Zielony Gaj (Kazachstan)
Zielony Gaj (kaz. i ros. Зелёный Гай, Zielonyj Gaj) – wieś w północnym Kazachstanie, w obwodzie północnokazachstańskim, w rejonie Tajynsza, siedziba administracyjna okręgu wiejskiego Zielony Gaj (należą do niego także wsie Nowogrieczanowka i Żarkajyng). W 2009 roku liczyła 1484 mieszkańców[1].
| Państwo | |
|---|---|
| Obwód | |
| Rejon | |
| Populacja (2009) • liczba ludności |
|
| Nr kierunkowy |
+7 71536 |
| Kod pocztowy |
151011 |
Położenie na mapie Kazachstanu  | |
 53°56′19″N 70°24′26″E/53,938611 70,407222
| |
Historia
edytujWieś została założona 2 października 1936 roku[2][3] przez polskich zesłańców[4][5], wysiedlonych z terenów zlikwidowanych wówczas narodowościowych jednostek administracyjnych Polskiego Rejonu Narodowego im. Juliana Marchlewskiego i Polskiego Rejonu Narodowego im. Feliksa Dzierżyńskiego na terenie Ukraińskiej SRR w początkowej fazie operacji polskiej NKWD[6][7].
Po przyjeździe na obszar dzisiejszego Kazachstanu, zesłańcy zatrzymali się pierwotnie 1 października 1936 roku w Tajynszy[2], a następnie zostali ewakuowani z transportu na teren stepowy, gdzie mieli sobie stworzyć warunki bytowe (do tej pory te obszary były mianowane numerowaną nomenklaturą: „uczastka” i „toczka” oznaczająca punkt osadniczy[8], teren obecnej wsi nosił nazwę „toczka 11”[9]). Nazwę miejscowości nadali przybyli Polacy[2][10] (osadom położonym na obszarach o nieznanej sobie dotąd naturze geograficznej zesłańcy nadawali nazwy kojarzone z opuszczonymi obszarami ojczystymi[2][11]).
Początkowo zesłańcy mieszkali w namiotach, następnie w ziemiankach[12] (niekiedy po trzy rodziny w jednej[2]), żyli w bardzo trudnych warunkach z uwagi na surowy klimat, braki żywności i lekarstw, a także prześladowania i aresztowania[13]. We wsi działała komendantura, mająca na celu uniemożliwienie ucieczek mieszkańców[2]. Od 1937 roku tzw. „specprzesiedleńcy” (ros. spiecpieriesielency) byli objęci ograniczeniem wolności osobistej, obowiązkiem comiesięcznego meldowania się u komendanta, obowiązywały ich specjalne regulacje prawne, np. wzbraniające swobodnego poruszania się, w tym odwiedzania sąsiednich wsi, korespondencji[14]).
Od początku istnienia osady funkcjonował w niej kołchoz[15] pod nazwą „Zwiezda kommuny”, ustanowiony przez Państwowy Fundusz Ziemi[2]. Funkcję pierwszego przewodniczącego kołchozu pełnił Polak Mieczysław Wawrowski[3][2]. W grudniu 1936 roku rozpoczęła działalność czteroklasowa szkoła, w której nauczano w języku rosyjskim i niemieckim[2]. Z uwagi na konglomerat grup ludności polskiej i niemieckiej, zesłanych z terenów ukraińskich, mieszkańcy wsi rozwinęli specyficzny język komunikacji, oparty na swoich rodzimych językach i mowach z miejsc, w których żyli, określany przez nich samych jako język chachłacki[2]. 12 grudnia 1936 roku odbyły się we wsi pierwsze wybory, w wyniku których przewodniczącym został Niemiec Emil Schultz[2]. W 1937 roku został wybudowany z cegły klub na 150 miejsc dla widowni, w którym raz w miesiącu emitowano film, a ponadto umieszczono w nim bibliotekę[2]. Do 1938 roku w Zielonym Gaju mieściły się: szkoła podstawowa, przedszkole, klub, młyn, piekarnia, ośrodek zdrowia, sklep, poczta, 11 studni i 140 domów dwumieszkaniowych[2]. W pierwszym roku istnienia wsi zamieszkiwały w niej 1443 osoby, w 1938 roku – 1540 (400 rodzin). Kołchoz był dostarczycielem produktów rolnych[2].
Po ataku Niemiec na ZSRR mężczyźni ze wsi zostali powołani do Armii Czerwonej i uczestniczyli w wielkiej wojnie ojczyźnianej (później we wsi ustanowiono pomnik upamiętniający tych mieszkańców, którzy ponieśli śmierć na froncie)[2]. Od 1948 roku we wsi działała szwalnia[2]. W 1954 roku wzniesiono nowy klub na 220 miejsc, a rok później zniesiono komendanta urzędującego we wsi, wskutek czego mieszkańcy mogli swobodnie poruszać się poza jej granice[2]. Praca w kołchozie była doceniana przez władze, jego przedstawiciele otrzymywali medale, brali udział w wystawach; w 1958 roku kołchoz otrzymał kilkadziesiąt maszyn rolniczych, w tym traktory i kombajny. W latach 60. została ustanowiona zielonogajska rada wiejska, w której zasiadali czołowi pracownicy zatrudnieni w produkcji i społecznicy, w 1962 roku w kołchozie stworzono związek związkowy, zrzeszający 70 członków (w 1983 roku liczył już 625)[2]. W 1969 roku otwarto nowe centrum kulturalne, ponadto m.in. hotel i szkołę z internatem[2]. W 1970 roku za bogate zbiory i wysokie wskaźniki w hodowli zwierząt 68 pracowników kołchozu otrzymało Medal za Waleczną Pracę z okazji 100-lecia urodzin Lenina[2]. Na początku 1977 wartość sprzętu rolniczego w kołchozie wynosiła 1,5 mln rubli, co stanowiło relatywnie sporą sumę; ponadto w majątku osobistym rolników znajdowały się 52 samochody i 113 motocykle[2]. We wsi działał sklep spożywczy i dom towarowy[2].
Od 1978 roku do 1995 roku przewodniczącym kołchozu był Zygmunt Bagiński, ceniony za zdolności organizacyjne, przywódcze i wkład w rozwój kołchozu. Uchodził on w tym okresie za jednego z najbogatszych w ówczesnym obwodzie kokczetawskim, co przejawiało np. w niespotykanej w innych okolicach dużej liczbie samochodów[2]. Rok 1980 był szczytem wzrostu i rozwoju wsi – rozwinięto wówczas kompleks hodowli zwierząt, zbudowano garaże dla samochodów ciężarowych i ciągników, tartak, stolarnię, zorganizowano system nawadniania pól, w pobliżu stworzono wodny zbiornik zaporowy, służący jako ośrodek wypoczynkowy, a także miejsce hodowli ryb, położono asfalt na drogach wiejskich, zainstalowano centralne ogrzewanie i zbudowano wieżę telewizyjną[2].
W 1986 roku odbyły się obchody 50-lecia założenia Zielonego Gaju, z tej okazji jedną z ulicy nazwano imieniem Mieczysława Wawrowskiego[2]. W 1987 roku otwarto nową szkołę na 624 miejsca, zbudowano stadion sportowy[2]. Do końca lat 80. kołchoz obejmował powierzchnię kilkudziesięciu tysięcy hektarów[2]. Wówczas kryzys gospodarczy postępujący w republikach radzieckich dotknął także tę miejscowość[2]. Po upadku ZSRR kołchoz został sprywatyzowany, m.in. działał w ramach spółki akcyjnej, a we wsi pogarszały się warunki życiowe[2]. W wyniku kolejnych przekształceń obszar byłego kołchozu wszedł w skład spółki obejmującej kilka okolicznych byłych kołchozów[2]. W 2006 roku we wsi odsłonięto kamień pamiątkowy z okazji 70 rocznicy założenia Zielonego Gaju[2]. Podczas obchodów 75-lecia istnienia wsi jedną z ulic nazwano imieniem Zygmunta Bagińskiego, otwarto muzeum przesiedleńców, a uroczystości uświetniła zorganizowana parada rolnicza[2].
Demografia
edytuj- W 1936 roku we wsi mieszkały 1443 osoby[2].
- W 1938 roku było 1540 mieszkańców (400 rodzin)[2].
- W 1989 roku populacja wynosiła 2260 osób (w tym 46% Niemców, 33% Polaków, 21% innych, liczba gospodarstw wynosiła ok. 600[4][2]).
- W 1999 roku populacja wynosiła 1803, w tym 920 kobiet i 883 mężczyzn)[1].
- Spis ludności z 2009 roku wykazał liczbę ludności wsi 1484 osób (w tym 755 kobiet i 729 mężczyzn)[1].
Na początku lat 90. wieś masowo opuściła ludność niemiecka, która przeniosła się do Niemiec[2]. Od tej pory sporą grupę ludnościową stanowią Polacy. Pod koniec lat 90. XX wieku część Polaków skorzystała z rosyjskiego prawodawstwa repatriacyjnego i przeniosła się do miasta Oziorsk w obwodzie królewieckim w Rosji, położonego ok. 10 km od północnej granicy z Polską (ponadto część z nich wybrała repatriację do Niemiec)[16][17].
Polonia
edytujW Zielonym Gaju działa zespół folklorystyczny „Kropelka” wykonująca pieśni w języku polskim[3]. W miejscowej szkole mieści się muzeum wsi[3]. We wsi znajduje się kapliczka upamiętniająca ks. Bronisława Drzepeckiego posługującego na obszarze Kazachstanu[18]. W Zielonym Gaju urodził się Anatol Diaczyński, pisarz i repatriant[19][20], który historię Polaków z Zielonego Gaju zawarł w książce pt. To my jesteśmy, Polsko! z 2000 roku[21].
Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” wspiera Polonię w Zielonym Gaju, m.in. funduje mieszkańcom wsi odwiedziny w Polsce[5].
Pod koniec kwietnia 2013 roku Zielony Gaj oraz położoną nieopodal wieś Jasna Polana, zamieszkałą także głównie przez Polaków, odwiedziła delegacja Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej[22].
Religia
edytujW latach 1955−1959 funkcjonował kościół[8]. W latach 1991–1994 wybudowano we wsi kościół rzymskokatolicki[2], w którym funkcjonuje Parafia Zesłania Ducha Świętego, leżąca w archidiecezji Najświętszej Marii Panny w Astanie[23], wokół której skupia się życie religijne Polaków oraz kultywuje się język polski podczas nabożeństw[7] oraz szkoła[7]. Parafia została ośrodkiem Duszpasterstwa Polonijnego Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej[24], jej proboszczem był ks. Piotr Broton[25][26].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары – Солтүстік Қазақстан облысы. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі. s. 59. [dostęp 2022-06-23]. (kaz.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak История села. zelenygay.ru. [dostęp 2013-12-29]. (ros.).
- ↑ a b c d A u nas w Zielonym Gaju.... glospolski.narod.ru. [dostęp 2013-12-25].
- ↑ a b НЕМЦЫ РОССИИ. НАСЕЛЕННЫЕ ПУНКТЫ И МЕСТА ПОСЕЛЕНИЯ. ЭНЦИКЛОПЕДИЧЕСКИЙ СЛОВАРЬ. wolgadeutsche.net, 2006. [dostęp 2013-12-28]. (ros.).
- ↑ a b Wyprawa z Zielonego Gaju. naszdziennik.pl, 17-18 sierpnia 2013. [dostęp 2013-12-28].
- ↑ Ojczyzna nie czeka. gosc.p, 20 grudnia 2012. [dostęp 2013-12-25].
- ↑ a b c Z Kazachstanu do Polski. przewodnik-katolicki.pl, 2006. [dostęp 2013-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (30 grudnia 2013)].
- ↑ a b Polacy w Azji Centralnej. Analiza czynników kształtujących zesłańczą zbiorowość i jej stan obecny. orka.sejm.gov.pl. [dostęp 2013-12-28].
- ↑ tajynsza.marianie.com. tajynsza.marianie.com. [dostęp 2013-12-28].
- ↑ Польский излом. z001.kz, 31 maja 2013. [dostęp 2013-12-28]. (ros.).
- ↑ Antoni Kuczyński: Gdzie step szeroki - z dziejów związków polsko-kazachskich. Część III. zeslaniec.pl. [dostęp 2013-12-28].
- ↑ Polacy w sowietach w okresie międzywojennym. pamiec.pl. [dostęp 2013-12-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (30 grudnia 2013)].
- ↑ Wyszliśmy spod płaszcza Gogola. mateusz.pl, 2008. [dostęp 2013-12-28].
- ↑ O deportacji Polaków do Kazachstanu. glospolski.narod.ru. [dostęp 2013-12-28].
- ↑ Przysięgłam, że wrócę do Kazachstanu. poranny.pl, 15 stycznia 2009. [dostęp 2013-12-28].
- ↑ Trudny powrót z Kazachstanu. usosweb.uw.edu.pl. [dostęp 2013-12-28].
- ↑ Sen o Polsce... przez zatrzaśnięte drzwi. deon.pl, 22 września 2010. [dostęp 2013-12-28].
- ↑ Inni, nie gorsi. opoka.org.pl. [dostęp 2013-12-28].
- ↑ Spotkanie autorskie z Anatolem Diaczyńskim. biblioteka.kalwaria.pl. [dostęp 2013-12-28].
- ↑ Diaczyński Anatol. stalowka.net. [dostęp 2013-12-28].
- ↑ To my jesteśmy, Polsko!. glospolski.narod.ru. [dostęp 2013-12-28].
- ↑ Wizyta delegacji Sejmu RP w Kazachstanie. almaty.trade.gov.pl, 30 kwietnia 2013. [dostęp 2013-12-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (31 grudnia 2013)].
- ↑ Archidiecezja Najświętszej Marii Panny w Astanie. catholic-kazakhstan.org. [dostęp 2013-12-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (6 stycznia 2012)].
- ↑ Ośrodki Duszpasterstwa Polonijnego. wsdsc.poznan.pl. [dostęp 2013-12-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (15 marca 2016)].
- ↑ Ks. Piot Broton TChr z Zielonego Gaju. tchr.org. [dostęp 2013-12-28].
- ↑ Zapomniani Polacy. naszawitryna.pl, 3 września 2002. [dostęp 2013-12-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (17 kwietnia 2014)].
