Zimnolecznictwo

Zimnolecznictwo (leczenie zimnem, kriolecznictwo) – jedna z najstarszych metod fizykoterapii. Polega na stosowaniu materiałów lub substancji w celu odprowadzenia ciepła z ciała i uzyskaniu miejscowego lub ogólnoustrojowego efektu terapeutycznego.

Reakcja organizmu na zimno

Wpływ zimna na organizm składa się z dwóch faz:

I faza następuje: zwężenie naczyń skóry; zmniejszenie ukrwienia skóry (bladość, ochłodzenie skóry), powolne obniżanie temperatury skóry, mięśni, stawów; zmniejszenie tempa przemiany materii miejscowej i zwiększenie w części rdzennej; zmniejszenie przewodnictwa nerwowego; podwyższenie progu bólowego; spowolnienie uwalniania mediatorów bólu i zapalenia; zwiększenie napięcia mięśni szkieletowych; zwiększenie napięcia ścian naczyń; zwiększenie czynności nadnerczy; wzrost ciśnienia tętniczego i żylnego krwi^[1].

II faza obejmuje: rozszerzenie naczyń skóry; zwiększenie ukrwienia skóry (ocieplenie skóry); powolny wzrost temperatury uprzednio ochłodzonych tkanek; zwiększenie tempa przemiany materii w części rdzennej; zmniejszenie napięcia mięśni szkieletowych; zmniejszenie napięcia ścian naczyń; spadek ciśnienia tętniczego i żylnego krwi^[1].

Historia zimnolecznictwa

2500 r. p.n.e. w Egipcie moczenie w zimnej wodzie wykorzystywane było do celów leczniczych^[2]
377 r. p.n.e. Hipokrates opisuje działanie zimna wraz ze wskazaniami i przeciwwskazaniami do jego stosowania. Zalecał hipotermię w celu zmniejszenia obrzęków, krwawień oraz bólu
I wiek n.e. Aulus Cornelius Celsus pisał, że nawet niewielka dawka „zimna” może spowodować brak czucia w danej kończynie, zaś dłuższy okres utrzymywania ciała pacjenta w niskiej temperaturze może skutkować martwicą skóry^[3]
XVI wiek nadworny lekarz Króla Zygmunta Augusta Józef Struś propagował zimnolecznictwo^[2]
1578 r. doktor Wojciech Oczko w traktacie „Cieplice” zawarł przepisy kąpielowe oraz wskazania i przeciwwskazania do ich stosowania^[2]
podczas kampanii zimowej w Rosji napoleoński chirurg Baron Dominique Jean Larrey stosował z powodzeniem lecznicze zimno w postaci okładów z lodu i śniegu w celu minimalizacji cierpienia i krwawienia, podczas amputacji kończyn u rannych żołnierzy
1845 r. J. Arnott stosował zimnoterapie w przypadku neuralgii, reumatyzmu oraz bólu w przebiegu choroby nowotworowej
1877 r. uznaje się za początek nowej dziedziny nauki kriogeniki, kiedy to niezalanie od siebie Louis-Paul Cailletet we Francji i Raoul-Pierre Pictet w Szwajcarii uzyskują na krótko temperaturę ok. –203 °C i obserwują przez kilka sekund pary tlenu w postaci przelotnej mgły^[4]
1907 r. Whitehouse konstruuje tzw. krioaplikator wykorzystywany do niszczenia powierzchniowych zmian nowotworowych i leczenia zmian dermatologicznych
lata 70 XX wieku powstaje koncepcja krioterapii^[5]
1978 r. w Japonii prof. Toshiro Yamauchi wraz z zespołem uruchamia pierwszą na świecie komorę kriogeniczną wykorzystywaną do leczenia pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów^[5]

1985 r. pierwsza polskie próba z komorą kriogeniczną^[5]
1989 r. w INTiBS PAN we Wrocławiu powstaje pierwsza polska komora kriogeniczna (była to 2. w Europie, 3. na świecie komora kriogeniczna)^[3]

Efekty zdrowotne zimnolecznictwa

Zimno może wpływać na niszczenie tkanek zmienionych patologicznie, jak i pobudzać organizm do autonaprawy^[2]. Końcowy efekt zastosowania zimna uzależniony jest od zakresu zastosowanych temperatur, szybkości ochładzania tkanek, czasu oddziaływania zimna, indywidualnej wrażliwości organizmu na zimno^[2].

przyspieszona rehabilitacja
szybsza odnowa biologiczna po treningu
większa odporność organizmu
korzystnie wpływa na stan psychiczny, poprawia nastrój, zwiększa odporność na stres
poprawia wygląd skóry, zapobiega cellulitowi przez poprawę mikrokrążenia w skórze
poprawia metabolizm
zwiększa wydolność układu sercowo-naczyniowego
u kobiet wpływa na obniżenie otyłości^[2]

Przeciwwskazania do leczenia zimnem

Przeciwwskazania bezwzględne

nadwrażliwość na zimno objaw Raynauda

niewydolność układu krążenia i oddechowego^[2]
choroby serca i układu krążenia (silna zmniejszona reaktywność naczyń) przebyty lub zagrożenie zawałem serca, mózgu^[2], ciężkie przypadki dusznicy bolesnej spontanicznej^[2], przecieki żylno-tętnicze w płucach^[2], wady aparatu zastawkowego^[2], zaburzenia rytmu serca^[2], zagrożenia zatorami oraz zakrzepami w układzie żylnym^[2]
ostre choroby infekcyjne^[2], oraz niewyjaśnione stany gorączkowe^[2], zaawansowane zmiany miażdżycowe^[2]
uszkodzenia skóry: otwarte rany^[2], owrzodz enia^[2], odmroziny^[3]
stany znacznego wyniszczenia i osłabienia organizmu^[2]
choroby nowotworowe^[3]
zaawansowane ropno-zgorzelinowe zmiany kończyn
stany gorączkowe w gruźlicy, grypie czy zapalaniu płuc
niedokrwistość
zaburzenia czucia
zespół Sudecke
zapalenie pęcherza moczowego i miedniczek nerkowych
padaczka^[2]
ciąża^[2]
niedoczynność tarczycy^[2]
stosowanie neuroleptyków^[2]
stosowanie alkoholu przed lub w trakcie ekspozycji na zimno

Przeciwwskazania względne

przebyte zakrzepy żylne i zatory tętnic obwodowych
chwiejność emocjonalna objawiająca się m.in. nadmierną potliwością^[3]
wiek powyżej 65 lat

Metody leczenia

zimnem kąpiele zanurzeniowe w zimnej wodzie o różnej temperaturze, morsowanie
polewanie zimną wodą
okłady z zimnej wody
okłady woreczkami z lodem
okłady z topniejącego śniegu, kąpiele w śniegu
okłady woreczkami wypełnianymi żelami chłodzącymi
stosowanie sprayów chodzących
stosowanie mankietów krioterapeutycznych
kriostymulacja miejscowa – schłodzeni miejscowe parami o temperaturze –100 °C
kriostymulacja ogólna – schładzanie całego ciała w komorach o temperaturze niższej niż –100 °C

Rodzaje zimna (zimnoterapia)

zimno mokre ok. 0 °C
- kąpiel w wodzie z lodem
- masaż kostką lodu
zimno wilgotne do ok. -15 do –35 °C
- nadmuchy zimnym powietrza (-20 do –30 °C)
zimno suche poniżej -60
- nadmuchy parami azotu (-100 do –180 °C)
- nadmuchy parami CO₂ (ok. –80 °C)
- kriokomora

Wskazania do stosowania zimna w zabiegach miejscowych

choroby narządu ruchu stłuczenia, krwiaki, urazy tkanek miękkich do 4–5 dni po urazie, świeże oparzenia^[3]^[2], ostre zapalenie ścięgien, torebek stawowych i mięśni^[3]; przykurcze stawowe pourazowe
choroby zwyrodnieniowe i reumatyczne ostre zapalenie stawów niezależne od przyczyn, napady dny moczanowej, blokady stawów w połączeniu z mobilizacją, dyskopatia^[3]
choroby układu krążenia częstoskurcz napadowy, początek okresu zakrzepowego zapalenia żył, hemoroidy
choroby układu nerwowego bóle głowy pochodzenia naczyniowego, rwa kulszowa
choroby dermatologiczne łuszczyca^[3], włókniaki^[3], brodawki^[3], zakażenia wirusowe^[3]
choroby przemiany materii: nadwaga i otyłość^[2]^[3]
także obrzęk limfatyczny, zapobieganie odleżynom, oparzenia, ostry ból zęba, zabiegi chirurgiczne w obrębie jamy ustnej oraz szczęki dolnej i żuchwy

Przypisy

↑ ^a ^b GerardG. Straburzyński GerardG., Fizjoterapia, wyd. 3 rozsz. i uzup. (dodr.), Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2007, ISBN 978-83-200-3741-8, OCLC 749910914 [dostęp 2019-10-24] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y RolandR. Wesołowski RolandR. i inni, Oddziaływanie zimna na organizm człowieka – morsowanie jako forma rekreacji sportowej, „Wiosna młodych fizjoterapeutów”, Tom I, 2013 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Kriokomory w medycynie – klimatyzacja.pl [online], www.klimatyzacja.pl [dostęp 2019-10-24] (pol.).
↑ HalinaH. Podbielska HalinaH., AnnaA. Skrzek AnnaA., Zastosowanie niskich temperatur w biomedycynie, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2012, ISBN 978-83-7493-721-4, OCLC 823770727 [dostęp 2019-10-24] .
↑ ^a ^b ^c AnnaA. Skrzek AnnaA., Historia krioterapii ogólnoustrojowej w Polsce, „Acta Bio-Optica et Informatica Medica”, kwiecień 2009 .

[:0-1] GerardG. Straburzyński GerardG., Fizjoterapia, wyd. 3 rozsz. i uzup. (dodr.), Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2007, ISBN 978-83-200-3741-8, OCLC 749910914 [dostęp 2019-10-24] .

[:1-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y RolandR. Wesołowski RolandR. i inni, Oddziaływanie zimna na organizm człowieka – morsowanie jako forma rekreacji sportowej, „Wiosna młodych fizjoterapeutów”, Tom I, 2013 .

[:2-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m Kriokomory w medycynie – klimatyzacja.pl [online], www.klimatyzacja.pl [dostęp 2019-10-24] (pol.).

[4] HalinaH. Podbielska HalinaH., AnnaA. Skrzek AnnaA., Zastosowanie niskich temperatur w biomedycynie, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2012, ISBN 978-83-7493-721-4, OCLC 823770727 [dostęp 2019-10-24] .

[:3-5] AnnaA. Skrzek AnnaA., Historia krioterapii ogólnoustrojowej w Polsce, „Acta Bio-Optica et Informatica Medica”, kwiecień 2009 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]