Komisariat Straży Granicznej „Dzietrzkowice”
Komisariat Straży Granicznej „Dzietrzkowice” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie | |
| Rozformowanie | |
| Tradycje | |
| Rodowód | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja |
Dzietrzkowice (1928-1939) |
| Formacja | |
| Podległość | |
Geneza
edytujNa wniosek Ministerstwa Skarbu, uchwałą z 10 marca 1920 roku, powołano do życia Straż Celną[1]. W 1921 roku w Dzietrzkowicach stacjonował sztab 1 kompanii 4 batalionu celnego[2]. Od połowy 1921 roku jednostki Straży Celnej rozpoczęły przejmowanie odcinków granicy od pododdziałów Batalionów Celnych[3]. Proces tworzenia Straży Celnej trwał do końca 1922 roku[4]. Komisariat Straży Celnej „Gola”, wraz ze swoimi placówkami granicznymi, wszedł w podporządkowanie Inspektoratu Granicznego Straży Celnej „Praszka”[5].
W drugiej połowie 1927 roku przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej[6]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozkazem nr 3 z 25 kwietnia 1928 roku w sprawie organizacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski powołał komisariat Straży Granicznej „Dzietrzkowice”, który przejął ochronę granicy od rozwiązywanego komisariatu Straży Celnej[7].
Formowanie i zmiany organizacyjne
edytujRozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną[8]. Rozkazem nr 3 z 25 kwietnia 1928 roku w sprawie organizacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Dzietrzkowice” do Inspektoratu Granicznego nr 13 „Wieluń” i określił jego strukturę organizacyjną[9]. Już 15 września 1928 dowódca Straży Granicznej rozkazem nr 7 w sprawie zmian dyslokacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego podpisanym w zastępstwie przez mjr. Wacława Szpilczyńskiego potwierdził organizację komisariatu[10]. Rozkazem nr 11 z 9 stycznia 1930 roku reorganizacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski ustalił numer i nową organizację komisariatu[11]. Rozkazem nr 3/31 zastępcy komendanta Straży Granicznej płk Emila Czaplińskiego z 5 sierpnia 1931 roku podplacówkę Bezula przemianowano na placówkę I linii[12]. Rozkazem nr 3 z 31 grudnia 1938 roku w sprawach reorganizacji jednostek na terenach Śląskiego, Zachodniomałopolskiego i Wschodniomałopolskiego okręgów Straży Granicznej, a także utworzenia nowych komisariatów i placówek, komendant Straży Granicznej płk Jan Gorzechowski zniósł placówkę II linii „Skomlin”[13]. Rozkazem nr 12 z 14 lipca 1939 roku w sprawie reorganizacji placówek II linii i posterunków wywiadowczych oraz obsady personalnej, komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma zniósł posterunek SG „Wieruszów” i placówkę II linii „Bolesławiec”[14]. Z dniem 18 marca 1939 roku powołano 60 rezerwistów i zorganizowano z nich jeden pluton wzmocnienia[15] Rozkazem nr 13 z 31 lipca 1939 roku w sprawach [...] przeniesienia siedzib i zmiany przydziałów jednostek organizacyjnych, komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma przeniósł siedzibę komisariatu i placówkę II linii „Dzietrzkowice” do m. Radostów[16]. Tym samym rozkazem przeniósł placówkę I linii „Bezula” do Dzietrzkowic[16].
- Dyslokacja, obsada i zakwaterowanie
Na dzień 1 stycznia 1932[17]:
| jednostka SG | dyslokacja | obsada | zakwaterowanie | ||
|---|---|---|---|---|---|
| oficerowie | szeregowi | skoszarowani | nieskoszarowani | ||
| komisariat | Dzietrzkowice | 1 | 1 | – | 1 |
| placówki I linii | Chróścin | – | 8 | – | 8 |
| Gola | – | 10 | – | 10 | |
| Wójcin | – | 8 | – | 8 | |
| Krupka | – | 8 | 8 | – | |
| Bezula | – | 4 | 4 | – | |
| Toplin | – | 9 | 5 | 4 | |
| placówki II linii | Bolesławiec | – | 3 | – | 3 |
| Dzietrzkowice | – | 5 | – | 5 | |
| Skomlin | – | 4 | – | 4 | |
| Razem | 1 | 60 | 17 | 43 | |
Służba graniczna
edytujSiedziba komisariatu mieściła się w wynajętym przez skarb państwa budynku[18]. Komisariat do dyspozycji posiadał dwa konie z bryczką. Każdy strażnik dysponował własnym rowerem. Jedyny służbowy rower wykorzystywany był przede wszystkim do dowożenia korespondencji ze Skomlina[18].
Kierownik Inspektoratu Granicznego „Wieluń” w dodatku do rozkazu organizacyjnego nr 3 z 19 lipca 1930 roku określił granice komisariatu[19]:
- granica północna: od kamienia granicznego nr 1 w kierunku północnym wzdłuż Prosny do Dobrygościa;
- granica wewnętrzna: od Dobrygościa drogą przez Mieleszyn do Jawora, następnie przez zbocze wzgórza 188 do Klasaka, dalej Pustkowie Klasak do Skomlina (wył.), następnie w kierunku południowo-wschodnim przez zbocze wzgórza 198 do folwarku Wróblew;
- granica południowa: od kamienia granicznego nr 22 w kierunku północno-wschodnim przez folwark Grobla Królewska wzdłuż drogi Grobla–Wróblew do Wróblewa
- Wydarzenia
Opis wydarzeń w 1931 roku[20]:
Praca w organizacjach wojskowych i społecznych
W roku 1931 zorganizowano dzięki staraniom tutejszego Komisariatu oddziały Związku Strzeleckiego w następujących miejscowościach: w Dzietrzkowicach, Łubnicach, Wójcinie i Goli. Związki Strzeleckie zawdzięczają swoje wyniki dużej inicjatywie instruktorów spośród szeregowych Straży Granicznej. Praca P.W. i W. F. na terenie tutejszego Komisariatu rozwija się bardzo pomyślnie. Komisariat wyznaczył do pracy instruktorskiej P.W. 8 szeregowych. Na odcinku tutejszego Komisariatu istnieje już w sumie 10 oddziałów Związku Strzeleckiego, które liczą ogólnie 265 członków. Za ofiarną pracę na polu P.W. podano dwóch szeregowych wraz z Komendantem Komisariatu do odznaczenia. W miesiącu październiku 1931 r. odbyły się na terenie tutejszego Komisariatu wspólnie z oddziałami P.W. zawody strzelecko – łuczne z broni mało kalibrowej. W zawodach tych 19 szeregowych zdobyło odznaki strzeleckie 3 klasy.
Wyniki służbowe
W roku 1931 udaremniono przemyt na łączną sumę zł. 2.812,05 gr. oraz zatrzymano 88 osób za nielegalne przekroczenie granicy.
Opis wydarzeń w 1932 roku[21]:
Praca w organizacjach i społeczna
Staraniem kierownika Komisariatu w 1932 roku został utworzony 2 szwadron P.W. "Krakusów" przy 10 Dywizji p.p składający się z 3 konnych oddziałów: w Wieluniu, Skomlinie i Mokrsku. Ogółem na terenie odcinka Komisariatu istnieje 10 oddziałów Związku Strzeleckiego i 3 oddziały "Krakusów", szkoleniem których zajmuje się kierownik Komisariatu i 9 szeregowych.
Wyniki służbowe
W roku 1932 udaremniono przemyt na ogólną sumę zł 7.949,45 gr.
Opis wydarzeń w 1936 roku[22]:
Obchody uroczystości w dniu 11 listopada 1936 r. Dnia 10 listopada o godz. 19 odbył się capstrzyk, zaś dnia 11 listopada o godz. 8:15 zbiórka oddziałów P.W. i Związku Rezerwistów przed Komisariatem w Dzietrzkowicach i raport, po czym o godz. 8:30 odmarsz na nabożeństwo do miejscowego kościoła parafialnego. Po nabożeństwie pochód oddziałów przez wieś zakończony defiladą, którą przyjął kierownik Komisariatu w obecności przedstawicieli władzy administracyjnej i nauczycieli. W uroczystości brały udział: drużyna Straży Granicznej, P.W., Straż Pożarna, Związek Rezerwistów, Harcerstwo, Orkiestra i dziatwa szkolna z nauczycielami na czele. Po defiladzie przed frontem Straży Granicznej odczytano rozkaz K.S.G nr. 9/36. Siedziby Komisariatu i placówek udekorowano zielenią i chorągiewkami w barwach narodowych.
Opis wydarzeń w 1939 roku[15]:
Wzmocnienie granicy
Z dniem 18.04.1939 r. powołano 60 rezerwistów i zorganizowano jeden pluton, który umieszczony został w sali Straży Pożarnej i organistówce miejscowości Dzietrzkowice.
- Sąsiednie komisariaty
Funkcjonariusze komisariatu
edytuj| Kierownicy/komendanci komisariatu | |||
|---|---|---|---|
| stopień | imię i nazwisko | okres pełnienia służby | kolejne stanowisko |
| komisarz | ? Polański | był w 1930[23] – ? | |
| podkomisarz | Stefan Wojtkiewicz | był w 1932[24] – ? | kierownik komisariatu „Horodenka” |
| starszy przodownik | Stanisław Trzeciak[25] | 15 V 1937 – 16 XII 1937 | |
| podkomisarz | Józef Pawłusiewicz[a] | 1 XII 1937[26] – IX 1939[27] | |
| Zastępcy komendanta komisariatu | |||
| starszy strażnik | Zenon Mailich | 1 V 1939[28] – | |
Obsada personalna placówki :
Struktura organizacyjna
edytuj| data | IV 1928[9] | I 1930[30] | 1932[18] |
|---|---|---|---|
| komenda | Dzietrzkowice | Dzietrzkowice | Dzietrzkowice |
| placówki I linii | Chróścin | Chróścin | Chróścin |
| Gola | Gola | Gola | |
| Wójcin | Wójcin | Wójcin | |
| Krupka | Krupka | Krupka | |
| Toplin | Toplin | Toplin | |
| Bezula | |||
| placówki II linii | Bolesławiec | Bolesławiec | Bolesławiec |
| Dzietrzkowice | Dzietrzkowice | Dzietrzkowice | |
| Skomlin | Skomlin | Skomlin |
Uwagi
edytuj- ↑ Przybył z komisariatu Silna.
Przypisy
edytuj- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 130.
- ↑ OdeB batalionów celnych ↓, s. 4bc.
- ↑ Piekarz 2017 ↓, s. 28.
- ↑ Dominiczak 1975 ↓, s. 250.
- ↑ Kozłowski 2012 ↓, s. 25.
- ↑ Kula 1994 ↓, s. 40.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 22.
- ↑ Goryński 2012 ↓, s. 226.
- ↑ a b Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 23.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 33.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 71.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 78.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 137.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 173.
- ↑ a b Kronika komisariatu „Dzietrzkowice” ↓, s. 33/1939.
- ↑ a b Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 180.
- ↑ Kronika komisariatu „Dzietrzkowice” ↓, s. 2/1931.
- ↑ a b c Kronika komisariatu „Dzietrzkowice” ↓, s. 2/1932.
- ↑ Janiszewski 2006 ↓, s. 108.
- ↑ Kronika komisariatu „Dzietrzkowice” ↓, s. 5-6/1931.
- ↑ Kronika komisariatu „Dzietrzkowice” ↓, s. 12-13/1932.
- ↑ Kronika komisariatu „Dzietrzkowice” ↓, s. 11-12/1936.
- ↑ Rozkaz organizacyjny Komisariatu ↓, s. 1–2.
- ↑ Wykaz imienny Wlkp. IO ↓, s. 7.
- ↑ Kronika komisariatu „Dzietrzkowice” ↓, s. 18/1937.
- ↑ Kronika komisariatu „Dzietrzkowice” ↓, s. 21/1937.
- ↑ a b c Maślanka 2010 ↓, s. 152.
- ↑ Rozkazy Komendy SG ↓, s. 27/39.
- ↑ Kronika komisariatu „Dzietrzkowice” ↓, s. 26/1938.
- ↑ Jabłonowski i Polak 1999 ↓, s. 70.
Bibliografia
edytuj- Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1939. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
- Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Piotr Kozłowski. Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej – dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku. „Problemy Ochrony Granic”. 50, 2012. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej w Kętrzynie. ISSN 1505-1757.
- Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928–1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
- Dariusz Janiszewski. Placówki II linii i posterunki Straży Granicznej na terenie Inspektoratu Granicznego „Wieluń” w latach 1930–1931. „Biuletyn Centralnego Ośrodka Szkolenia Straży Granicznej”. 3, 2006. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1429-2505.
- Wykaz imienny oficerów i szeregowych Straży Granicznej Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego pracujących w Przysposobieniu Wojskowym → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Jan Maślanka: Dwory Weryho-Darewskich na tle dziejów.. Warszawa: Drukarnia Cyfrowa SR A-PRINT, 2010. ISBN 978-83-926795-2-3.
- Kronika komisariatu Straży Granicznej „Dzietrzkowice” z 1931–1939 roku → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin, sygn. 190/669,190/670 i 190/671
- Rozkazy Komendy Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Rozkaz organizacyjny komisariatu „Dzietrzkowice” nr 1 z 10 lipca 1930 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918 – 1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088.
- Ordre de Bataille batalionów celnych od numeru 1 do 19 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
- Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928-1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.