Szablon:Dobry artykuł/archiwum/2014/09

Aktualnie na stronie głównej

Ulica Hetmańska w Katowicach – ulica w Katowicach, położona w środkowo-zachodniej części miasta, biegnąca w całości przez dzielnicę Załęska Hałda-Brynów część zachodnia. Droga o długości 540 m i przebiegu zbliżonym do południkowego położona jest w Starej Ligocie, będącej wschodnią częścią Ligoty. W 1880 roku powstała przy niej pierwsza ligocka szkoła. Na mapie z 1883 roku zaznaczony jest budynek szkoły, natomiast jeszcze nie ma drogi w śladzie późniejszej ulicy Hetmańskiej. Została ona wytyczona na przełomie XIX i XX wieku zgodnie z południkowym rozłogiem pól uprawnych. W następnych latach przy ulicy zaczęły powstawać kamienice-familoki, a w czasach Polski Ludowej wielorodzinne bloki mieszkalne. Ulica jest siedzibą szeregu placówek handlowo-usługowych i instytucji publicznych, w tym filii urzędu pocztowego oraz instytucji oświatowo-wychowawczych. Czytaj więcej…

Inne Dobre Artykuły • Jak pisać w stylu encyklopedycznym?

Archiwum ekspozycji dobrych artykułów

Archiwum artykułów, które zostały umieszczone na stronie głównej w rubryce Dobry Artykuł.

1 września

Kampania bostońska – kampania rozpoczynająca wojnę o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Głównym jej elementem stała się mobilizacja sił milicyjnych i ich transformacja w Armię Kontynentalną. Pierwszą potyczką kampanii była bitwa pod Lexington i Concord 19 kwietnia 1775 roku, podczas której milicji udało się nie dopuścić do zagarnięcia przez wojska brytyjskie zapasów wojskowych zgromadzonych w Concord. Wycofujący się ku Bostonowi Brytyjczycy ponieśli spore straty, nękani ogniem coraz liczniejszej milicji. Zgromadzona milicja obległa Boston. Główne starcie z tego okresu, rozegrana 17 czerwca 1775 roku bitwa o Bunker Hill, była najbardziej krwawym starciem całej wojny. W lipcu 1775 roku George Washington przejął dowództwo nad milicją i przeorganizował ją w spójną armię. 4 marca 1776 roku rebelianci ufortyfikowali Dorchester Heights, uzbrajając je w działa zdolne ostrzeliwać Boston i stojące na jego redzie statki. Oblężenie i kampania zakończyły się 17 marca 1776 roku wycofaniem sił brytyjskich.

2 września

Likwidacja powstańczych szpitali na warszawskiej Starówce – wymordowanie przez oddziały Heinza Reinefartha i Oskara Dirlewangera rannych powstańców warszawskich, wziętych do niewoli na Starym Mieście. Masakra powstańczych szpitali miała miejsce 2 września 1944 roku. Niemcy zachowywali się w sposób bezwzględny i okrutny. Piwnice, w których ukrywali się cywile były obrzucane granatami lub podpalane za pomocą benzyny, a uciekających w popłochu ludzi mordowano ogniem broni maszynowej. Dopiero po pewnym czasie niemieckie dowództwo nakazało wstrzymać rzeź i usunąć poza obręb Starówki wszystkich cywilów zdolnych do poruszania się o własnych siłach. Ranni, chorzy, starcy i niedołężni mieli zostać zlikwidowani. Ofiarą masakry padło blisko 1000 rannych jeńców oraz kilka tysięcy osób cywilnych - razem nawet do 7000 ludzi. W tym samym czasie, wśród mordów, gwałtów i grabieży oddziały niemieckie wypędziły ze Starówki ocalałą ludność cywilną, którą kierowano do obozu przejściowego w Pruszkowie. Stamtąd większość mieszkańców Starówki została po pewnym czasie wywieziona do niemieckich obozów koncentracyjnych.

3 września

LEW EL2 – lokomotywa elektryczna produkowana w niemieckim zakładzie LEW Hennigsdorf w latach 1952-1988 dla kolei przemysłowych. Nadwozie EL2 to spawane z blach poszycie przymocowane do ramy z kształtowników. Całość wzmocniona jest blachami podłogowymi, pod którymi umieszczono balast oraz wentylatory chłodzące silniki trakcyjne. Przed i za kabiną maszynisty znajdują się przedziały maszynowe. Metalowe skrzynie, w których znajdują się bloki oporów rozruchowych, przyspawane są do podwozia. Napęd EL2 stanowią cztery silniki trakcyjne o łącznej maksymalnej mocy godzinnej wynoszącej 1320 kW, pozwalającej przy 28,5 km/h rozwinąć 164 kN siły pociągowej. Zatrzymanie pociągu umożliwiają jednostronne, żeliwne hamulce klockowe uruchamiane za pomocą dwóch tłoczków powietrznych. W ciągu 36 lat produkcji powstało 1380 lokomotyw LEW EL2. Prawie połowę z nich wykorzystywano w NRD, resztę wyeksportowano m.in. do Polski, Związku Radzieckiego, Bułgarii oraz Chińskiej Republiki Ludowej.

4 września

Jokne’am – miasto położone w Dystrykcie Północnym w Izraelu, które ze względu na bliskość Technionu w Hajfie, rozwija się jako centrum przedsiębiorstw nowych technologii. W jego otoczeniu znajdują się zalesione stoki masywu góry Karmel oraz wzgórza Wyżyny Menassesa, która od 2011 roku jest uznana przez UNESCO za rezerwat biosfery. Wszystkie te czynniki wpływają na atrakcyjność miasta Jokne’am, które łączy bogatą historię z nowoczesną współczesnością. Według danych Izraelskiego Centrum Danych Statystycznych w 2011 roku w mieście Jokne’am żyło ponad 19,5 tys. mieszkańców, z których 92,9% stanowili Żydzi. Herb Jokne’am został przyjęty w 1961 roku. Przedstawia góry będące w otoczeniu miasta. Do starożytnej historii nawiązuje wizerunek wieży, natomiast współczesność reprezentuje poprowadzony na dole kabel światłowodowy.

5 września

Siódma generacja – okres w historii gier komputerowych, który rozpoczął się w 2005 roku wypuszczeniem na rynek przez Microsoft konsoli gier wideo Xbox 360. W 2006 roku swoją premierę miały urządzenia siódmej generacji od Sony i Nintendo, czyli odpowiednio PlayStation 3 oraz Wii. W trakcie trwania tej generacji doszło do intensywnego rozwoju branży elektronicznej rozrywki. Spopularyzowano platformy dla graczy zawierające sklepy z dystrybucją elektroniczną, zajmujące się sprzedażą gier i DLC oraz pełniące funkcje zarządzania prawami cyfrowymi DRM, zawierające systemy osiągnięć oraz serwisy crowdfundingowe. Standardem stała się sprzedaż przepustek sezonowych, mikropłatności w darmowych i płatnych grach. Dzięki finansowaniu społecznościowemu oraz platformom dystrybucji elektronicznej sukces zaczęły odnosić gry niezależne. Za końcową datę siódmej generacji uznaje się przełom 2013 i 2014 roku, kiedy wydano konsole PlayStation 4 i Xbox One.

6 września

Sully Prudhomme – francuski poeta, początkowo przedstawiciel parnasizmu; twórca poematów filozoficznych. Pierwszą książkę Prudhomme wydał w roku 1865. Był to dwuczęściowy tom Stances et Poèmes. Wiersze spotkały się z entuzjastycznym przyjęciem. 10 grudnia 1901 roku został pierwszym w historii laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. W uzasadnieniu Komitetu Noblowskiego podano, że otrzymał ją za „wybitne osiągnięcia poetyckie, a zwłaszcza za idealizm, doskonałość artystyczną oraz niezwykłe połączenie duchowości i intelektu”. Decyzja Komitetu Noblowskiego wzbudziła ogólną konsternację i wywołała wiele krytycznych opinii, gdyż spodziewano się raczej, że ten zaszczyt spotka Lwa Tołstoja. Grono oburzonych pisarzy i krytyków szwedzkich wystosowało do rosyjskiego twórcy list otwarty z przeprosinami, kategorycznie odcinając się od decyzji Komitetu. Schorowany poeta nie mógł przyjąć nagrody osobiście. W jego imieniu odebrał ją minister Francji.

7 września

Kolumna Trójcy Świętej w Bystrzycy Kłodzkiej – pochodzący z 1736 roku barokowy monument, autorstwa Antona Jörga, stojący na rynku w Bystrzycy Kłodzkiej. Inspiracją dla tej kompozycji stał się dwunasty rozdział Apokalipsy św. Jana, o czym informuje inskrypcja wykuta na podstawie pomnika. Ze względu na rozmiary i bogactwo form ma on charakter monumentalny oraz cechuje się doskonałą równowagą elementów statycznych i dynamicznych. Kolumna powstała, aby chronić miasto od pożarów i zarazy, która w tym czasie dziesiątkowała okoliczną ludność. Pomnik był narzędziem propagandowym, mającym służyć umocnieniu wiary katolickiej i ideowej walce z protestantyzmem. Decyzją wojewódzkiego konserwatora zabytków z dnia 21 marca 1950 roku obiekt został wpisany do rejestru zabytków ruchomych.

8 września

Choroba Alzheimera – najczęstsza postać otępienia, nieuleczalna i postępująca choroba neurodegeneracyjna, prowadząca do śmierci pacjenta. Opisał ją po raz pierwszy niemiecki neuropatolog Alois Alzheimer w 1906 roku i choroba została nazwana jego nazwiskiem. Przyczyny i postęp choroby Alzheimera wciąż są słabo poznane. Badania wskazują, że wiąże się ona z plakami i splątkami neurofibrylarnymi w mózgu. Choć choroba przebiega inaczej u każdego pacjenta, występuje wiele często spotykanych objawów. Wczesne symptomy często są błędnie wiązane z wiekiem lub ze stresem. We wczesnych stadiach najczęstszym objawem jest trudność w przypominaniu sobie niedawnych zdarzeń. Obecnie możliwe jest jedynie leczenie objawowe. Nieznana jest terapia zatrzymująca czy odwracająca postępowanie choroby. Najczęściej spotyka się ją u osób po 65. roku życia, aczkolwiek pojawia się również wcześniej. W 2006 roku na świecie cierpiało na nią około 26,6 miliona osób. Przewiduje się, że w 2050 roku dotknie ona jedną na 85 osób.

9 września

Okręty podwodne typu Ko-hyoteki – japońskie miniaturowe okręty podwodne, budowane przed i podczas II wojny światowej w kilku różniących się pomiędzy sobą seriach. Otoczone ścisłą tajemnicą, były przeznaczone do zaskakujących akcji ofensywnych na terenie baz morskich przeciwnika. Na większą skalę zostały wykorzystane podczas nalotu na Pearl Harbor, ataków na porty w Sydney i w Diégo-Suarez na Madagaskarze oraz walk o Guadalcanal. Ich załogi nie odniosły spektakularnych sukcesów, w znaczącej większości ginąc w akcji. Na bazie konstrukcji typu Ko-hyoteki opracowano również projekty innych jednostek. Jedną z nich, zrealizowaną jedynie w prototypie, był podwodny stawiacz min, przystosowany do przenoszenia w miejsce torped czterech min morskich. Kilka okrętów typu Ko-hyoteki przetrwało do dnia dzisiejszego. Jeden z nich, prawdopodobnie M-18, wydobyty w 1960 roku z dna bazy w Pearl Harbor, jest eksponowany w japońskiej Akademii Marynarki Wojennej w Etajima.

10 września

Jan Józef Lipski – polski publicysta, krytyk i historyk literatury. Działacz opozycji demokratycznej w okresie PRL. Kawaler Orderu Orła Białego. Współzałożyciel Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej KOR. Członek zarządu Regionu NSZZ „Solidarność” Mazowsze. Wieloletni przewodniczący pozostającej w podziemiu wolnomularskiej loży Kopernik. Senator I kadencji z ramienia Komitetu Obywatelskiego. W październiku 1990 roku na XXV Kongresie Polskiej Partii Socjalistycznej w Warszawie, łączącym wszystkie nurty krajowej PPS oraz emigracyjną PPS, został wybrany na przewodniczącego Rady Naczelnej zjednoczonej organizacji i stał na jej czele do śmierci. Od 1995 roku organizowany jest Konkurs Prac Magisterskich im. Jana Józefa Lipskiego, którym zajmuje się stowarzyszenie Otwarta Rzeczpospolita.

11 września

Kakapo – gatunek dużego, nielotnego ptaka z rodziny kakapowatych. Rodzima i endemiczna papuga Nowej Zelandii. Jedyny nielotny, a zarazem najcięższy gatunek papugi na świecie. Kakapo posiada plamiste żółto-zielone upierzenie, szlarę wokół oczu, podobne do wibryssów pióra, duży szary dziób, krótkie nogi, długie palce u stóp oraz stosunkowo krótkie skrzydła i ogon. Niewątpliwie kombinacja różnych cech uczyniła ją jedyną papugą w swoim rodzaju. Prowadzi nocny tryb życia, jest roślinożerna, posiada niski wskaźnik podstawowej przemiany materii. Charakterystyczny jest brak opieki nad potomstwem ze strony samca. Ponadto kakapo jest jedyną papugą mającą poligyniczny system rozmnażania, zwany lek. Przypuszczalnie jest także jednym z najdłużej żyjących ptaków.

12 września

Buddyzm tybetański – odmiana buddyzmu, która jest główną religią Tybetu i regionów z nim sąsiadujących od czasu ustanowienia jej jako religii państwowej przez króla Trisong Decena panującego w Tybecie od roku 755 do 797. Jest to również pierwsza pod względem liczby wyznawców religia w Mongolii i w kilku republikach autonomicznych Rosji (np. Buriacji, Tuwy i Kałmucji). Cechą charakterystyczną buddyzmu tybetańskiego jest kultywowanie tantr wadżrajany. Przekazy hinajany istnieją obok przekazów mahajany w trzech zbiorach kanonu zawartych w Kangjurze i Tengjurze. Buddyzm tybetański oprócz dogłębnych praktyk bezpośrednio prowadzących do doświadczania natury rzeczywistości i natury umysłu zawiera również wiele kompleksowych doktryn na temat świata i umysłu. Liczba praktykujących tę religię jest obecnie trudna do oszacowania ze względu na sytuację Tybetańczyków w i poza ChRL oraz rozwój buddyzmu tybetańskiego w krajach Zachodu i Dalekiego Wschodu.

13 września

Arrows A18 – samochód Formuły 1, zaprojektowany przez Franka Derniego, Paula Bowena oraz Johna Barnarda dla zespołu Danka Arrows Yamaha na sezon 1997. Jego kierowcami byli Brytyjczyk Damon Hill, wcześniej jeżdżący dla Brabhama i Williamsa i Brazylijczyk Pedro Diniz, który wcześniej jeździł w zespołach Forti i Ligier. Głównym sponsorem zespołu była firma Danka. Arrows A18 był zupełnie nowym modelem, zaprojektowanym przez nowy sztab inżynierów. Prace nad nim rozpoczęły się w czerwcu 1996 roku. W modelu A18 użyto dziesięciocylindrowego silnika Yamaha OX11A o pojemności 2996 cm³. Był to ostatni silnik wyprodukowany pod nazwą Yamaha. Nadwozie bolidu stanowił wyprodukowany przez Arrowsa monocoque z włókna węglowego i materiałów kompozytowych. W całym sezonie 1997 zespół zdobył dziewięć punktów zajmując ósme miejsce w klasyfikacji konstruktorów.

14 września

Pacyfikacja Marymontu – fala mordów, podpaleń, grabieży i gwałtów, która przetoczyła się przez warszawski Marymont w czasie powstania warszawskiego. W dniach 14–15 września 1944 roku szturmujące Marymont formacje Wehrmachtu i wschodnich jednostek ochotniczych zamordowały kilkuset polskich cywilów, jak również wielu rannych i wziętych do niewoli żołnierzy Armii Krajowej. Ocalałych mieszkańców Marymontu Niemcy spędzili do gmachu CIWF na Bielanach, gdzie rosyjskojęzyczni kolaboranci dopuścili się licznych gwałtów na kobietach. Po krótkim pobycie w gmachu CIWF zgromadzona tam ludność została wywieziona do obozu przejściowego w Pruszkowie. Podczas walk o Marymont zbrodni na jeńcach i ludności cywilnej dokonywali przede wszystkim żołnierze Wehrmachtu, z dużym udziałem kolaborantów ze wschodnich jednostek ochotniczych. Odróżnia to Marymont od innych dzielnic Warszawy, gdzie największych okrucieństw wobec ludności cywilnej dopuszczały się zazwyczaj formacje SS i policji niemieckiej.

15 września

Codex Gigas – największy istniejący średniowieczny manuskrypt na świecie. Powstał na początku XIII wieku w Czechach, w benedyktyńskim klasztorze w Podlažicach. Przekazuje tekst Starego i Nowego Testamentu oraz szereg pozabiblijnych dodatków, wśród nich dzieła Józefa Flawiusza, Kronikę Czechów Kosmasa z Pragi oraz traktaty medyczne. W tekście biblijnym dla krytyków tekstu cennym jest tekst Dziejów Apostolskich oraz Apokalipsy św. Jana. Kodeks sławny jest z dwóch powodów: uchodzi za największy rękopis w Europie oraz z wizerunku diabła. Ze względu na ten wizerunek diabła jest również znany jako „Biblia Diabła” lub „Diabelska Biblia”. Olbrzymie rozmiary rękopisu oraz stosunkowo niewielkie litery powodują, że kodeks jest trudny w praktycznym użyciu. Obecnie jest przechowywany w Szwedzkiej Bibliotece Narodowej w Sztokholmie.

16 września

Niecierpek pospolity – gatunek roślin należący do rodziny niecierpkowatych. Jest to takson typowy dla rodzaju Impatiens liczącego ponad tysiąc gatunków. Niecierpek pospolity występuje w stanie dzikim w Azji, Ameryce Północnej i prawie całej Europie. W Polsce dość pospolity z wyjątkiem wyższych partii gór. Rośnie w lasach w miejscach wilgotnych. Jest to roślina jednoroczna, której nasiona rozsiewane są po wystrzeleniu ich przez silnie i nagle skręcające się ścianki owoców. Zwijają się one gwałtownie, gdy tylko dojrzeją, po dotknięciu lub potrząśnięciu. Naukowa nazwa rodzajowa stworzona została przez Remberta Dodoensa i zachowana przez Karola Linneusza od łacińskiego słowa oznaczającego „niecierpliwy, drażliwy, niewytrzymały”. Nazwa ta nadana została tej roślinie, a w ślad za nią rodzajowi od łatwo pękających przy byle dotknięciu owoców. Dawniej roślina wykorzystywana była jako jadalna i lecznicza oraz służyła do farbowania włosów i wełny.

17 września

Karabin wz. 98a – polski karabin powtarzalny z okresu międzywojennego. Karabin wz. 98a był odmianą niemieckiego karabinu Gewehr 98. Podstawową zmianą w stosunku do pierwowzoru był celownik, w tym przypadku był bowiem ramieniowo-krzywiznowy, z krzywizną w podstawie. Ponadto bączek tylny karabinu wz. 98a pochodził z kbk wz. 29. Karabin wprowadzono do produkcji w Fabryce Broni w Radomiu w 1936 roku. W okresie kampanii wrześniowej karabiny wz. 98a (obok wcześniej wyprodukowanych wz. 98) stanowiły podstawowe uzbrojenie kompanii strzeleckich piechoty Wojska Polskiego. Po zakończeniu kampanii część karabinów wz. 98a trafiła w ręce niemieckie i została przyjęta na wyposażenie Wehrmachtu pod oznaczeniem Gewehr 299(p), inne zaś wykorzystywano w partyzantce. Łącznie wyprodukowano ok. 70 tysięcy sztuk karabinu wz. 98a.

18 września

Pitirim – ósmy patriarcha moskiewski i całej Rusi, sprawujący urząd od lipca 1672 roku do śmierci. Pierwsze wzmianki na jego temat dotyczą objęcia urzędu przełożonego monasteru Przemienienia Pańskiego i św. Eutymiusza w Suzdalu z godnością archimandryty. Następnie od 1654 do 1655 roku pełnił analogiczne obowiązki w moskiewskim Monasterze Nowospasskim. Od 1655 do 1664 roku był metropolitą krutickim. W latach 1658–1664 tymczasowo administrował Patriarchatem Moskiewskim, zastępując urzędującego patriarchę Nikona, który wycofał się z życia publicznego, nie rezygnując jednak ze sprawowanej godności. Wbrew swoim oczekiwaniom, nie został jednak wybrany na następcę Nikona, gdyż car Aleksy I uznał za najodpowiedniejszego kandydata przełożonego Ławry Troicko-Siergijewskiej, archimandrytę Joazafa II. Pitirim został patriarchą moskiewskim i całej Rusi dopiero po śmierci Joazafa II w lutym 1672 roku, jednak podeszły wiek i zły stan zdrowia uniemożliwiły mu rozwinięcie szerszej działalności.

19 września

Chomik europejski – gatunek gryzonia z rodziny chomikowatych, największy gatunek z podrodziny chomików i jedyny przedstawiciel rodzaju Cricetus. Gatunek synantropijny wywodzący się ze środowisk stepowych. W Europie mieszka siedem gatunków z rodziny chomikowatych, ale chomik europejski jest jedynym, który rozprzestrzenił się szeroko w Eurazji i zajmuje tereny od Chin aż po Holandię i Belgię. Jest uznawany za poważnego szkodnika upraw rolnych człowieka. Zakres ochrony C. cricetus w Europie jest bardzo zróżnicowany. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) w wydanej w 2002 roku edycji Czerwonej Księgi Gatunków Zagrożonych zaliczała C. cricetus do kategorii gatunków najmniejszej troski. Ze względu na rzadkie występowanie został w Polsce wpisany na narodową listę gatunków prawnie chronionych. W 1995 roku został uznany za gatunek chroniony.

20 września

Nowa Wieś Grodziska – nieczynna od 2000 roku stacja kolejowa w Nowej Wsi Grodziskiej, w województwie dolnośląskim. Stacja została otwarta 1 grudnia 1895 roku wraz z linią kolejową do Lwówka Śląskiego. W przeszłości stacja była lokalnym węzłem kolejowym, gdzie swój początek miała linia dawnej Kolejki Bolesławieckiej. Pierwotny układ torowy stacji to dwa tory główne zasadnicze i 7–9 torów dodatkowych. Po zamknięciu linii tory uległy degradacji oraz stały się nieprzejezdne. Według stanu z 2005 roku na stacji znajdowały się jedynie dwa tory, a reszta została rozebrana. Na stacji znajdują się dwa perony, które są w złym stanie technicznym. Stacja posiada budynek dworca kolejowego, w którym mieściła się nastawnia. Budynek jest ceglany, dwukondygnacyjny. Obecnie pełni funkcje mieszkalne.

21 września

Francja w Konkursie Piosenki Eurowizji dla Dzieci – Francja wystąpiła w Konkursie Piosenki Eurowizji dla Dzieci tylko raz, podczas konkursu w 2004 roku. Konkursem zajął się wówczas francuski nadawca publiczny – France Télévisions, a jej reprezentantem został Thomas Pontier. Wokalista zaśpiewał skomponowany przez siebie utwór Si on voulait bien. W koncercie finałowym, zorganizowanym w Lillehammer, Pontier wystąpił jako szósty. Zajął ostatecznie 6. miejsce w klasyfikacji końcowej, zdobywając łącznie 78 punktów. W czerwcu 2005 roku szef francuskiej delegacji konkursowej Bruno Berberes poinformował, iż Francja nie weźmie udziału w 3. Konkursie Piosenki Eurowizji dla Dzieci.

22 września

Codex Gigas – największy istniejący średniowieczny manuskrypt na świecie. Powstał na początku XIII wieku w Czechach, w benedyktyńskim klasztorze w Podlažicach. Przekazuje tekst Starego i Nowego Testamentu oraz szereg pozabiblijnych dodatków, wśród nich dzieła Józefa Flawiusza, Kronikę Czechów Kosmasa z Pragi oraz traktaty medyczne. W tekście biblijnym dla krytyków tekstu cennym jest tekst Dziejów Apostolskich oraz Apokalipsy św. Jana. Kodeks sławny jest z dwóch powodów: uchodzi za największy rękopis w Europie oraz z wizerunku diabła. Ze względu na ten wizerunek diabła jest również znany jako „Biblia Diabła” lub „Diabelska Biblia”. Olbrzymie rozmiary rękopisu oraz stosunkowo niewielkie litery powodują, że kodeks jest trudny w praktycznym użyciu. Obecnie jest przechowywany w Szwedzkiej Bibliotece Narodowej w Sztokholmie.

23 września

Niecierpek pospolity – gatunek roślin należący do rodziny niecierpkowatych. Jest to takson typowy dla rodzaju Impatiens liczącego ponad tysiąc gatunków. Niecierpek pospolity występuje w stanie dzikim w Azji, Ameryce Północnej i prawie całej Europie. W Polsce dość pospolity z wyjątkiem wyższych partii gór. Rośnie w lasach w miejscach wilgotnych. Jest to roślina jednoroczna, której nasiona rozsiewane są po wystrzeleniu ich przez silnie i nagle skręcające się ścianki owoców. Zwijają się one gwałtownie, gdy tylko dojrzeją, po dotknięciu lub potrząśnięciu. Naukowa nazwa rodzajowa stworzona została przez Remberta Dodoensa i zachowana przez Karola Linneusza od łacińskiego słowa oznaczającego „niecierpliwy, drażliwy, niewytrzymały”. Nazwa ta nadana została tej roślinie, a w ślad za nią rodzajowi od łatwo pękających przy byle dotknięciu owoców. Dawniej roślina wykorzystywana była jako jadalna i lecznicza oraz służyła do farbowania włosów i wełny.

24 września

Karabin wz. 98a – polski karabin powtarzalny z okresu międzywojennego. Karabin wz. 98a był odmianą niemieckiego karabinu Gewehr 98. Podstawową zmianą w stosunku do pierwowzoru był celownik, w tym przypadku był bowiem ramieniowo-krzywiznowy, z krzywizną w podstawie. Ponadto bączek tylny karabinu wz. 98a pochodził z kbk wz. 29. Karabin wprowadzono do produkcji w Fabryce Broni w Radomiu w 1936 roku. W okresie kampanii wrześniowej karabiny wz. 98a (obok wcześniej wyprodukowanych wz. 98) stanowiły podstawowe uzbrojenie kompanii strzeleckich piechoty Wojska Polskiego. Po zakończeniu kampanii część karabinów wz. 98a trafiła w ręce niemieckie i została przyjęta na wyposażenie Wehrmachtu pod oznaczeniem Gewehr 299(p), inne zaś wykorzystywano w partyzantce. Łącznie wyprodukowano ok. 70 tysięcy sztuk karabinu wz. 98a.

25 września

Krążowniki liniowe typu Ersatz Yorck – typ krążowników liniowych zamówionych przez Kaiserliche Marine w kwietniu 1915 roku. Nazwa pochodzi od planów niemieckich, według których pierwsza jednostka nowego typu miała zastąpić krążownik pancerny SMS Yorck, który zatonął po wpłynięciu na minę w 1914 roku. Nowe okręty były nieznacznie powiększoną wersją krążowników liniowych typu Mackensen. Miały mieć główne uzbrojenie składające się z dział kal. 380 mm, w przeciwieństwie do poprzedników, które planowano uzbroić w działa kal. 350 mm. Spaliny z kotłowni miały być odprowadzane przez jeden masywny komin. Trzy okręty zostały zamówione początkowo jako część typu Mackensen, ale projekt zmieniono, gdy szczegóły charakterystyk technicznych brytyjskich krążowników liniowych typu Admiral zostały zdobyte przez niemiecki wywiad. Podobnie jak jednostki typu Mackensen, także okręty typu Ersatz Yorck nie zostały ukończone. Głównym tego powodem były zmiany w priorytetach wojennych dowództwa Kaiserliche Marine.

26 września

Eric Alfred Havelock – brytyjski filolog klasyczny, związany przez większość życia z Kanadą i Stanami Zjednoczonymi. Był jednym z czołowych przedstawicieli teorii piśmienności. Wskazując na konsekwencje przejścia od społeczeństwa oralnego do piśmiennego, zaproponował nowe odczytanie starożytnej tradycji filozoficznej. W 1947 roku Havelock przyjął posadę na Harvard University w Cambridge w stanie Massachusetts. W tym okresie zajął się tłumaczeniem i komentowaniem Prometeusza w okowach Ajschylosa. Podjął też próbę wykazania wyraźnego rozdziału pomiędzy myślą Platona czy Arystotelesa, a całą późniejszą tradycją filozoficzną. W wydanym w 1966 roku artykule, badał oralny charakter twórczości presokratyków. Wykazywał, że głównym zadaniem filozofów przedsokratejskich nie był wcale rozwój poszczególnych doktryn filozoficznych, lecz przekształcenie archaicznego języka tak, aby umożliwiał nowe ujmowanie rzeczywistości, które odpowiadałoby kulturze piśmiennej.

27 września

Auroraceratops – rodzaj roślinożernego dinozaura z grupy ceratopsów, opisanego w 2005 roku na podstawie holotypowego szkieletu znalezionego w chińskiej prowincji Gansu. Cechował się krótkim pyskiem o szerokich kościach nosowych. Niektóre z jego cech występują również u bazalnych neoceratopsów, jak liaoceratops czy archeoceratops, inne dzieli z kolei z przedstawicielami grupy Coronosauria. W rezultacie uznano go za najbliższą temu kladowi grupę zewnętrzną, a zarazem jednego z najbardziej zaawansowanych ewolucyjnie ceratopsów kredy wczesnej. Nazwa rodzajowa bierze źródłosłów od łacińskiego wyrazu aurora oznaczającego świt, co odnosi się do pozycji auroraceratopsa na drzewie rodowym neoceratopsów. Angielskie tłumaczenie tego słowa, dawn, stanowi także imię żony jednego z badaczy, Petera Dodsona. Z kolei epitet gatunkowy gatunku typowego odwołuje się do pomarszczonych kości czaszki.

28 września

Tyb6-3406 – parowóz wąskotorowy – tendrzak na tor o rozstawie szyn 1000 mm, zbudowany w 1920 roku w zakładach J.A. Maffei, używany na PKP. Oba parowozy przetrwały II wojnę światową, ukryte pod jej koniec przez pracowników kolei pod Grójcem, i po wyzwoleniu podjęły służbę na Kolei Grójeckiej, włączonej w 1949 roku w skład PKP. W 1959 roku parowozy zostały przeniesione z Kolei Grójeckiej na Pomorskie Koleje Wąskotorowe, do parowozowni Białogard. W 1970 roku, jeden z parowozów został wycofany ze służby i przeznaczony do złomowania, drugi zaś został przekazany do Muzeum Kolejnictwa w Warszawie. Początkowo Tyb6-3406, miał układ osi C, następnie przebudowany na C1. Główną wadą lokomotyw był ich niewielki zapas węgla i wody, powodujący ich ograniczony zasięg i konieczność korzystania z utworzonych na trasie kolei podręcznych składów opału.

29 września

Józef Wybicki – polski pisarz i polityk, autor słów polskiego hymnu narodowego – Mazurka Dąbrowskiego. Z wykształcenia prawnik, działalność polityczną rozpoczął w wieku 20 lat jako poseł na sejm w I Rzeczypospolitej. Jego protest przeciw wszystkim aktom Sejmu Repninowskiego uznawany jest za jedną z ostatnich prób pozytywnego zastosowania liberum veto. Uczestnik konfederacji barskiej, na polecenie dowództwa konfederacji jeździł z poufnymi misjami do krajów europejskich. Współdziałał w Legionach Polskich we Włoszech, w których powstanie w 1797 miał znaczący wkład. Podczas wizyty w obozie legionów we Włoszech w 1797 roku stworzył słowa pieśni, która stała się później polskim hymnem narodowym. W 1807 roku przyczynił się do utworzenia Księstwa Warszawskiego, którego był jednym z czołowych polityków. Autor wspomnień, wielu pism politycznych i utworów literackich (dramatów, oper, komedii, wierszy), z których w powszechnej świadomości Polaków zachował się jedynie Mazurek Dąbrowskiego.

30 września

Codex Athous Dionysius – grecki kodeks uncjalny Nowego Testamentu z tekstem czterech Ewangelii, paleograficznie datowany na IX wiek. Kodeks zawiera 259 pergaminowych kart (22 na 16 cm). Zawiera marginalia oraz księgi liturgiczne. Na końcu rękopisu umieszczone zostały księgi liturgiczne z żywotami świętych: Synaksarion i Menologium. Na marginesach oznakowane zostały teksty wykorzystywane do czytań liturgicznych, dzięki czemu rękopis został przystosowany do użytku liturgicznego. Przed każdą Ewangelią znajdują się portrety Ewangelistów. Zawiera ponadto noty muzyczne, noty marginalne i numery στιχοι na końcu każdej Ewangelii. Tekst reprezentuje bizantyńską tradycję tekstualną, jest nisko oceniany przez biblistów i rzadko cytowany w krytycznych wydaniach Nοwego Testamentu. Kodeks przechowywany jest w klasztorze św. Dionizego, na Górze Athos w Grecji.