Zawójkowate

Zawójkowate
	Valvatidae
	J.E. Gray, 1840
	; Muszla zawójki pospolitej (Valvata piscinalis)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	mięczaki
Gromada	ślimaki
Podgromada	przodoskrzelne
(bez rangi)	Heterobranchia
Nadrodzina	Valvatoidea
Rodzina	zawójkowate
	Typ nomenklatoryczny
	Valvata O.F. Müller, 1773
Synonimy
	Borystheniinae Starobogatov, 1983; Valvatinae Gray, 1840;
	Borystheniinae Starobogatov, 1983; Valvatinae Gray, 1840;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zawójkowate (Valvatidae) – szeroko rozprzestrzeniona rodzina obejmująca drobne, słodkowodne ślimaki skrzelodyszne. Liczy około 70 gatunków. W Polsce w różnych typach wód śródlądowych występują przedstawiciele czterech gatunków należących do tej rodziny.

Etymologia nazwy

Nazwa pochodzi od rodzaju typowego, Valvata (zawójka) (valva, ae łac. – skorupka^[3]).

Cechy morfologiczne

Muszle o zróżnicowanym kształcie, od płasko zwiniętych do szerokostożkowatych, kulisto-stożkowatych, stożkowato-wieżyczkowatych, niewielkie. Wyciągnięta w ryjek głowa zaopatrzona w dwa długie, cienkie, blisko osadzone czułki. Oczy położone u podstawy czułków, tuż za nimi. Noga w części przedniej podzielona na dwa płaty, które w trakcie poruszania odchylają się na boki i ku tyłowi^[4]. Skrzele podwójnie pierzaste, leży w pobliżu krawędzi płaszcza, towarzyszy mu leżący z lewej strony czułek płaszczowy, który jest pokryty nabłonkiem rzęskowym. Obydwa te narządy mogą wystawać na zewnątrz jamy płaszcza^[4].

Występowanie

Szeroko rozprzestrzenione na półkuli północnej^[4]. W Polsce występują trzy gatunki: zawójka pospolita (Valvata piscinalis) i zawójka płaska (Valvata cristata), rozpowszechnione w całym kraju z wyjątkiem obszarów górskich, oraz zawójka rzeczna (Borysthenia naticina)^[4]. Wykazywana z Polski zawójka przypłaszczona (Valvata pulchella)^[4] jest obecnie synonimizowana z Valvata piscinalis^[5].

Biologia i ekologia

Zajmowane siedliska

Poszczególne gatunki występują w różnych typach zbiorników wodnych i cieków, na dnie piaszczystym, piaszczysto-mulistym, mulistym, głównie w płytkim litoralu. Niektóre gatunki (V. piscinalis f. antiqua) występują także w głębszych partiach wód, w sublitoralu i profundalu^[4]^[6].

Odżywianie

Filtratory i zdrapywacze. Odżywiają się detrytusem, peryfitonem, zeskrobywanymi radulą fragmentami tkanek roślin wodnych^[4].

Rozmnażanie

Obojnaki, silnie rozwinięte prącie znajduje się poniżej prawego czułka^[4].

Podział systematyczny

Rodzina liczy około 70 współczesnych gatunków^[2]^[7], opisano także ponad 200 gatunków kopalnych^[2]. W rodzinie zawójkowatych nie wyodrębniono podrodzin^[8], wyróżnia się natomiast następujące rodzaje^[2]:

Amplovalvata Yen, 1952 †
Ariomphalus Bandel & F. Riedel, 1994 †
Borysthenia Lindholm, 1914
Megalovalvata Lindholm, 1906
Microcyclas Raspail, 1909 †
Pseudomegalovalvata Kozhov, 1936
Sinorificium F. Guo, 1982 †
Valvata O.F. Müller, 1773 – rodzaj typowy

Zobacz też

mięczaki Polski

Przypisy

↑ J.E.J.E. Gray J.E.J.E., A manual of the land and fresh-water shells of the British Islands by W. Tyrton. A new edition, Londyn 1840, s. 79 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e MolluscaBase eds., Valvatidae Gray, 1840, [w:] MolluscaBase [online] [dostęp 2024-05-10] (ang.).
↑ Kumaniecki 1975 ↓.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Piechocki 1979 ↓.
↑ MolluscaBase eds., Valvata pulchella S. Studer, 1789, [w:] MolluscaBase [online] [dostęp 2024-05-10] (ang.).
↑ Glöer 2002 ↓.
↑ Strong E.E., Gargominy O., Ponder W.F. & Bouchet P., Global Diversity of Gastropods (Gastropoda; Mollusca) in Freshwater, „Hydrobiologia”, 595, 2008, s. 149–166 .
↑ PhilippeP. Bouchet PhilippeP. i inni, Revised Classification, Nomenclator and Typification of Gastropod and Monoplacophoran Families, „Malacologia”, 61 (1–2), 2017, s. 1–526, DOI: 10.4002/040.061.0201 (ang.).

Bibliografia

Andrzej Piechocki: Mięczaki (Mollusca) : ślimaki (Gastropoda). T. 7: Fauna słodkowodna Polski. Warszawa ; Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 187. ISBN 83-01-01143-2.
Peter Glöer: Süßwassergastropoden Nord- und Mitteleuropas. T. Die Tierwelt Deutschlands. Hackenheim: ConchBooks, 2002. ISBN 3-925919-60-0.
Kazimierz Kumaniecki: Słownik łacińsko-polski. Warszawa: PWN, 1975, s. 546.
Andrzej Kołodziejczyk, Paweł Koperski: Bezkręgowce słodkowodne Polski: klucz do oznaczania oraz podstawy biologii i ekologii makrofauny. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2000, s. 249. ISBN 83-235-0192-0.

Linki zewnętrzne

Valvatidae w AnimalBase Animal Base, dostęp: 26 maja 2014.
Valvatidae w bazie NCBI dostęp: 25 maja 2014.
Haszprunar G. 2014. A nomenclator of extant and fossil taxa of the Valvatidae (Gastropoda, Ectobranchia). „ZooKeys” 377: 1–172. pdf.

[1] J.E.J.E. Gray J.E.J.E., A manual of the land and fresh-water shells of the British Islands by W. Tyrton. A new edition, Londyn 1840, s. 79 .

[mb-2] MolluscaBase eds., Valvatidae Gray, 1840, [w:] MolluscaBase [online] [dostęp 2024-05-10] (ang.).

[CITEREFKumaniecki1975-3] Kumaniecki 1975 ↓.

[CITEREFPiechocki1979-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Piechocki 1979 ↓.

[mb2-5] MolluscaBase eds., Valvata pulchella S. Studer, 1789, [w:] MolluscaBase [online] [dostęp 2024-05-10] (ang.).

[CITEREFGlöer2002-6] Glöer 2002 ↓.

[7] Strong E.E., Gargominy O., Ponder W.F. & Bouchet P., Global Diversity of Gastropods (Gastropoda; Mollusca) in Freshwater, „Hydrobiologia”, 595, 2008, s. 149–166 .

[Bouchet2017-8] PhilippeP. Bouchet PhilippeP. i inni, Revised Classification, Nomenclator and Typification of Gastropod and Monoplacophoran Families, „Malacologia”, 61 (1–2), 2017, s. 1–526, DOI: 10.4002/040.061.0201 (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]