Zespół młyna wodnego w Talarze
Zespół młyna wodnego w Talarze – zespół budynków młyńskich wybudowanych w XIX w. nad Grabią w Talarze (dawniej w Ldzaniu), w powiecie pabianickim, wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych województwa łódzkiego[1][2]. W skład zespołu młyna wodnego wchodzą dwa młyny wodne (duży i mały tzw. młynek) wraz z dwiema turbinowniami oraz dzieląca je śluza wodna[3].
 nr rej. 411/A z 22.01.1996
| |
 Młyny wodne w Talarze w 2024 r. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość |
Talar |
| Adres |
Talar 8 |
| Rozpoczęcie budowy |
XIX w. |
Położenie na mapie gminy Dobroń  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |
Położenie na mapie powiatu pabianickiego  | |
 51°34′36,815″N 19°14′54,956″E/51,576893 19,248599
| |
Historia miejsca
edytujWedług niepewnej tradycji lokalnej miejscowość nad Grabią w okolicach obecnie istniejących młynów nazywana było przez miejscową ludność Harmernią z uwagi na działającą tam kuźnicę wodną. Po likwidacji kuźnicy miał powstać w tym miejscu młyn wodny, który spłonął w pożarze (być może w okresie powstania styczniowego)[1].
Obecne młyny
edytujHistoria
edytujMłyn mały (północny)
edytujMniejszy z młynów usytuowany po północnej stronie młynówki tzw. młynek-kaszarnia został wybudowany prawdopodobnie w miejscu po spalonym młynie. Został częściowo zniszczony przez pożar w ostatnich latach XIX w. lub pierwszych latach XX w., a następnie odbudowany. Początkowo był to budynek parterowy, kryty słomą, a następnie gontem. W kolejnych latach ulegał przebudowom, na skutek których stał się budynkiem jednopiętrowym z dachem dwuspadowym. Początkowo był poruszany kołem wodnym podsiębiernym wyposażony w kamienie młyńskie. Przed I wojną światową zainstalowano w nim turbinę wodną i 2 pary walców. Posiadał również perlak i jagielnik. Był młynem typu gospodarczego pracującym na potrzeby okolicznych mieszkańców. Jego moc przemiałowa w okresie międzywojennym była szacowana na 4 t zboża na dobę. W okresie II wojny światowej pracował pod zarządem niemieckim. W 1949 r. został upaństwowiony i odtąd produkcja w nim była ograniczana. W kolejnych latach przerabiano w nim jedynie śrutę, a od 1965 r. był nieczynny i pełnił funkcję magazynu na potrzeby sąsiedniego (dużego) młyna[1].
Młyn duży (południowy)
edytujWiększy z młynów usytuowany po południowej stronie młynówki został wybudowany pod koniec XIX w. w sąsiedztwie istniejącego młyna gospodarczego. Pełnił funkcję młyna handlowego i produkował mąkę na potrzeby zakładów w Łodzi, Pabianicach, Łasku i Zduńskiej Woli. Początkowo był poruszany kołem wodnym podsiębiernym, które zostało zastąpione turbiną wodną przed I wojną światową. Był wyposażony w 2 pary walców i nowoczesne urządzenia czyszczące. Jego moc przemiałowa w okresie międzywojennym była szacowana na 5-6 t zboża na dobę. W okresie II wojny światowej pracował pod zarządem niemieckim. W 1949 r. został upaństwowiony. W latach 70. XX wieku był czynny jako młyn wodno-elektryczny i działał pod zarządem Gromadzkiej Rady Narodowej w Dobroniu[1]. Był czynny do 1995 r.[4].
Współczesność
edytujW 2001 r. stan obiektów został określony jako zły[2]. W 2008 r. właścicielem obiektów został Jan Radgowski, artysta plastyk i konserwator zabytków, który podjął działania na rzecz renowacji obiektów. W sąsiedztwie młynów utworzono obiekt gastronomiczny pod nazwą „Osada Dwa Młyny”. W 2024 r. w dużym młynie otwarto Muzeum im. Jana Radgowskiego w Osadzie Dwa Młyny, w którym prezentowane są eksponaty z zakresu historii młynarstwa[5][6][7][8].
Młyny są wymieniane jako atrakcja turystyczna. W sąsiedztwie młynów przebiegają szlaki turystyczne: Szlak „Osady Braci Czeskich”, szlak Pabianice-Łask (zielony)[9], szlak Dobroń-Talar (żółty)[10] oraz rowerowy Szlak osad młyńskich i ekofarm nad Grabią (pętla środkowa)[11].
Obiekty zespołu młyna wodnego w Talarze zostały wykorzystane podczas nagrań do serialu Komisarz Alex oraz filmu fabularnego pt. Lany poniedziałek (2024, reż. Justyna Mytnik)[12][13].
Galeria
edytuj-
Oba młyny (2008) -
Młyn południowy (2013) -
Młyn południowy (2008) -
Drzwi do jednego z młynów (2003) -
Fragment ekspozycji Muzeum im. Jana Radgowskiego w Osadzie Dwa Młyny w Talarze (2024) -
Śluza na Grabi (2003)
.jpg)
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Talar, [w:] Władysław Baranowski, Katalog zabytków budownictwa przemysłowego w Polsce. T. IV, Województwo Łódzkie. Z. 5, Powiaty Bełchatów i Łask, Wrocła-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich ; Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1972, s. 42.
- ↑ a b Ldzań gm. Dobroń pow. pabianicki, [w:] Grzegorz Strzelecki, Zabytkowe obiekty drewniane województwa łódzkiego : stan techniczny na przełomie XX i XXI wieku, Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, 2006, s. 260, ISBN 83-977749-93-1.
- ↑ Patrycja Socha, 75 tysięcy na ratowanie młyna w Talarze [online], EPA Info, 5 lipca 2020 [dostęp 2024-08-12].
- ↑ Zespół młyna wodnego (Talar) [online], Zabytek.pl [dostęp 2024-08-09].
- ↑ Jedyny taki młyn w Europie jest w Łódzkiem! [online], Województwo Łódzkie, 7 lipca 2024 [dostęp 2024-08-09].
- ↑ t, W Osadzie Dwa Młyny w Talarze powstało muzeum [online], Życie Pabianic, 3 lipca 2024 [dostęp 2024-08-08].
- ↑ Przemek Jach, W Osadzie Dwa Młyny w Talarze powstało muzeum [online], EPA Info, 21 lipca 2024 [dostęp 2024-08-09].
- ↑ Otwarcie Muzeum im. Jana Radgowskiego w Osadzie Dwa Młyny w Talarze [online], Gmina Dobroń [dostęp 2024-08-09].
- ↑ Trasa 4.2 Pabianice-Łask [online], Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze [dostęp 2024-08-09].
- ↑ Trasa 4.3 Dobroń-Talar [online], Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. [dostęp 2024-08-09].
- ↑ Szlak osad młyńskich nad Grabią (pętla środkowa) [online], Velomapa [dostęp 2024-08-09].
- ↑ Lany poniedziałek [online], Filmweb [dostęp 2024-08-12].
- ↑ Ekipa filmowa znów w Talarze. [online], Nowe Życie Pabianic, 27 lutego 2023 [dostęp 2024-08-12].
Linki zewnętrzne
edytuj- Zespół młyna wodnego (Talar) [w:] Zabytek.pl [online] [dostęp 2024-08-09]