Zdjęcie z krzyża (obraz Rogiera van der Weydena)
Zdjęcie z krzyża (niderl. Kruisafneming) – obraz olejny Rogiera van der Weyden, jednego z głównych reprezentantów gotyckiego realizmu; przykład późnogotyckiego malarstwa tablicowego w Niderlandach. Przechowywany w zbiorach Muzeum Prado w Madrycie.
| |
| Autor | |
|---|---|
| Data powstania |
ok. 1435 |
| Medium | |
| Wymiary |
220 × 262 cm |
| Miejsce przechowywania | |
| Miejscowość | |
| Lokalizacja | |
Dzieje obrazu
edytujDzieło zostało zamówione przez Wielką Gildię Kuszników z Lowanium, do kaplicy w kościele Matki Bożej za Murami[1][2]. Przypominają o tym malowane maswerki w narożach w formie stylizowanych kusz[3]. Historycy sztuki Dirk De Vos i Lorne Campbell datują namalowanie dzieła na rok 1435. Według De Vosa najstarsza znana kopia Zdjęcia z Krzyża Rogiera Tryptyk Edeleheere w Lowanium, mogła być ukończona około roku 1435, najpewniej przed rokiem 1443, dlatego też oryginalna praca Van der Weydena musiała powstać przed 1435[1]. Około 1548 obraz został zamieniony za kopię pędzla Michaela Coxcie oraz organy. Nowym właścicielem oryginału została węgierska królowa wdowa Maria[1], siostra cesarza Karola V, która w imieniu brata objęła rządy w Niderlandach jako namiestniczka. Początkowo dzieło znajdowało się w prywatnej rezydencji Marii w Binche, gdzie zapoznał się z nim hiszpański dworzanin Vicente Alvárez, który w 1551 wspominał o dziele: "To był najlepszy obraz w całym zamku i w ogóle, sądzę, iż w całym świecie, bowiem widziałem wiele znamienitych dzieł jednak żadne nie dorównuje temu w prawdzie wobec natury i pobożności"[1].
Alvárezowi towarzyszył przyszły król hiszpański Filip. Tenże przewiózł Zdjęcie z krzyża do Hiszpanii, początkowo umieszczając je we własnym zameczku myśliwskim El Pardo[1]. Pod datą 15 kwietnia 1574 obraz został zapisany w inwentarzu klasztoru San Lorenzo de El Escorial, którego fundatorem był Filip II. "Wielki obraz, na którym namalowane jest Zdjęcie z Krzyża, z Maryją i ośmioma innymi postaciami . . przez rękę Maestre Rogier, który należał do królowej Marii"[4]. W 1939 obraz został przeniesiony z Escorialu do madryckiego Prado[5].
Opis i analiza
edytujJest to monumentalny obraz ołtarzowy, przedstawiający jedną ze scen pasyjnych – moment zdjęcia Chrystusa z krzyża. Postaci mają niemal naturalne rozmiary. Płytka przestrzeń, iluzja złoconego drewna oraz maswerki w górnych rogach przywodzą na myśl rzeźbione w drewnie i polichromowane ołtarze. Spotęgowany ładunek realizmu w kształtowaniu postaci i niezwykle plastycznie opracowane postaci potęgują wrażenie, iż mamy do czynienia z rzeźbionym poliptykiem.
Józef z Arymatei podtrzymuje martwe ciało Chrystusa, podczas gdy Maryja opada omdlała na ziemię. Podobieństwo pozy, zamknięte oczy, bladość skóry Maryi zdają się mówić o nierozerwalnym związku przeżyć Matki i Syna. Kompozycja jest zamknięta z obu stron przez postaci Jana Ewangelisty i Marii Magdaleny, załamującej ręce w geście rozpaczy. Nie wiadomo, co znajdowało się na zaginionych skrzydłach poliptyku.
Wątek zdjęcia z krzyża wspominają w Nowym Testamencie wszyscy czterej ewangeliści i łączą go z kolejnym – złożeniem do grobu. Według Ewangelii Świętych Mateusza (27:57-60), Marka (15:42-47) i Łukasza (23:50-56), Józef z Arymatei zdjął ciało Chrystusa i przygotował je do pochówku. Ewangelia Jana (19:38-42) wspomina także o Nikodemie. Żadna z Ewangelii nie wspomina obecności Maryi w tym wydarzeniu.
W okresie średniowiecza narracja Pasji w teologii, filozofii, literaturze i sztuce była różnorodna. Maryja w związku z jej silnym kultem odgrywała kluczową rolę np. w tekście Meditationes de Vita Christi przypisywanym Ludolfowi z Saksonii. Barbara Lane sugeruje, iż wątek z Vita Christi mógł mieć wpływ na przedstawienia malarskie zdjęcia z krzyża[6], w tym dzieło Rogiera: Wtedy niewiasta z największą czcią dotknęła zwisającej prawej ręki Jezusa, położyła ją przy policzku i całowała ją patrząc pełna smutku, wylewając wiele łez.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e De Vos, 1999, Rogier van der Weyden: The Complete Works, pp. 185-186.
- ↑ "Descent from the Cross, Prado website"
- ↑ Snyder, Northern Renaissance, 118.
- ↑ Powell,(2006) The Errant Image: Rogier van der Weyden's Deposition from the Cross and its Copies, p.552
- ↑ Museo del Prado, Catálogo de las pinturas, 1996, p. 448, Ministerio de Educación y Cultura, Madrid, ISBN 84-87317-53-7
- ↑ Barbara Lane, Altars and Altarpieces, s. 89
Bibliografia
edytuj- Lorne Campbell, Jan Van der Stock, Rogier van der Weyden: 1400-1464. Master of Passions, Davidsfonds, Leuven, 2009, ISBN 978-90-8526-105-6.
- Dirk. De Vos Rogier Van Der Weyden: The Complete Works. Harry N. Abrams, 1999.
- Barbara Lane, The altar and the altarpiece: sacramental themes in early Netherlandish painting. Harper & Row, 1984.
- Amy Powell, The Errant Image: Rogier van der Weyden's Deposition from the Cross and its Copies, [w:] Art History, t. 29, nr 4, s. 540-552.
- Otto G von Simson, Compassio and Co-redemptio in Roger van der Weyden's Descent from the Cross, [w:] The Art Bulletin, t. 35, nr 1 (marzec 1953), s. 9-16.
- James Snyder, Northern Renaissance Art; Painting, Sculpture, The Graphic Arts from 1350 to 1575, Saddle River, NJ: Prentice Hall, 2005.
Linki zewnętrzne
edytuj- Descent from the Cross (ang.) na stronie Muzeum Prado.
- O Zdjęciu z Krzyża na Web Gallery of Art
- Arcydzieła z Prado na Google Earth
- Rogier van der Weyden Zdjęcie z krzyża – audycja Programu 2 Polskiego Radia z cyklu "Jest taki obraz" wyemitowana 10 marca 2012 r. (rozmowa z dr Grażyną Bastek) (pol.) [dostęp 2014-06-27]