Burgfreiheit (Królewiec)

Burgfreiheit (pol. Wola Zamkowa) – do 1809 wolnizna (niem. Freiheit) położona obok zamku, po obu stronach południowego krańca Stawu Zamkowego, później część śródmieścia Królewca.

Powstała jeszcze w średniowieczu na przedzamczu, potem została rozszerzona i ok. 1500 otoczona murami obronnymi. Na jej terenie znajdowała się wtedy m.in. kaplica św. Marii Magdaleny, kaplica św. Krzyża, a także rzeźnia.

Przed 1945 po zachodniej stronie zamku, na granicy Starego Miasta, znajdował się plac Gesekusa (Gesekus-Platz), jeden z głównych węzłów komunikacyjnych miasta, z neogotyckim gmachem Poczty Głównej z 1902. W pobliżu, przy ul. Rycerskiej (Junkerstrasse), w XIX w. wzniesiono nowy kościół staromiejski. Przy ul. Księżniczek (Prinzessinenstrasse) do 1893 stał dom mieszkalny Immanuela Kanta.

Na północ od zamku, po zachodniej stronie stawu obok Ogrodu Królewskiego (Königsgarten), w XVIII w. wytyczono Plac Defilad (Paradeplatz), przy którym zaczęto wznosić kościół garnizonowy, zamiaru tego jednak nie zrealizowano. W początkach XIX w. na jego fundamentach powstał teatr miejski, a w pobliżu w połowie stulecia postawiono nowy gmach Uniwersytetu, okazały pomnik konny Fryderyka Wilhelma III i później pomnik Immanuela Kanta.

Między zamkiem a stawem był położony plac Menniczy (Münzplatz) z pomnikiem księcia Albrechta z 1891 (Friedrich Reusch).

Na wschód od zamku przebiegała ul. Francuska (Franzözische Strasse), zamieszkana od 1686 przez uchodźców hugenockich z Francji. W pobliżu wznosił się Burgkirche, do 1819 zwany kościołem reformowanym, służący wiernym języka niemieckiego. Była to duża barokowa budowla z lat 1690–1701, wzorowana na Nowym Kościele w Hadze (proj. Johann Arnold Nering). Poświęcenie nastąpiło w związku uroczystościami koronacyjnymi Fryderyka Wilhelma I. Wieża, na której planowano wysoki hełm, pozostała nieukończona. Wieloboczna nawa kościoła, zniszczonego podczas nalotu w 1944, została wysadzona w powietrze 1954, ruiny wieży przetrwały do 1969. Obok, od 1658, znajdowała się szkoła reformowana, w której nabożeństwa odprawiali Francuzi do czasu zbudowania własnego kościoła na Neue Sorge.

W 1701 z okazji koronacji Fryderyka I król starał się o przekształcenie wolnizny w kolejne miasto królewieckie – Friedrichstadt – co uniemożliwił solidarny opór trzech starszych miast, tj. Starego Miasta, Knipawy i Lipnika.

Po zniszczeniach wojennych z lat 1944–1945 ruiny usunięto, wprowadzając nową zabudowę i zieleńce, znacznie przekształcając sieć urbanistyczną. Pozostał jedynie gmach uniwersytecki, znacznie przebudowany, przy którym ustawiono zrekonstruowany pomnik Kanta.

Bibliografia

Adolf Boetticher, Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreussen, H. 7, Königsberg, Königsberg, Teichert, 1897
Georg Dehio, Handbuch der Deutschen Kunstdenkmäler, neu bearb. von Ernst Gall, Deutschordensland Preussen, unter Mitw. von Bernhard Schmid und Grete Tiemann, München; Berlin, Deutscher Kunstverlag, 1952
Anatolij Bachtin, Gerhard Doliesen, Vergessene Kultur. Kirchen in Nord-Ostpreussen. Eine Dokumentation, 2. Aufl., Husum, Husum, 1998, ISBN 3-88042-849-2.
Prusy Wschodnie – dokumentacja historycznej prowincji. Zbiory fotograficzne dawnego Urzędu Konserwatora Zabytków w Królewcu = Ostpreussen – Dokumentation einer historischen Provinz. Die photographische Sammlung des Provinzialdenkmalamtes in Königsberg, oprac. i red. bazy danych Jan Przypkowski, Warszawa, Instytut Sztuki PAN, [2006], ISBN 83-89101-44-0.