Wikipedia

Zbigniew Jerzy Nowak

Ten artykuł dotyczy polskiego historyka literatury. Zobacz też: inne osoby noszące to imię i nazwisko.

Zbigniew Jerzy Nowak (ur. 7 lipca 1919 w Łodzi, zm. 17 maja 1993) – polski historyk literatury, badacz i edytor tekstów z XVIII i XIX wieku, profesor, pierwszy dziekan Wydziału Humanistycznego na Uniwersytecie Śląskim, żołnierz Armii Krajowej[1].

Zbigniew Jerzy Nowak
Ilustracja
prof. Zbigniew Jerzy Nowak
Państwo działania

 Polska

Data i miejsce urodzenia

7 lipca 1919
Łódź

Data śmierci

17 maja 1993

Prof. nauk humanistycznych
Specjalność: historia literatury, tekstologia
Doktorat

1950 – filozofia
Uniwersytet Jagielloński

Habilitacja

1977 – historia literatury polskiej
Uniwersytet Śląski

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (od 1941) Medal Wojska (czterokrotnie) Złoty Krzyż Zasługi Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami Medal 30-lecia Polski Ludowej Medal 40-lecia Polski Ludowej Medal Komisji Edukacji Narodowej Krzyż Armii Krajowej

Życiorys

edytuj

Był synem Franciszka Nowaka, podinspektora Policji Państwowej, i Rozalii ze Świąteckich[2].

Po ukończeniu w 1937 r. Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki w Kaliszu studiował filologię polską na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie (1937–1939). Przewodniczył w pracach Koła Naukowego Polonistów. Publikował w redagowanym przez studentów dodatku do wileńskich „Spraw Otwartych”. Wybuch wojny w 1939 r. przerwał studia. Pracował wówczas jako robotnik torfowy i budowlany w Wilnie. Podejrzany o działalność konspiracyjną kilka miesięcy spędził w litewskim areszcie śledczym. Kontynuował naukę na zajęciach tajnego seminarium Konrada Górskiego (1940 r.) oraz krótko studiował na wileńskim uniwersytecie litewsko-radzieckim (1941 r.)[3]. W marcu 1945 r. podjął przerwane studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim, uzyskując w 1949 r. tytuł magistra na podstawie pracy pt. Żołnierz w świecie poetyckim Mickiewicza, napisanej pod kierunkiem profesora Stanisława Pigonia[4]. W 1950 uzyskał stopień doktora filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie dysertacji pt. Księga narodu i pielgrzymstwa polskiego Mickiewicz. (Próba opisu), napisanej pod kierunkiem profesorów Stanisława Pigonia i Juliusza Kleiner[5].

W 1954 r. w Krakowie ożenił się z dr Zofią Maślińską (1921–2018), polonistką i historykiem sztuki. Miał syna Michała (ur. 1955) i córkę Barbarę (ur. 1960). W 1955 r. przeniósł się do Katowic, od 1973 r. mieszkał w Sosnowcu[3].

Zmarł 17 maja 1993 r. Pochowany na cmentarzu w Solcu nad Wisłą[2].

W 2004 r. jego imieniem nazwano Salę Rady Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Śląskiego[6].

Kariera zawodowa

edytuj

Pracę w charakterze nauczyciela akademickiego na Uniwersytecie Jagiellońskim rozpoczął jako asystent, początkowo w Studium Słowiańskim (1946–1947), później w Katedrze Literatury Polskiej (1947–1952). W 1952 jako pracownik kontraktowy współpracował z Pracownią Języka Artystycznego Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk w Warszawie.

Od 1955 r. zatrudniony w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Katowicach, gdzie pełnił obowiązki wykładowcy i adiunkta w Katedrze Historii Literatury Polskiej.

Od 1968 r. do przejścia na emeryturę w 1991 r. związany z Uniwersytetem Śląskim (UŚ).

W 1968 r. powołany na stanowisko docenta w Katedrze Historii Literatury Polskiej Wydziału Filologiczno-Historycznego Uniwersytetu Śląskiego. W tym samym roku został pierwszym dziekanem Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Śląskiego. Współtworzył i kształtował oblicze polonistyki na Śląsku. W 1977 r. habilitował się w zakresie historii literatury polskiej na podstawie rozprawy pt. Kazimierz Brodziński: Pisma estetyczno-krytyczne. W 1988 r. uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego nauk humanistycznych.

Na Uniwersytecie Śląskim pełnił następujące funkcje:

  • dziekan Wydziału Humanistycznego (1969–1970)
  • zastępca dyrektora do spraw dydaktycznych Instytutu Filologii Polskiej (1972–1981)
  • zastępca dyrektora Instytutu Literatury i Kultury Polskiej (1977–1981)
  • kierownik Zakładu Literatury Staropolskiej, Oświeceniowej i Romantycznej (1976–1990)
  • kierownik Studium Zaocznego Filologii Polskiej
  • kierownik Polonistycznego Studium Zawodowego[1][3]

Praca naukowa

edytuj

Jego zainteresowania naukowe koncentrowały się na literaturze i kulturze Oświecenia i Romantyzmu. Zaliczany jest do najwybitniejszych dwudziestowiecznych mickiewiczologów[7][8][9]. Opracował w ramach Wydania Jubileuszowego edycję Pana Tadeusza A. Mickiewicza[10].

Specjalizował się w tekstologii i edytorstwie. Zasłynął dwutomowym wydaniem Pism estetyczno-krytycznych Kazimierza Brodzińskiego (Wrocław 1964), w którym skompletował cały dostępny zespół krytycznych prac Brodzińskiego[11].

Jest autorem licznych opracowań biograficznych i biogramów w Polskim Słowniku Biograficznym, Słowniku pracowników książki polskiej (Warszawa-Łódź, 1972) i Słowniku badaczy literatury polskiej (Łódź, 1989–1994)[12]. Opracowana przez niego bibliografia osobowa Stanisława Pigonia uznawana jest za wzorcową w swoim gatunku[13][14].

Interesował się badaniami regionalistycznymi i literaturą na Śląsku, głównie pracami Walentego Roździeńskiego i Gustawa Morcinka. Współpracował z wydawnictwem „Śląsk” oraz czasopismami „Zaranie Śląskie” i „Poglądy”[15].

W latach 1952–1963 utrzymywał bliskie kontakty z Jerzym Szaniawskim, któremu pomagał w publikacji esejów W pobliżu teatru (Kraków 1956)[16].

Był organizatorem ogólnopolskich sesji i konferencji naukowych poświęconych literaturze barokowej, twórczości Jana Kochanowskiego, Jerzego Szaniawskiego i Czesława Miłosza.

Jego dorobek naukowy liczy ponad 160 pozycji[17][18].

Praca dydaktyczna

edytuj

Na Uniwersytecie Śląskim prowadził zajęcia z historii i teorii literatury polskiej, literatury dla dzieci i młodzieży, literatury współczesnej, wstępu do nauki o literaturze, metodologii badań literackich, interpretacji literackiej i nauk pomocniczych. Położył znaczne zasługi przy organizacji dydaktyki, szczególnie w zakresie studiów zaocznych. Wielokrotnie uznawany za najlepszego dydaktyka Instytutu Filologii Polskiej UŚ, uhonorowany przyznaniem tytułu „Zasłużony Nauczyciel PRL” (1989)[19].

Działalność konspiracyjna

edytuj

W 1941 r. przedostał się do Generalnej Guberni. Rok później złożył przysięgę jako członek Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). Przybrał pseudonim „Grunwald”. Służył w 106 Dywizji Piechoty Armii Krajowej. Walczył w Ziemi Miechowskiej w oddziale dywersyjnym „Dominika-Pela”. Brał udział w ochronie sztabu 106. DP AK w Koniuszy, Zielenicach i Dziewięciołach. Następnie wcielony Samodzielnego Batalionu Szturmowego „Suszarnia”, w którym służył do listopada 1944 r., biorąc udział w akcji „Burza”. Pełniąc służbę wartowniczą pod Dziemięrzycami stoczył samotną, zwycięską walkę wręcz z patrolem niemieckim, chroniąc swój oddział przed atakiem wroga. W 1944 r. awansowany na starszego strzelca-podchorążego. Do stycznia 1945 r. ukrywał się w Miechowskiem. Był nauczycielem tajnego nauczania i redagował pismo konspiracyjne „Partyzant”. W 1984 r. odznaczony Krzyżem Virtuti Militari, awansował do stopnia porucznika[3][20].

Organizacje i stowarzyszenia

edytuj

Uczestniczył w pracach następujących organizacji:

  • Komisja Historyczno-Literacka Katowickiego Oddziału PAN (wiceprezes)
  • Komisja Tekstologiczno-Edytorska przy Komitecie Nauk o Literaturze PAN
  • Komitet Redakcyjny Edycji Krytycznej Dzieł Kazimierza Brodzińskiego
  • Komitet Redakcyjny Słownika Badaczy Literatury Polskiej przy Komitecie Nauk o Literaturze
  • Miejska Rada Narodowa w Sosnowcu
  • Podkomisja Śląska Krakowskiego Oddziału PAN (wiceprezes)
  • Rada Naukowa Śląskiego Instytutu Naukowego (od 1969 r.)
  • Rada Naukowa Śląskiego Towarzystwa Naukowo-Literackiego (przewodniczący 1992)
  • Rada Redakcyjna Polskiego Słownika Biograficznego PAN
  • Redakcja Naczelnej Reedycji Wydania Jubileuszowego Dzieł Adama Mickiewicza
  • Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza, oddział w Sosnowcu (wiceprezes)
  • Zarząd Oddziału Katowickiego Towarzystwa Wiedzy Powszechnej (wiceprezes 1968–1972)
  • Zespół Naukowo-Dydaktyczny do Programów Nauczania Języka Polskiego (przewodniczący)[1][3]

Odznaczenia

edytuj

Bibliografia

edytuj
  • Bibliografia prac Zbigniewa Jerzego Nowaka. Oprac. Bożena Mazurkowa. W: Warsztat badawczy profesora Zbigniewa Jerzego Nowaka: charakterystyki, wspomnienia, bibliografia. Katowice, 2004, s. 13–32
  • Bożena Mazurkowa: Bibliografia prac Zbigniewa Jerzego Nowaka. W: Szkice o literaturze dawnej i nowszej: ofiarowane Profesorowi Zbigniewowi Jerzemu Nowakowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. Red. nauk. Jan Malicki, Renarda Ocieczek. Katowice, 1991, s. 12–27
  • Irena Bajerowa: Śp. Profesor dr hab. Zbigniew Jerzy Nowak (7 III 1919 – 17 V 1993): nekrolog. „ Język Polski”, 1994, z. 2, s. 115–117
  • Jerzy Starnawski: Zbigniew Jerzy Nowak: (7 lipca 1919 – 17 maja 1993). W: Studia Norwidiana. R.11, 1993, s. 229–242
  • Krystyna Heska-Kwaśniewicz, Marek Piechota: Zbigniew Jerzy Nowak (1919–1993). Katowice, 2006.
  • Krystyna Heska-Kwaśniewicz: Spełniony sen AK-owca: profesor Zbigniew Jerzy Nowak w partyzantce. „Śląsk”, 2003, nr 7, s. 42–45
  • Marek Piechota: Profesor Zbigniew Jerzy Nowak (1919–1993) – filolog polski na Śląsku. W: Śląscy uczeni: o tych, co odeszli: wydanie jubileuszowe. Katowice, 2007, s. 47–59
  • Marek Piechota: Profesor Zbigniew Jerzy Nowak (1919–1993): wspomnienie po latach. „Ruch Literacki”, 2005, z. 2, s. 211–217
  • Piotr Wilczek: Profesor Zbigniew Jerzy Nowak. „Śląsk”, 1998, nr 5, s. 36–37
  • Szkice o literaturze dawnej i nowszej: ofiarowane Profesorowi Zbigniewowi Jerzemu Nowakowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. Red. nauk. Jan Malicki, Renarda Ocieczek. Katowice, 1991
  • Warsztat badawczy profesora Zbigniewa Jerzego Nowaka: charakterystyki, wspomnienia, bibliografia. Pod red. Marka Piechoty. Katowice, 2004
  • Zmarli pracownicy Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach 1968–2008: „Non omnis moriar”. Pod red. Antoniego Barciaka. Katowice, 2008, s. 259–260
  • Stefan Zabierowski: Profesor Zbigniew Jerzy Nowak. „Post Scriptum”, 1993, nr 6, s. 31–33

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d Antoni Barciak, Zmarli pracownicy Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach 1968–2008: „Non omnis moriar”, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2008, s. 259-260, ISBN 978-83-226-1774-8, OCLC 297853073 [dostęp 2019-05-31].
  2. ↑ a b M. Piechota : Wspomnienie o profesorze Zbigniewie Jerzym Nowaku „Gazeta Uniwersytecka (UŚ)”, nr 1, 1993 http://gazeta.us.edu.pl/node/205501
  3. ↑ a b c d e f Krystyna Heska-Kwaśniewicz, Marek Piechota, Zbigniew Jerzy Nowak (1919–1993), wyd. 1, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2006, ISBN 83-226-1544-2, OCLC 191007788 [dostęp 2019-05-31].
  4. ↑ Z. J. Nowak: Żołnierz w świecie poetyckim Mickiewicza. W: Adam Mickiewicz. Materiały Śląskiej sesji Mickiewiczowskiej Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Katowice 10 i 11 kwiecień 1956. Katowice 1958, s. 15–74
  5. ↑ Z. J. Nowak: „Ze studiów nad Księgami narodu i pielgrzymstwa polskiego”. „Roczniki Humanistyczne” 1961, T. 10, z. 1: Prace z polonistyki, s. 5–124
  6. ↑ M. Piechota: Nadanie Imienia Profesora Zbigniewa Jerzego Nowaka Sali Rady Wydziału Filologicznego. „Gazeta Uniwersytecka (UŚ)”, nr 9–10, 2004 http://gazeta.us.edu.pl/node/222181
  7. ↑ Marek Piechota, Profesor Zbigniew Jerzy Nowak – badacz, krytyk i edytor wydań Pana Tadeusza, [w:] Marek Piechota (red.), Warsztat badawczy profesora Zbigniewa Jerzego Nowaka: charakterystyki, wspomnienia, bibliografia, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2004, s. 96–110, ISBN 83-226-1329-6, OCLC 749503601 [dostęp 2019-05-31].
  8. ↑ Zofia Stefanowska, „Pan Tadeusz” według Nowaka, [w:] Marek Piechota (red.), Warsztat badawczy profesora Zbigniewa Jerzego Nowaka: charakterystyki, wspomnienia, bibliografia, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2004, s. 87–94, ISBN 83-226-1329-6, OCLC 749503601 [dostęp 2019-05-31].
  9. ↑ Teresa Winek, Zbigniewa Jerzego Nowaka edytorska droga do „Pana Tadeusza”, [w:] Marek Piechota (red.), Warsztat badawczy profesora Zbigniewa Jerzego Nowaka: charakterystyki, wspomnienia, bibliografia, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2004, s. 111–119, ISBN 83-226-1329-6, OCLC 749503601 [dostęp 2019-05-31].
  10. ↑ Adam Mickiewicz, Dzieła, wyd. 1, Warszawa: Czytelnik, 1995, ISBN 978-83-07-01889-8, OCLC 30621772 [dostęp 2019-05-31].
  11. ↑ Jerzy Paszek, Dzieło życia Zbigniewa Jerzego Nowaka (O edycji Pism… Kazimierza Brodzińskiego), [w:] Marek Piechota (red.), Warsztat badawczy profesora Zbigniewa Jerzego Nowaka: charakterystyki, wspomnienia, bibliografia, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2004, s. 42–48, ISBN 83-226-1329-6, OCLC 749503601 [dostęp 2019-05-31].
  12. ↑ Rościsław Skręt, O artykułach biograficznych Profesora Zbigniewa Jerzego Nowaka, [w:] Marek Piechota (red.), Warsztat badawczy profesora Zbigniewa Jerzego Nowaka: charakterystyki, wspomnienia, bibliografia, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2004, s. 84–86, ISBN 83-226-1329-6, OCLC 749503601 [dostęp 2019-05-31].
  13. ↑ Z. J. Nowak: Bibliografia prac Stanisława Pigonia 1908-1956. W: Księga pamiątkowa ku czci Stanisława Pigonia. Kraków, 1961, s. 7-125
  14. ↑ Z. J. Nowak: Bibliografia prac Stanisława Pigonia 1959-1970. W: Stanisław Pigoń, człowiek i dzieło. Kraków, 1972, s. 448-515
  15. ↑ Krystyna Heska-Kwaśniewicz, Profesor Zbigniew Jerzy Nowak i sprawy śląskie, [w:] Marek Piechota (red.), Warsztat badawczy profesora Zbigniewa Jerzego Nowaka: charakterystyki, wspomnienia, bibliografia, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2004, s. 64-73, ISBN 83-226-1329-6, OCLC 749503601 [dostęp 2019-05-31].
  16. ↑ Stefan Zabierowski, Zbigniew Jerzy Nowak o Jerzym Szaniawskim, [w:] Marek Piechota (red.), Warsztat badawczy profesora Zbigniewa Jerzego Nowaka: charakterystyki, wspomnienia, bibliografia, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2004, s. 74–83, ISBN 83-226-1329-6, OCLC 749503601 [dostęp 2019-05-31].
  17. ↑ Bożena Mazurkowa, Bibliografia prac Zbigniewa Jerzego Nowaka, [w:] Marek Piechota (red.), Warsztat badawczy profesora Zbigniewa Jerzego Nowaka: charakterystyki, wspomnienia, bibliografia, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2004, s. 13–42, ISBN 83-226-1329-6, OCLC 749503601 [dostęp 2019-05-31].
  18. ↑ Bożena Mazurkowa, Bibliografia prac Zbigniewa Jerzego Nowaka, [w:] Szkice o literaturze dawnej i nowszej, wyd. 1, Katowice: Uniwersytet Śląski, 1992, s. 12–27, ISBN 83-226-0402-5, OCLC 28579456 [dostęp 2019-05-31].
  19. ↑ Renarda Ocieczek, O Zbigniewie Jerzym Nowaku wspomnienie, [w:] Marek Piechota (red.), Warsztat badawczy profesora Zbigniewa Jerzego Nowaka: charakterystyki, wspomnienia, bibliografia, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2004, s. 137–143, ISBN 83-226-1329-6, OCLC 749503601 [dostęp 2019-05-31].
  20. ↑ K. Heska-Kwaśniewicz: Spełniony sen AK-owca. „Śląsk” 2003, nr 7,s. 42-45 https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/20012/edition/17505/content?ref=desc
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Zbigniew_Jerzy_Nowak&oldid=73548560”