac Czartoryskich około 1750 r.

Plan założenia pałacowego w 1758 r.

Cerkiew św. Mikołaja

Budynek Urzędu Gminy w latach 30. XX wieku

Plebania w 1938 r.

Pałac i park

Wołczyńska rezydencja kasztelana Stanisława Poniatowskiego zbudowana została po 1721 roku pośrodku imponującej, blisko półtorakilometrowej osi, ciągnącej się od kościoła Bazylianów na zachodzie do groty Neptuna na wschodnim krańcu kanału, będącego głównym akcentem ogrodu^[5]. Pałac założony został na planie podkowy i obejmował cour d’honneur, po którego obu stronach usytuowano dwa dziedzińce gospodarcze. Północny dziedziniec otaczały budynki gospodarcze oraz mieszkanie cukiernika. Przy południowym dziedzińcu ulokowano stajnie, wozownię oraz przylegający do pałacu pawilon dla gości. Dziedziniec ten otwierał się na plac, na którym znajdował się wzniesiony przez kasztelana Stanisława Poniatowskiego w latach 1729-1734 kościół Św. Trójcy oraz plebania, dom kościelnego i stolarnia^[5]. Plac ten komunikował się poprzez mostek i drogę z położonym za niewielkim kanałem miasteczkiem Wołczyn. Pałac obecnie nie istnieje, pozostały po nim tylko murowane sklepione piwnice i relikt oficyny północnej jako ściany wiejskich domów^[5].

Na tyłach pałacu znajdował się rozległy, założony na trzech tarasach parterowy ogród z czterema fontannami i teatrem ogrodowym po południowej stronie. Po stronie północnej znajdował się ogród warzywny z oranżerią, cieplarnią, a także figarnią i mieszkaniem ogrodnika. W dalszej części ogrodu usytuowano kanał obiegający dwie regularne wyspy i wspomniany wyżej Wielki Kanał z kaskadą oraz dwoma owalnymi basenami - w środku jego długości i na zakończeniu^[5]. Północną stronę kanału zajmował poprzecinany alejami las z salonem oraz położony na zachód od niego sad. Pomiędzy lasem a leżącym dalej na północ stawem założony został rozległy zwierzyniec jeleni. Teren na południe od Wielkiego Kanału przeznaczono pod menażerię. Przypuszczalnie ogród zaprojektował Ricaud de Tirregaille. Pałac został wyremontowany w latach 1777-1780 z okazji wizyty króla Poniatowskiego. W 1813 pałac był jeszcze w dobrym stanie. W 1890 roku Wołczyn należał do Lucjana Moraczewskiego^[5]. Część zabudowań, w tym biblioteka i oranżeria, istniały jeszcze w 1893 roku. Zespół pałacowo-parkowy został doszczętnie zrujnowany po zakończeniu II wojny światowej, kiedy Wołczyn został włączony do Białoruskiej SRR.

Kościół św. Trójcy

Osobny artykuł: Kościół Trójcy Przenajświętszej w Wołczynie.

Po dawnym zespole pałacowo-parkowym pozostał barokowy kościół Świętej Trójcy, wybudowany w latach 1729–1731 z fundacji kasztelana krakowskiego Stanisława Poniatowskiego wg projektu Johanna Sigmunda Deybla^[8] (lub Carla Friedricha Pöppelmanna). Prace wykończeniowe prowadzono w latach 1732-1733. Figury ewangelistów są autorstwa Johanna Chrisostoma Redlera i Michaela Dollingera, a sztukaterie warszawskiego rzeźbiarza Johanna Georga Plerscha^[8]. Chór muzyczny zbudowano w latach 1738-1743. Kościół został konsekrowany 21 lipca 1743 przez biskupa Franciszka Antoniego Kobielskiego^[5]. Cmentarz przykościelny otaczał otynkowany mur. W 1753 roku w krypcie pod ołtarzem pochowano 11-letniego Antoniego Czartoryskiego, a w 1754 roku podkomorzego wileńskiego Józefa Horaina^[5]. Przy kościele znajdował się cmentarz. W ramach represji po Powstaniu styczniowym, władze rosyjskie w 1866 roku odebrały kościół katolikom i dokonały przeróbek wyrywając marmurową podłogę, rozbierając kruchtę, ołtarz i chór, wywożąc trzy dzwony, ławki i zmieniając miejsce wejścia na od zachodu zamiast południowego. Zbudowano też nową odmienną stylistycznie kruchtę. Katolicy odzyskali zrujnowany kościół dopiero w 1918 roku. W 1924 roku wybudowano neobarokową plebanię^[5]. Kościół został zniszczony po 1945 roku w czasach ZSRR i odbudowany częściowo po 2009 roku.

19 listopada 1761 zawarli w Wołczynie związek małżeński: książę Adam Kazimierz Czartoryski i Izabela Czartoryska. Ślubu udzielał ks. biskup poznański Teodor Kazimierz Czartoryski.

W dniu 17 lipca 1938 w dawnym skarbcu w pn.-zach. aneksie kościoła zostały pochowane, przewiezione z przeznaczonego do rozbiórki kościoła św. Katarzyny w ówczesnym Leningradzie, zwłoki króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego. Po sprofanowaniu grobu w 1944 roku, kościół w 1945 roku zamieniono na magazyn nawozów sztucznych co doprowadziło do jego destrukcji. W 1988 roku resztki szczątków króla (drobiny kości i fragmenty szat) króla władze sowieckie po latach starań wydały władzom PRL. W 1995 złożono je w krypcie bazyliki archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie. Zrujnowany i pozbawiony od lat 80.XX wieku dachu kościół, w 2007 roku przejęła diecezja pińska Kościoła rzymskokatolickiego. W latach 2009–2013 kościół odbudowano z zewnątrz pod kierunkiem Wiktora Wilka z Zamościa. Przywrócono oryginalną orientację. Wnętrze nadal jest niewykończone.

Miasteczko

Regularnie rozplanowane miasteczko zostało założone wzdłuż szerokiej ulicy i obszernego prostokątnego placu z dwiema budowlami (prawdopodobnie studniami) pośrodku i cerkwią w pierzei^[5]. O miejskiej przeszłości osady świadczy słabo czytelny układ przestrzenny z rynkiem, przy którym wznosi się drewniana cerkiew prawosławna pw. św. Mikołaja i dawny żydowski dom modlitwy.

W Wołczynie znajduje się cmentarz katolicki z nagrobkami okolicznych ziemian i położony przy drodze do niego kirkut (kilkadziesiąt nagrobków z polnego kamienia), a także cmentarz prawosławny z kaplicą pw. św. Włodzimierza^[4].

Przy drodze do Motykał znajduje się nieczynny młyn wodny.

Przypisy

↑ Liczby ludności miejscowości obwodu brzeskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. (ros.).
↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
↑ Edmund Jan Osmańczyk: Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982, s. 408. ISBN 83-214-0092-2.
↑ ^a ^b Православный приход храма святителя Николая Чудотворца в д. Волчин. pravbrest.by. [dostęp 2021-01-27]. (ros.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Materiały do Dziejów Sztuki Sakralnej, Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa brzeskolitewskiego, Część V, tom 1., Praca zbiorowa, Marcin Zgliński (red. nauk.), data wydania: 2013, ISBN 978-83-63463-10-6
↑ Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 106.
↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1501 .
↑ ^a ^b WojciechW. Walczak WojciechW., KarolK. Łopatecki KarolK., Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, tom 4, Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, 1 grudnia 2013, ISBN 978-83-934920-7-7 [dostęp 2020-01-02] (pol.).

Bibliografia

Rafał Zubkowicz, Elena Vetrova, Aleksadnr Pańko, Andriej Abramczuk: Biała Podlaska – Brześć. Niedokryty wschód. Kraków: Amistad Sp. z.o.o – Program PolskaTurystycza.pl, 2008, s. 173. ISBN 978-83-7560-023-0.
Gabriela Pauszer-Klonowska „Pani na Puławach”
Roman Aftanazy, Materiały do dziejów rezydencji. T. II, Dawne województwa: brzesko-litewskie, nowogródzkie. Warszawa 1983, s. 183-192.

Linki zewnętrzne

Wołczyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 865 . (1893)
Grzegorz Józefczuk: Wołczyn czeka na króla Stasia. gazeta.pl Lublin, 2005-05-31. [dostęp 2011-01-09].

[spis-1] Liczby ludności miejscowości obwodu brzeskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. (ros.).

[2] Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).

[3] Edmund Jan Osmańczyk: Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1982, s. 408. ISBN 83-214-0092-2.

[epa-4] Православный приход храма святителя Николая Чудотворца в д. Волчин. pravbrest.by. [dostęp 2021-01-27]. (ros.).

[:1-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Materiały do Dziejów Sztuki Sakralnej, Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa brzeskolitewskiego, Część V, tom 1., Praca zbiorowa, Marcin Zgliński (red. nauk.), data wydania: 2013, ISBN 978-83-63463-10-6

[6] Вялікі гістарычны атлас Беларусі Т.2, Mińsk 2013, s. 106.

[7] Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1501 .

[:0-8] WojciechW. Walczak WojciechW., KarolK. Łopatecki KarolK., Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, tom 4, Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, 1 grudnia 2013, ISBN 978-83-934920-7-7 [dostęp 2020-01-02] (pol.).

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]