Zdzisław Zajączkowski
Zdzisław Aleksander Zajączkowski, ps. „Cieślak”, „Grzywa”, „Zdzisław Lesiński”, „Orzech” (ur. 20 marca 1894 w Krakowie, zm. 23 listopada 1974 tamże) – pułkownik piechoty Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari.
 Zdzisław Zajączkowski (<1937) | |
 pułkownik
| |
| Data i miejsce urodzenia |
20 marca 1894 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
23 listopada 1974 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby | |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki |
5 Pułk Piechoty |
| Stanowiska |
dowódca plutonu piechoty |
| Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa |
| Odznaczenia | |
     
| |
.png){kind=small}
Życiorys
edytujZdzisław Aleksander Zajączkowski urodził się 20 marca 1894 w Krakowie, w rodzinie Aleksandra i Marii z Markiewiczów. W rodzinnym mieście ukończył szkołę ludową i wydziałową, a od 1909 uczył się w Seminarium Nauczycielskim Męskim, w którym w 1913 zdał maturę[1].
Od 1914 był członkiem Polskich Drużyn Strzeleckich, a od sierpnia tego samego roku służył w 5 pułku piechoty Legionów Polskich[2][1]. W lipcu 1915 został ranny podczas walk pod Urzędowem. Awansował do stopnia sierżanta i w grudniu 1915 został dowódcą plutonu. W tych dwóch formacjach używał pseudonimu „Zdzisław Lesiński”. W 1917 ukończył kurs oficerski 5 pułku piechoty w Ostrowi-Komorowie. W lipcu 1917, po kryzysie przysięgowym, został wcielony do cesarskiej i królewskiej armii[2] i wysłany na front włoski, gdzie dowodził plutonem kolejno w 91 pułku piechoty i 35 pułku piechoty. W maju 1918 zdezerterował i przyjechał do Warszawy. Działał tam w PDS, Pogotowiu Bojowym oraz był instruktorem Milicji Ludowej[1][2].
W Wojsku Polskim służył od stycznia 1919. Był przydzielony do 5 pułku piechoty Legionów[2] w którym dowodził kolejno: plutonem, kompanią od kwietnia 1920, batalionem sztabowym od czerwca 1921 i od października 1922 II batalionem[1]. Był dowódcą Grupy „Izabellin” od stycznia do marca 1923, a następnie powrócił do 5 pułku piechoty na stanowisko dowódcy II batalionu w którym był również dowódcą kompanii od lutego 1924. Odkomenderowany w lipcu 1924 do Inspektoratu Armii Nr 1 w Wilnie, ale powrócił ponownie do 5 pułku piechoty w którym dowodził od maja 1925 II batalionem[1]. W grudniu 1925 został przydzielony z Batalionu Szkolnego Piechoty Okręgu Korpusu Nr III do 5 pp Leg. na stanowisko dowódcy I batalionu[3]. Od listopada 1926 pełnił obowiązki kwatermistrza pułku. 21 stycznia 1930 został przeniesiony do 7 pułku piechoty Legionów w Chełmie na stanowisko zastępcy dowódcy pułku[1][4]. Od 1933 był zastępcą szefa Departamentu Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych[2], a w styczniu 1936 został dowódcą 72 pułku piechoty[1][2]. Dowódca 3 Pułku KOP „Głębokie” od 1938, którym dowodził również w czasie kampanii wrześniowej[1], uczestnicząc w walkach z Armią Czerwoną 21−23 września 1939 w trójkącie wsi Borowicze–Huziatyn–Nawóz, niedaleko Styru, przez oddziały sowieckie z 87. Dywizji Strzeleckiej kombriga Matykina. Uniknął następnie niewoli sowieckiej i przedostał się do Lwowa[5].
Od grudnia 1939 w konspiracji w SZP–ZWZ w Warszawie. Po Henryku Józewskim został od stycznia 1940 komendantem Okręgu Warszawa-Miasto ZWZ w stopniu pułkownika pod pseudonimami „Cieślak” i „Grzywa”. Według Jerzego Janusza Tereja „jako zdeklarowany zwolennik sanacji” podjął wówczas próbę „swego rodzaju frondy sanacyjnej w łonie kadry ZWZ” i w rezultacie w marcu (maju?) 1941 przeniesiono go na stanowisko inspektora KG ZWZ-AK[1]. Używał wtedy pseudonimu „Orzech”. Związany z KON, był współorganizatorem i uczestnikiem akcji ekspropriacyjnej na rzecz tej organizacji, dokonanej 13 stycznia 1943 w centrali Banku „Społem” przy ul. Krakowskie Przedmieście 16/18[1][6]. Przewidywany był w ramach Odtwarzania Sił Zbrojnych na dowódcę 22 Dywizji Piechoty AK w Podokręgu Rzeszów. Tego stanowiska jednak ostatecznie nie objął[1] z powodu zajęcia Przeworska przez Sowietów. Brał udział w powstaniu warszawskim w Zgrupowaniu „Kryska” na Górnym Czerniakowie[7]. Ranny w nogę, przebywał w szpitalach w Warszawie i Milanówku, następnie został ewakuowany do Stryszowa k. Kalwarii Zebrzydowskiej.
Od czerwca do września 1945 przebywał w więzienia mokotowskiego. Od 1945 mieszkał w Krakowie. Prowadził firmę „Spółka Wydawnicza Żurnali i Mód” oraz był członkiem zarządu Spółki z o.o. Transport Towarowy „Ruch”. Od sierpnia 1949 pracował w Państwowym Budownictwie Elektrycznym w Krakowie jako starszy referent. W 1947 był krótko członkiem PPS, z której został usunięty. Od listopada 1948 do stycznia 1949 ponownie przebywał w areszcie Urzędu Bezpieczeństwa. Po raz trzeci został aresztowany 21 września 1950 pod zarzutem współpracy z WiN. 27 sierpnia 1951 został skazany przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Krakowie na 6 lat więzienia. Na podstawie amnestii z 22 lutego 1947 wyrok został obniżony do 3 lat więzienia z zaliczeniem aresztu śledczego. Po uprawomocnieniu się wyroku Zajączkowski od 28 października 1951 do 20 października 1953 był więziony w Zakładzie Karnym w Wiśniczu.
Po zwolnieniu z więzienia pracował krótko w Krakowskich Zakładach Wyrobów Rymarskich, a od listopada 1954 w Zakładzie Energetycznym Kraków-Teren, m.in. jako główny magazynier, referent zaopatrzenia i starszy zaopatrzeniowiec. 30 kwietnia 1964 przeszedł na rentę. W dniu 21 listopada 1956 decyzją Prokuratora Generalnego został ułaskawiony[8].
Był mężem Lucyny z Kościeszów (1903–1991), dzieci nie mieli.
Zmarł w Krakowie. Pochowany na Cmentarzu wojskowym przy ul. Prandoty w Krakowie (kwatera 2 WOJ-zach-1)[9].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1921)[10]
- Krzyż Niepodległości (13 kwietnia 1931)[11]
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (10 listopada 1928)[12]
- Krzyż Walecznych (czterokrotnie: po raz 1, 2 i 3 w 1921)[13]
- Złoty Krzyż Zasługi (18 marca 1932)[14]
- Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej (Łotwa)[15]
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k Kunert 1987 ↓, s. 164.
- ↑ a b c d e f Kolekcja VM ↓, s. 4.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 131 z 14 grudnia 1925 roku, s. 717.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 21 stycznia 1930 roku, s. 8.
- ↑ Marek Gałęzowski, Zajączkowski Zdzisław [w:] idem, Wierni Polsce. Ludzie konspiracji piłsudczykowskiej 1939−1947, LTW: Warszawa 2005, s. 861–862
- ↑ Ibidem, s. 863
- ↑ Powstańcze Biogramy - Zdzisław Zajączkowski [online], www.1944.pl [dostęp 2022-07-07] (pol.).
- ↑ Zdzisław Aleksander Zajączkowski. dws-xip.pl. [dostęp 2019-01-22].
- ↑ Lokalizator Grobów - Zarząd Cmentarzy Komunalnych [online], zck-krakow.pl [dostęp 2022-07-07].
- ↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 2630 z 16 lutego 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 8 poz. 239)
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 87, poz. 137 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 632 „za zasługi na polu pracy niepodległościowej i organizacji wojska”.
- ↑ Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 2142 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 1, s. 83)
- ↑ M.P. z 1932 r. nr 65, poz. 85 „za zasługi na polu wyszkolenia wojska”.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. Nr 12 z 6 sierpnia 1929 r., s. 240.
Bibliografia
edytuj- Ppłk Zdzisław Zajączkowski. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari; sygn. I.482.57-4862 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-12-05].
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
- Marek Gałęzowski, Zajączkowski Zdzisław [w:] idem, Wierni Polsce. Ludzie konspiracji piłsudczykowskiej 1939-1947, LTW: Warszawa 2005, s. 859–869.
- Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945 T.1. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1987, s. 164. ISBN 83-211-0758-3.