Wikipedia

Wilkowyja (powiat gnieźnieński)

wieś w województwie wielkopolskim, powiecie gnieźnieńskim

Wilkowyja (niem. Neu Paulsdorf[3]) – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie gnieźnieńskim, w gminie Kłecko, na zachodniej krawędzi doliny Jeziora Gorzuchowskiego.

Wilkowyja
wieś
Ilustracja
Uczniowie szkoły w Wilkowyi na zdjęciu wykonanym w 1924 roku
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Powiat

gnieźnieński

Gmina

Kłecko

Liczba ludności (2021)

387

Strefa numeracyjna

061

Kod pocztowy

62-270[2]

Tablice rejestracyjne

PGN

SIMC

0585472

Położenie na mapie gminy Kłecko
Mapa konturowa gminy Kłecko, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Wilkowyja”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Wilkowyja”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Wilkowyja”
Położenie na mapie powiatu gnieźnieńskiego
Mapa konturowa powiatu gnieźnieńskiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Wilkowyja”
Ziemia52°38′15″N 17°24′57″E/52,637500 17,415833[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Niemiecka mapa gminy Kłecko z 1919r, miejscowość Wilkowyja została zaznaczona jako Neu Paulsdorf

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa poznańskiego. Według Narodowego Spisu Powszechnego z 2021 roku Wilkowyję zamieszkiwało 387 mieszkańców, z czego 48,8% stanowiły kobiety, a 51,2% mężczyźni[4]. Główna część miejscowości z zabudowaniami mieszkalnymi jednorodzinnymi, znajduje się przy drodze powiatowej 2154P, która łączy Wilkowyję z Polską Wsią i drogą wojewódzką nr 190. W miejscowości znajdują się zabytkowe zabudowania z przełomu XIX i XX wieku, w tym dawny budynek dworu i szkoły, stara gorzelnia oraz zabytkowy cmentarz ewangelicki.

Historia

edytuj

Wilkowyja była wsią rycerską, własnością rodu Junoszy. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1580 roku, wieś płaciła wówczas dziesięcinę do Kłecka. Prawdopodobnie jednak osada istniała w tym miejscu dużo wcześniej, gdyż Wilkowyja jest wymieniana jako jedna z osad służebnych kłeckiego grodziska[5]. W 1793r. dziedzicem Wilkowyi był Mikołaj Węsierski[6]. W XIX wieku wieś była własnością rodziny Chełmickich[7], jednak w spisie z 1889 roku widnieje już jako posiadłość niemiecka[8]. 18.03.1908 roku miejscowość w wyniku połączenia z obszarem dworskim Polska Wieś (Gustsbezirke Paulsdorf) zmieniła nazwę na Neu Paulsdorf[9].

Demografia

edytuj

Wykres przedstawiający liczbę ludności wsi Wilkowyja na przestrzeni lat:

Źródła: 1893[10]; 1895[9]; 1910[9]; 1998[4]; 2002[4]; 2009[4]; 2011[4]; 2021[4]

Uwagi: W 1908 roku dokonano połączenia wsi Wilkowyja (95) z obszarem dworskim Polska Wieś (135)[11][9].

Nazwa

edytuj

Nazwa wsi prawdopodobnie wywodzi się od wilkowyjów, tj. łowców mających wabić wilki[12]. Na przestrzeni wieków wraz ze zmianami w języku nazwa osady ulegała wielokrotnym przekształceniom. Jan Długosz odnotowuje miejscowość jako Wylkowygye[13][14]. W dokumentach z 1580 roku wieś występuje już jako Wilkowiae[15]. W opracowaniu Poznańskiego Towarzystwa Nauk pt. Roczniki z 1891 roku, miejscowość została opisana jako Wyłkowyja[8], natomiast w dziewiętnastowiecznych dokumentach kościelnych nazwa Wilkowyji zapisywana była po łacinie jako Vylkovygye[16]. Od 1908 roku do czasu przyłączenia Wielkopolski do państwa polskiego oraz w czasie okupacji niemieckiej miejscowość nosiła niemiecką nazwę Neu Paulsdorf[9][17].

Powstańcy Wielkopolscy

edytuj

Z Wilkowyi pochodziło dwóch uczestników Powstania Wielkopolskiego odznaczonych Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym[18].

  1. Franciszek Baszczyński (ur. 1.01.1898) – od 4.02.1919 do 18.02.1919 jako ochotnik brał udział w Kompanii Jarocińskiej w walkach pod Miejską Górką, Sarnowem, Rawiczem, od 19.02.1919 do lipca 1921 służył w kompanii łączności 11 Pułku Strzelców Wielkopolskich, skąd został zwolniony do rezerwy
  2. Andrzej Urbaniak (ur. 26.10.1892) – od 27.12.1918 do 18.02.1919 pełnił służbę patrolową i wartowniczą w Poznaniu w dzielnicy Poznań-Jeżyce

Ciekawostki

edytuj
  • 30 września 1761 roku na wzgórzu Kuś, odzielającym Wilkowyję od Gorzuchowa odbył się jeden z ostatnich na ziemiach polskich proces o czary, w wyniku którego spalono na stosie 10 kobiet - zielarek pochodzących z Gorzuchowa. Najmłodsza skazana miała niespełna 13 lat. W 1776 roku, piętnaście lat po tym wydarzeniu sejm Rzeczypospolitej zakazał stosowania kary śmierci w tego typu procesach. Obecnie w tym miejscu w celu upamiętnienia kobiet znajduje się krzyż, tablica pamiątkowa, 10 kamieni symbolizujących skazane, a także figura przedstawiająca najmłodszą zielarkę[19][20][21].
  • W Wilkowyi do połowy XIX wieku znajdował się kamień, posiadający charakterystyczne wgniecenie przypominające kształtem ludzką stopę. Według lokalnej legendy powstanie tego kształt przypisywano św. Wojciechowi, który miał zatrzymać się w miejscowości podczas swojej wędrówki z Wągrowca do Gniezna. W 1858 roku głaz usunięto i użyto przy budowie mostu[22][10].
  • Według Słownika geograficznego Królestwa Polskiego z 1893 roku wieś zamieszkiwało 91 osób z czego 85 było wyznania katolickiego[10]. Powierzchnia miejscowości wynosiła wówczas 390 ha. W 1910 roku, dwa lata po połączeniu z obszarem dworskim Polska Wieś wieś liczyła 338 mieszkańców[23][9].
  • Miejscowość posiadała kilka, obecnie zanikłych przysiółków tj. Wilkowyszki, Bachorza, Białe Błoto, Zastawa i Koćmierz[10].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 148154
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1471 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. ↑ Neu Paulsdorf [online], Ehemalige Ostgebiete [dostęp 2022-06-15] (niem.).
  4. ↑ a b c d e f Wieś Wilkowyja (wielkopolskie) [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-04-13] (pol.).
  5. ↑ Kłecko - grodzisko "Barbara" [online], Szlak piastowski, 2015 [dostęp 2023-04-15] (pol.).
  6. ↑ Samorządowy serwis informacyjny Gminy Kłecko [online], web.archive.org, 15 października 2007 [dostęp 2023-04-14] [zarchiwizowane z adresu 2007-10-15] (pol.).
  7. ↑ Teodor Żychliński, Kronika żałobna rodzin wielkopolskich od 1863-1876 R.: z uwzględnieniem ważniejszych osobistości zmarłych w tym przeciągu czasu w innych dzielnicach Polski i na obczyźnie, czcionkami drukarni Jarosława Leitgebra, 1877 [dostęp 2023-04-22] (pol.).
  8. ↑ a b Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Roczniki, t. Tom XVIII, Poznań 1891 [dostęp 2023-04-23] (pol.).
  9. ↑ a b c d e f Willkommen bei Gemeindeverzeichnis.de [online], www.gemeindeverzeichnis.de, 17 września 2022 [dostęp 2023-04-15] (niem.).
  10. ↑ a b c d Wilkowyja, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 484.
  11. ↑ Liczby podane w nawiasach oznaczają liczbę ludności Wilkowyi i obszaru dworskiego Polska Wieś w 1895 roku.
  12. ↑ Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Roczniki, 1922, str. 471 [dostęp 2023-04-22] (pol.).
  13. ↑ Witold Taszycki, Onomastica, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1971 [dostęp 2023-04-25] (pol.).
  14. ↑ Slavia occidentalis, wyd. 5, Sprzedaż: Czytelnik, 1926, str. 378 [dostęp 2023-04-22] (pol.).
  15. ↑ Stanisław Kozierowski, Badania nazw topograficznych dzisiejszej archidyecezyi gnieźnieńskiej, Czionkami Druk. Dziennika, Poznańskiego, 1914 [dostęp 2023-04-22] (pol.).
  16. ↑ Joannes de Lasco, Liber beneficiorum Archidioecesis Gnesnensis, wyd. 2, Gniezno: Sumtibus Atypis J.B. Lange, 1881, str. 105 i 108 [dostęp 2023-04-22] (łac.).
  17. ↑ Rolf Jehke, Amtsbezirk Stadt und Land Klötzen (Wartheland) [online], www.territorial.de, 8 sierpnia 2011 [dostęp 2023-04-29] (niem.).
  18. ↑ Lista odznaczonych Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym [online], powstancy-wielkopolscy.pl [dostęp 2022-06-10] (pol.).
  19. ↑ Józef Dydyński, Wiadomości historyczne o mieście Kłecku, Gniezno: Drukiem J.B. Langiego, 1858, str. 108 [dostęp 2023-04-22] (pol.).
  20. ↑ Izabela Wielicka, Zielarki z Gorzuchowa - Wielkopolska-country.pl [online], www.wielkopolska-country.pl [dostęp 2023-04-15] (pol.).
  21. ↑ Hanna Komorowska-Bednarek, Powiat gnieźnieński. 10 kobiet z Gorzuchowa spalono na stosie. Czarowały czy leczyły ziołami? [FOTO] [online], Gniezno Nasze Miasto, 27 października 2022 [dostęp 2023-04-15] (pol.).
  22. ↑ Deutsche Gesellschaft für Anthhropologie, Ethnologie und Urgeschichte, Correspondenz-blatt, 1895 [dostęp 2023-04-22] (niem.).
  23. ↑ Raymond S. Wright, Meyers Orts - und Verkehrs-Lexikon des Deutschen Reichs, Baltimore, Maryland: Genealogical Publishing Com, 2000, str. 294, ISBN 978-0-8063-1635-2 [dostęp 2023-04-22] (niem.).
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Wilkowyja_(powiat_gnieźnieński)&oldid=75091399”