Zawietrzność

Zawietrzność – zjawisko występujące na statkach z napędem żaglowym, polegające na dążeniu jednostki do skręcania w kierunku przeciwnym do kierunku, z którego wieje wiatr (odpadania), mimo neutralnego położenia steru. Zachowanie takie jest spowodowane brakiem zrównoważenia żaglowego, co może być stałą cechą jednostki, lub skutkiem celowego działania.

Przyczyna zawietrzności

Równowaga kursowa jachtu zależy od wzajemnego położenia środka ożaglowania (SOż) oraz środka bocznego oporu SBO. W ogólności zawietrzność występuje, gdy SOż przesunięty jest w kierunku dziobu względem SBO. Powstaje wtedy moment powodujący odpadanie jachtu.

Wpływ na powstawanie zawietrzności ma zarówno ożaglowanie jak i kształt części podwodnej kadłuba. Zawietrzność uznaje się zwykle za cechę niepożądaną, stwarzającą zagrożenie w przypadku utraty kontroli nad sterem - jednostka zaczyna wówczas zmieniać szybko kurs na pełniejszy. Może to spowodować nadmierny przechył wywołany wzrostem siły przechylającej i w skrajnych przypadkach wywrotkę jednostki. Stała zawietrzność jachtu utrudnia manewrowanie i wymaga stałego wychylenia steru od pozycji neutralnej, co zwiększa opór hyrodynamiczny jednostki.

Sposoby wywoływania zawietrzności

Istnieją sposoby celowego wywoływania zawietrzności jachtu poprzez działanie sternika lub całej załogi. W ogólności sprowadzają się one do wpływania na położenie SOż lub SBO. Poniżej opisano kilka z nich.

Działania mające na celu przesunięcie SOż w kierunku dziobu:

Wybranie żagli przednich i wyluzowanie żagli tylnych.
Zrzucenie żagli tylnych.

Działania mające na celu przesunięcie SBO w kierunku rufy:

Przegłębienie rufy poprzez przesunięcie balastu.
Podniesienie płetwy mieczowej.

Podczas projektowania jachtu konstruktor stara się zaplanować ożaglowanie dla jednostki oraz kształt kadłuba w taki sposób, aby jacht był zrównoważony, jednakże w przypadkach samodzielnych modyfikacji takich jak np. zmiana ożaglowania (jego typu, powierzchni, czy kroju) lub kształtu kadłuba, może wystąpić nawietrzność lub zawietrzność jednostki.

Zjawiskiem przeciwnym zawietrzności jest nawietrzność, a w transporcie lądowym zjawiskami podobnymi do nich są nadsterowność i podsterowność.

Bibliografia

Franciszek Haber: Vademecum żeglarza i sternika jachtowego. Warszawa: WILGA, 2004, s. 51-52. ISBN 83-7375-197-1.
Andrzej Kolaszewski, Piotr Świdwiński: Żeglarz i sternik jachtowy. Warszawa: Alma-press.