Zdzisław Najder
Zdzisław Marian Najder (ur. 31 października 1930 w Warszawie, zm. 15 lutego 2021 tamże[1]) – polski historyk literatury, profesor nauk humanistycznych, wykładowca m.in. Uniwersytetu Columbia i Uniwersytetu Yale, opozycjonista w czasach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, założyciel Polskiego Porozumienia Niepodległościowego, w latach 1982–1987 dyrektor Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. Mąż tłumaczki Haliny Najder[2].
 Zdzisław Najder (2008) | |
| Data i miejsce urodzenia |
31 października 1930 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
15 lutego 2021 |
| Zawód, zajęcie | |
| Małżeństwo | |
| Odznaczenia | |
  
| |
Życiorys
edytujUrodził się w rodzinie o korzeniach socjalistycznych. Dziadkowie ze strony matki byli członkami Organizacji Bojowej PPS. Dziadek zginął w 1906 podczas zamachu bombowego. Ojcem chrzestnym matki był brat Stefana Okrzei. Pod koniec 1943 wyjechał z matką do Wolborza pod Piotrkowem Trybunalskim, gdzie mieszkał brat ojca[3].
Wykształcenie i działalność naukowa
edytujW latach 1945–1947 uczęszczał do gimnazjum i liceum im. Bolesława Chrobrego w Piotrkowie Trybunalskim. Absolwent VI Liceum Ogólnokształcącego im. Tadeusza Reytana w Warszawie (1949)[4] .
W 1952 ukończył studia w zakresie filozofii, a w 1954 w zakresie historii literatury polskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Później studiował na Uniwersytecie Oksfordzkim, gdzie zdobył kolejno tytuły licencjata, magistra i, w 1970, doktora literatury polskiej i filozofii. W 1977 uzyskał habilitację z literaturoznawstwa, a w 1998 prezydent RP nadał mu tytuł naukowy profesora nauk humanistycznych.
Od 1952 do 1957 był pracownikiem naukowym w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. W latach 1957–1959 i 1969–1981 członek redakcji miesięcznika „Twórczość”. W 1958 został pracownikiem naukowo-dydaktycznym w Katedrze Estetyki UW, skąd w 1959 został zwolniony. W latach 1965–1997 był wykładowcą literatury polskiej i angielskiej oraz filozofii na uniwersytetach zagranicznych (m.in. Columbia i Yale’a). Od 1997 był pracownikiem naukowo-dydaktycznym w Wyższej Szkole Języków Obcych i Ekonomii w Częstochowie, a także w Instytucie Filologii Angielskiej Uniwersytetu Opolskiego. W 2003 przeszedł na emeryturę[5]. Był profesorem zwyczajnym i wykładowcą Wyższej Szkoły Europejskiej im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie.
Wśród jego zainteresowań badawczych była m.in. twórczość Josepha Conrada. W 1983 roku ukazała się jego biografia Conrada Joseph Conrad: A Chronicle, uznana przez niektórych krytyków za jedną z ważniejszych pozycji poświęconych pisarzowi.
Działalność polityczna
edytujDziałał w polskiej opozycji demokratycznej. Na przełomie lat 1975/1976 założył Polskie Porozumienie Niepodległościowe. W styczniu 1976 roku podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej[6]. We wrześniu 1980 przystąpił do „Solidarności”. W momencie wprowadzenia stanu wojennego w Polsce przebywał w Oksfordzie, nie zdecydował się na powrót do Polski i dzięki rekomendacji Jana Nowaka-Jeziorańskiego został dyrektorem polskiej sekcji Radia Wolna Europa.
Publikował w "Kulturze" (jako "Marian Kowalski", "Bronisław Lasocki", "Socjusz"), "Spotkaniach", "Arce" oraz w paryskim "Kontakcie" (pod pseudonimem "Exul", 1987-89 - członek redakcji)[7].
Wyrokiem sądu Warszawskiego Okręgu Wojskowego z 28 maja 1983 został skazany zaocznie na karę śmierci za rzekome szpiegostwo na rzecz amerykańskich służb wywiadowczych, dokonywane podczas swojego zamieszkiwania w Polsce i za granicą, oraz orzeczono wobec niego pozbawienie praw publicznych i konfiskatę mienia[8]. Wyrok uchylono w 1989. Na stanowisku szefa polskiej sekcji pozostał do 1987 r.
Podejrzewany o związki z masonerią, czemu zaprzeczał „Nigdy nie byłem”, przyznając zarazem, że „znał ludzi, którzy mieli taką opinię”, a „jego entuzjazm dla europejskiej integracji bywał interpretowany jako kosmopolityzm”[9].
Po upadku PRL w 1989 r. powrócił do Polski. Został przewodniczącym Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie. (1990-1991) i Krajowego Komitetu Obywatelskiego (1991-1992[7]). Był doradcą prezydenta Lecha Wałęsy i premiera Jana Olszewskiego. W 1992 r., po odwołaniu rządu Jana Olszewskiego, Zdzisław Najder przyznał, że w 1958 r. „samodzielnie zgodził się” na „dłuższe rozmowy” ze Służbą Bezpieczeństwa, które miały na celu „wprowadzenie SB w błąd i ukrywanie tego, co rzeczywiście robili moi przyjaciele (...) i co robiłem ja sam”. Ujawniono, że w latach 1958–1963 był ewidencjonowany przez SB jako tajny współpracownik „Zapalniczka”[10]. Od 1998 r. był doradcą przewodniczącego Komitetu Integracji Europejskiej. W listopadzie 2016 przystąpił do stowarzyszenia Europejscy Demokraci.
Działalność społeczna
edytujOd 1956 do 1983 r. należał do Związku Literatów Polskich. W 1957 i 1958 r. uczestniczył w spotkaniach Klubu Krzywego Koła; w 1958 został członkiem PEN Clubu. W latach 1991–1993 był prezesem Klubu Atlantyckiego, a 1992–1997 Instytutu Obywatelskiego. 30 kwietnia 2009 Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego powołał go na członka pierwszej kadencji (2009–2013) Rady Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Był prezesem Klubu Weimarskiego w Warszawie[11], a także członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (od 1989) i Polskiego Towarzystwa Conradowskiego (od 1994).
Odznaczenia
edytuj- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – 1983, nadany przez władze RP na uchodźstwie[12]
- Odznaka Honorowa „Bene Merito” – 2010[13]
- Kawaler Legii Honorowej – Francja, 2005[14]
- Nagroda im. Adama Mickiewicza przyznawana przez Trójkąt Weimarski (2009)[11]
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Nie żyje Zdzisław Najder, były dyrektor Radia Wolna Europa. onet.pl, 15 lutego 2021. [dostęp 2021-02-15].
- ↑ Agnieszka Adamowicz-Pośpiech: In Memoriam Halina Najder (1926–2017). ejournals.eu. [dostęp 2019-03-01]. (ang.).
- ↑ Katarzyna Bielas (wywiad): Zdzisław Najder: Nie lubię Conrada. Gazeta Wyborcza, 2 grudnia 2017. [dostęp 2020-08-14].
- ↑ Wojciech Rylski: Absolwenci Reytana 1949. wne.uw.edu.pl. [dostęp 2021-09-04].
- ↑ Profesor Zdzisław Najder na emeryturze [online], wyborcza.pl, 17 października 2003 [dostęp 2016-11-04].
- ↑ Kultura 1976/03/342 Paryż 1976, s. 30.
- ↑ a b J. Rutkowska, Zdzisław Najder, [w:] Jan Skórzyński (red.), Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956–89, t. II, Warszawa: Ośrodek „Karta”, 2002, s. 256-258.
- ↑ Kara śmierci dla Z. Najdera. „Nowiny”, s. 2, nr 126 z 30 maja 1983.
- ↑ Andrzej Świdlicki, Idee wolnomularskie przenikały do PRL różnymi drogami / Andrzej Świdlicki, „Kurier WNET” nr 82/2021, „Opozycyjni intelektualiści PRL, masoneria i Zdzisław Najder”, s. 8 kwietniowego „Kuriera WNET” nr 82/2021 [online], wnet.fm [dostęp 2022-01-08].
- ↑ Paweł Machcewicz, Andrzej Paczkowski, Tajny agent [online], „Rzeczpospolita” nr 236 z 2005, październik 2005 [dostęp 2016-11-04].
- ↑ a b Wręczenie Nagrody im. Adama Mickiewicza 2012 [online], PAN, 7 września 2012 [dostęp 2016-11-04] [zarchiwizowane z adresu 2016-11-04].
- ↑ Komunikat o nadaniu Orderu Odrodzenia Polski. „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej”, s. 32, nr 4 z 31 grudnia 1983.
- ↑ Uroczystość wręczenia odznaczeń państwowych z okazji Dnia Służby Zagranicznej [online], msz.gov.pl, 17 listopada 2010 [dostęp 2016-11-04] [zarchiwizowane z adresu 2012-08-05].
- ↑ Zdzisław Najder kawalerem francuskiej Legii Honorowej, gazeta.pl, 2005.
Bibliografia
edytuj- Prof. dr hab. Zdzisław Marian Najder, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2009-09-16].
- Nota biograficzna w Encyklopedii Solidarności. encysol.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-05)].