Dopełnienie (językoznawstwo)
Dopełnienie – część zdania oznaczająca przedmiot czynności wyrażonej orzeczeniem zdania w stronie czynnej w sposób bezpośredni bądź pośredni[1].
W języku polskim występuje dopełnienie bliższe (zwykle w bierniku lub w zdaniach przeczących w dopełniaczu, rzadziej w narzędniku) oraz dopełnienie dalsze (w celowniku, narzędniku lub miejscowniku)[2].
Przykłady:
- Kot pije wodę – dopełnienie bliższe w bierniku.
- Pies nie pije mleka – dopełnienie bliższe w dopełniaczu.
- Dziecko daje mamie prezent – «prezent» to dopełnienie bliższe w bierniku, «mamie» to dopełnienie dalsze w celowniku.
- Marcin kieruje ciężarówką – dopełnienie bliższe w narzędniku.
- Adam zjada dużo chleba – dopełnienie bliższe w dopełniaczu.
Przy zamianie zdania na stronę bierną, dopełnienie bliższe staje się podmiotem, a dotychczasowy podmiot jest wprowadzany przez konstrukcje przez(e) + biernik[3], np.:
- prezent jest dawany mamie przez dziecko
- ciężarówka jest kierowana przez Marcina
Zdania takie nie mają dopełnienia bliższego, dopełnienie dalsze nie ulega zmianie.
W zależności od wzajemnego położenia podmiotu (S), orzeczenia (V) i dopełnienia (O) w typowym zdaniu, klasyfikuje się języki do jednej z sześciu grup[4]:
Przypisy
edytuj- ↑ Klemensiewicz 1953 ↓, s. 27.
- ↑ Klemensiewicz 1953 ↓, s. 28.
- ↑ Nagórko 2007 ↓, s. 105.
- ↑ Murray Gell-Mann, Merritt Ruhlen: The origin and evolution of word order. [w:] Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America [on-line]. [dostęp 2017-12-05].
Bibliografia
edytuj- Zenon Klemensiewicz: Zarys składni polskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1953.
- Alicja Nagórko: Zarys gramatyki polskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2007. ISBN 978-83-01-15390-8.