Zatoka Commonwealthu
Zatoka Commonwealthu (ang. Commonwealth Bay)[1] – zatoka między Point Alden a Cape Gray na Wybrzeżu Jerzego V w Antarktydzie Wschodniej.
 Commonwealth Bay, zdjęcie wykonane podczas Australasian Antarctic Expedition w 1912 | |
| Terytorium | |
|---|---|
| Lokalizacja | |
Położenie na mapie Antarktyki  | |
 66°54′S 142°40′E/-66,900000 142,666667
| |
Nazwa
edytujNazwa upamiętnia zjednoczenie Australii – powstanie Związku Australijskiego (ang. Commonwealth of Australia) – w 1901 roku[2].
Geografia
edytujZatoka między Point Alden a Cape Gray[2] na Wybrzeżu Jerzego V w Antarktydzie Wschodniej[3][a]. Ma ok. 48 km szerokości[2].
Zatoka jest znana z rekordowych w skali globu wiatrów katabatycznych – w 1995 roku automatyczna stacja meteorologiczna na Przylądku Denisona odnotowała wiatry katabatyczne wiejące z prędkością dochodzącą w porywach do 205 km/h[4]. Takie prędkości umożliwia szczególna topografia terenu, wytwarzając tzw. efekt dyszy (ang. funneling effect)[5]. Riffenburgh (2007) podaje, że prędkość porywów wiatru dochodzi tu do 322 km/h[6]. Mawson (1915) opisywał wiatry, których prędkość szacował na więcej niż 75 m/s (270 km/h)[4].
Zatoka nie jest normalnie pokryta lodem z uwagi na działalność wiatrów katabatycznych, które wypychają lód na otwarte wody[7]. W grudniu 2010 roku masywna góra lodowa B09B o powierzchni 100 km² utknęła na mieliźnie w zatoce, uniemożliwiając wędrówkę lodu na otwarte wody[7]. Spowodowało to powstanie trwałej pokrywy lodowej między górą a brzegiem o grubości 3 m[7]. Żyjąca tu kolonia pingwinów Adeli, zależna od dostępu do wód morskich, została odcięta od morza, co spowodowało drastyczny spadek jej liczebności[8]. Liczebność populacji wydrzyków antarktycznych pozostała stabilna[9].
Historia
edytujZatoka została odkryta w 1912 roku podczas Australasian Antarctic Expedition, której liderem był Douglas Mawson (1911–1914)[2]. Główna baza wyprawy znajdowała się na Przylądku Denisona nad zatoką[6][10]. Do tej pory zachowały się zabudowania bazy Mawsona – Mawson’s Huts, które otrzymały status Szczególnie Chronionego Obszaru Antarktyki (ang. Antarctic Specially Protected Area, ASPA) – ASPA 162 Mawson’s Huts, Cape Denison, Commonwealth Bay, George V Land, East Antarctica[11].
Uwagi
edytuj- ↑ Douglas Mawson (1911–1914) początkowo uważał, że zatoka znajduje się na Ziemi Adeli, lecz po proklamacji Terre-Adélie przez Francję, tereny brytyjskiej Ziemi Adeli stały się częścią Ziemi Jerzego V, zob. Riffenburgh 2007 ↓, s. 51.
Przypisy
edytuj- ↑ KSNG 2006 ↓, s. 22.
- ↑ a b c d SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer ↓.
- ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and Australian Antarctic Gazetteer ↓.
- ↑ a b guinnessworldrecords.com ↓.
- ↑ Mills 2003 ↓, s. 727.
- ↑ a b Riffenburgh 2007 ↓, s. 264.
- ↑ a b c Wilson i in. 2016 ↓, s. 187.
- ↑ Wilson i in. 2016 ↓, s. 188.
- ↑ Wilson i in. 2016 ↓, s. 192.
- ↑ Mills 2003 ↓, s. 701.
- ↑ Antarctic Treaty Secretariat 2023 ↓.
Bibliografia
edytuj- Antarktyka. „Nazewnictwo geograficzne Świata”. 8, 2006. Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG). [dostęp 2023-01-07].
- Commonwealth Bay (Australian Antarctic Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
- Commonwealth Bay (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
- Fastest katabatic wind. [w:] guinnessworldrecords.com [on-line]. [dostęp 2023-01-07]. (ang.).
- Mills, William James: Exploring Polar Frontiers. ABC-CLIO, 2003. ISBN 978-1-57607-422-0. [dostęp 2023-01-07]. (ang.).
- Riffenburgh, Beau: Encyclopedia of the Antarctic. Taylor & Francis, 2007. ISBN 978-0-415-97024-2. [dostęp 2023-01-07]. (ang.).
- Secretariat of the Antarctic Treaty, ASPA 162: Mawson’s Huts, Cape Denison, Commonwealth Bay, George V Land, East Antarctica, [w:] www.ats.aq [online] [dostęp 2023-01-07] (ang.).
- Wilson, Kerry-Jayne, Turney, Chris S.M., Fogwill, Christopher J., Blair, Estelle. The impact of the giant iceberg B09B on population size and breeding success of Adélie penguins in Commonwealth Bay, Antarctica. „Antarctic Science”. 3 (28), s. 187–193, 2016. DOI: 10.1017/S0954102015000644. [dostęp 2023-01-07]. (ang.).