Walki o Rawicz

Walki o Rawicz – zbrojne wystąpienie polskich mieszkańców Rawicza i południowej Wielkopolski przeciwko państwu niemieckiemu w czasie powstania wielkopolskiego w 1919 roku.

Walki o Rawicz

powstanie wielkopolskie
Powstańcy wielkopolscy w okopach
Czas	9 lutego 1919
Miejsce	Rawicz
Terytorium	Wielkopolska
Wynik	zwycięstwo powstańców
Strony konfliktu
Powstańcy wielkopolscy Republika Weimarska
Dowódcy
gen. Adolf Kuczewski mjr Stanisław Taczak, ppor. Ignacy Busza
Siły
ok. 2100 powstańców ok. 2500 żołnierzy
brak współrzędnych

Przebieg

Powstanie wielkopolskie wybuchło 27 grudnia 1918 roku w Poznaniu. Przed wybuchem powstania niektóre gminy już wcześniej zniosły władzę niemiecką. Powstańcy w krótkim czasie opanowali Wielkopolskę z wyjątkiem północnych i południowo-zachodnich jej rubieży. Do 5 stycznia powstańcy opanowali: Czarnków, Jutrosin, Kruszwicę, Miejską Górkę, Strzelno, Wolsztyn, okrążyli Rawicz. Dla południowej części Wielkopolski, na wniosek Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu, 10 listopada 1918 roku utworzono Powiatową Radę Ludową w Rawiczu. Członkiem Rady był m.in. Ignacy Busza – zastępca komisarza Straży Ludowej, późniejszy dowódca powstania w Rawickim. Rada prowadziła działalność polityczną i propagandową. Od lutego 1919 roku dowódcą odcinka rawickiego został gen. Adolf Kuczewski (generał z mianowania Wielkopolskiej Rady Ludowej, zatwierdzony formalnie ze starszeństwem od czerwca 1919 roku).

Wybuch powstania w Rawickim zapoczątkowało wystąpienie ludności w Miejskiej Górce 5 stycznia 1919 roku. Dowództwo powstania podjęło decyzję zdobycia powiatowego Rawicza. Rawicz leżał w polu działania wielkopolskiego Frontu Południowego - dowódca Frontu ppor. Władysław Wawrzyniak. Dwie bitwy, stoczone w dniach 3/4 luty, 5/6 luty o Rawicz, zakończyły się niepowodzeniem. Siły powstańcze na Froncie Południowym liczyły ok. 2100 powstańców. Niemcy mieli w Rawiczu ok. 2,5 tys. żołnierzy, na wielkopolskim Froncie Południowym: cały garnizon leszczyński, 6 pułk grenadierów poznańskich, 1 pułk grenadierów wrocławskich, 1 i 4 pułk ułanów w Miliczu. Dysponowali także pociągiem pancernym, patrolującym trasę Leszno – Rawicz, oraz samolotem obserwacyjnym. Łącznie siły niemieckie w rejonie Frontu to ok. 15 tys. żołnierzy. Walki toczyły się w sąsiedztwie miasta, w okolicach Sarnowy, Słupi Kapitulnej, Zielonej Wsi. Dębna Polskiego. Powstańcy byli w okopach blisko miasta, jak mówią historycy widzieli jego zabudowania, słyszeli dźwięk dzwonów, jednak Rawicz do końca Powstania Wielkopolskiego pozostawał pod zarządem niemieckim. 19 lutego 1919 roku zawarto zawieszenie broni w walkach o Rawicz.

Nieopanowanie przez powstańców centrum powiatu rawickiego, Rawicza, nie zaprzestało walk wokół miasta na Froncie Południowym. Walki toczyły się w takich miejscowościach jak: Bojanowo, Kąkolewo, Poniec, Miejska Górka, Gościejewice, Słupia Kapitulna, Sowiny. 9 lutego udało się zatrzymać Niemców na wschód od Trzciela, 10 lutego zatrzymano atak niemiecki którego celem było przebicie pierścienia okrążenia pod Rawiczem, 10 lutego miała też miejsce krwawa bitwa o Słupię Kapitulną.

Walki powstańcze na tym terenie zakończyły się 16 lutego 1919 roku po rozejmie w Trewirze, który rozszerzał na front powstańczy zasady rozejmu w Compiègne kończącego I wojnę światową z 11 listopada 1918 roku. W połowie lutego 1919 roku państwa Ententy wymusili na Niemcach w Trewirze wstrzymanie działań przeciw Polakom w Wielkopolsce. Między oddziałami polskimi i niemieckimi wyznaczono linię demarkacyjną. Mimo przerwania działań dowództwo Polskie nie było pewne sukcesu i wzmacniało w miarę możliwości siły powstańcze na poszczególnych frontach. W połowie marca 1919 roku służbę lotniczą pełniła 2 Wielkopolska Eskadra Lotnicza, pod dowództwem podporucznika pilota Edmunda Norwid-Kudły znalazła się na Froncie Południowym. Lotnicy wykonywali loty rozpoznawcze z lotniska Klęka w okolicy Nowego Miasta nad Wartą. Eskadra przekraczała, w celach rozpoznawczych, granicę ze Śląskiem. Piloci w czasie lotów rozrzucali ulotki dla ludności polskiej. Na początku czerwca 1919 roku do działań bojowych przebazowano 3 Wielkopolską Eskadrę Lotniczą z bazowaniem na lotnisko w Górze k. Jarocina. Działała ona na pograniczu wielkopolsko - śląskim, rozpoznając ruchy wojsk niemieckich. Oprócz tego lotnicy rozrzucali ulotki dla ludności polskiej na Górnym Śląsku. Eskadra utraciła na tym obszarze dwa samoloty. Załoga jednego z samolotów została wzięta do niewoli, drugiego samolotu zdołała się przedrzeć do wojsk powstańczych. Obszary opanowane przez powstańców do 28 czerwca 1919 roku zostały przyznane Polsce, w tym południowe połacie Wielkopolski, jednak dopiero po ratyfikacji traktatu wersalskiego. W czasie trwania zawieszenia broni, na wniosek Polaków, w Rawiczu Niemcy usunęli dwa pomniki Wilhelma II i Fryderyka II. 16 stycznia 1920 roku żołnierze i ludność niemiecka demonstracyjnie wyjechali z Rawicza do Wrocławia. 17 stycznia w Rawiczu pojawili się ułani polscy. 17 stycznia 1920 roku po wejściu w życie traktatu wersalskiego, miasto Rawicz znalazło się ponownie w granicach Rzeczypospolitej.

Na cześć powstania w Rawickim w 1926 roku odsłonięto w Rawiczu Pomnik Żołnierza (zwany przed wojną „pomnikiem powstańców”) u którego stóp, na granitowej płycie umieszczono napis „Bojownikom powstań narodowych o wolną i niepodległą Polskę”. Pomnik ten w czasie II wojny okupant zniszczył. Został on odrestaurowany w 1980 r. Na cmentarzu parafialnym w Rawiczu w 1947 roku odsłonięto odbudowany obelisk (także zniszczony w czasie wojny) z napisem „Wyrazy hołdu dla spoczywających tu powstańców wielkopolskich, żołnierzy Wojska Polskiego i byłych więźniów politycznych walczących o wolność Ojczyzny”. Na terenie powiatu rawickiego w takich miejscowościach jak: Miejska Górka, Słupia Kapitulna, Golejewko, Zielona Wieś, Zakrzewo, Pakosław, Jutrosin, Szymanowo i inne, jest wiele pomników, tablic pamiątkowych, mogił zbiorowych i indywidualnych upamiętniających walki powstańców wielkopolskich.

Walki o Rawicz i okoliczne miejscowości w powstaniu wielkopolskim upamiętniono na jednej z tablic na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem „RAWICZ 9 II 1919”

Bibliografia

• Zbigniew Pilarczyk, Powstanie Wielkopolskie 1918/19 na ziemi rawickiej, Rawicz 1999.
• Józef Urbanowicz (red), Mała Encyklopedia Wojskowa, wyd. MON Warszawa 1971
• Piotr Bojarski, 97 rocznica powstania wielkopolskiego. Kolebka wielkopolskiego lotnictwa, wyd. Agora, alehistoria z 22.12.2015.
• Henryk P. Kosk, Generalicja Polska tom 1, wyd. Ajaks Pruszków 1998

Linki zewnętrzne

• Pierwsza bitwa rawicka, 3-4 lutego 1919 r. (mapa)
• Druga bitwa rawicka 5-6 lutego 1919 r. (mapa)