Dzban (określenie)
Dzban – potoczne określenie w języku polskim, funkcjonujące zwłaszcza w mowie młodzieżowej[1], oznaczające głupka lub kogoś, kto zrobił coś głupiego. Epitet ten ma charakter wieloznaczny i przypisuje się mu różne skojarzenia[2]. Wzrost popularności tego określenia został zaobserwowany w roku 2018[2].
Historia
edytujRodowód określenia „dzban” odnosi się do naczynia o tej nazwie; to jedna z metafor porównująca człowieka do naczynia[3]. Słowo w pierwotnym znaczeniu obecne jest m.in. w przypowieściach biblijnych, pieśniach Jana Kochanowskiego czy piosenkach Jacka Kaczmarskiego[4].
Najstarsze wystąpienia tego wyrazu w odniesieniu do osób w internecie pojawiły się około roku 2009. Rok później wyraz ten opisano w słowniku miejski.pl[2].
W grudniu 2018 słowo „dzban” zostało wybrane w plebiscycie na Młodzieżowe Słowo Roku (2018), organizowanym przez Wydawnictwo Naukowe PWN. Oddanych na nie zostało prawie 30% zgłoszeń, których łącznie wpłynęło prawie 10 tysięcy[5].
W komentarzu do plebiscytu na MSR z 2018 prof. Marek Łaziński napisał[4]:
Dlaczego „dzban” jest taki atrakcyjny? Bo ma ładne brzmienie, z rzadką w polszczyźnie grupą spółgłosek na początku. Dodałbym jeszcze, że ze słowem kluczem internetu, czyli „banem” w środku. A co więcej – pozwala omijać wszelkiego typu bany i ograniczenia na różnych forach, bo nie jest słowem uznawanym za wulgarne. A przede wszystkim jest to słowo, które łatwo przybiera w sieci postać wizualną. Jako część „pisanego języka mówionego” może być wklejane jako odpowiedź graficzna, ikoniczna – łatwo rozpoznawalne zdjęcie lub rysunek dzbana. Bywa też, niczym swoisty rebus językowy, komponowane graficznie w całe frazy. Na przykład tyleż popularna, co wulgarna fraza „k… jaki dzban!” doczekała się w tym roku wizualnej prezentacji w trzech dość wymownych fotografiach[4].
Jurorzy zwrócili uwagę, że wpływ na popularność tego określenia miał język używany przez popularnych twórców internetowych. Według dziennikarza Bartka Chacińskiego słowo to „zawdzięcza swoją karierę” youtuberowi Klocuchowi[6]. W swoich utworach wyraz w tym znaczeniu wykorzystali również wielkopolscy raperzy: Paluch i Śliwa[4].
Oprócz określenia „dzban” w praktyce językowej pojawiły się także wyrazy pochodne: dzbanizm i dzbaniara[1][2].
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ a b Maciej Malinowski, Dzban, [w:] Polszczyzna od ręki Pana Literki [online] [dostęp 2019-08-31].
- ↑ a b c d Marek Łaziński, Rozstrzygnięcie plebiscytu młodzieżowe słowo roku 2018 – komentarz Marka Łazińskiego [online], PWN [dostęp 2019-08-31].
- ↑ dzban, [w:] Ciekawostki językowe [online], PWN [dostęp 2019-08-31].
- ↑ a b c d Bartłomiej Chaciński, „Dzban” zostanie z nami na dłużej [online], Polityka.pl, 11 grudnia 2018 [dostęp 2018-12-17].
- ↑ Rozstrzygnięcie plebiscytu młodzieżowe słowo roku 2018!, [w:] Słownik Języka Polskiego [online], PWN [dostęp 2018-12-13].
- ↑ Natalia Szostak, Młodzieżowe słowo roku: „dzban”. Znaczy coś innego, niż sądzą dorośli [online], Wyborcza.pl, 10 grudnia 2018 [dostęp 2018-12-17].