Zaraza wielka

Zaraza wielka
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	zarazowate
Rodzaj	zaraza
Gatunek	zaraza wielka
	Nazwa systematyczna
	Orobanche elatior Sutton; Trans. Linn. Soc. 4: 178 1798
Synonimy
	Orobanche maior L.;
	Orobanche maior L.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zaraza wielka^[4] (Orobanche elatior Sutton) – gatunek rośliny z rodziny zarazowatych (Orobanchaceae).

Zasięg występowania

Występuje w Azji i Europie^[5]. W Polsce jest rzadka. Występuje na rozproszonych stanowiskach, głównie na niżu i w pasie wyżyn. Jej stanowiska podawane były m.in. z Pomorza Gdańskiego, Niecki Nidziańskiej, Bramy Morawskiej, Wyżyny Śląskiej, Wyżyny Kieleckiej, Przedborskiej i Lubelskiej. W Karpatach podano jej występowanie tylko z pojedynczych stanowisk w Beskidzie Wyspowym, na Pogórzu Wielickim i Cieszyńskim^[6].

Morfologia

Kwiatostan

Kwiat

Pręciki

Słupek

Łodyga: Pojedyncza, zazwyczaj gruba, różowa lub rdzawoczerwona, gruczołowato owłosiona, pokryta gruczołowatymi łuskami^[6].
Kwiaty: Grzbieciste, 15–28 mm długości, zebrane w kłos długości ok. 30 cm. Kielich dwułatkowy. Łatki te są 2-zębne, rzadziej całobrzegie, z przodu zrośnięte lub przylegające. Korona kwiatu na początku różowa, później bladożółta, gruczołowato owłosiona. Poniżej pręcików zwęża się w rurkę, a powyżej stopniowo rozszerza. Warga dolna ma 3, zazwyczaj równe łatki, czasami tylko łatka środkowa jest większa. Warga górna jest delikatnie gruczołowato owłosiona, całobrzega lub wycięta, czasami tylko 2-łatkowa. Nitka pręcika owłosiona i zgrubiała w nasadzie. Szyjka słupka gruczołowato owłosiona. Znamię z dwiema łatkami^[6].
Owoc: Walcowata torebka^[6].
Gatunki podobne: Liczne gatunki zaraz są bardzo podobne morfologiczne. Za pewne można uznać tylko oznaczenie gatunku potwierdzone przez specjalistę^[6].

Biologia i ekologia

Rozwój: Bylina, geofit. Jest rośliną bezzieleniową i, jak wszystkie zarazy, pasożytem. W literaturze podaje się, że jej żywicielami są różne gatunki roślin z rodziny astrowatych (Asteraceae), w kilkuletnich badaniach prowadzonych przez polskich specjalistów stwierdzono jednak, że w Polsce jedynym jej żywicielem jest chaber driakiewnik (Centaurea scabiosa). Kwitnie od czerwca do sierpnia. Nasiona rozsiewane są przez wodę i wiatr^[6].

Siedlisko: Rośnie na kserotermicznych murawach oraz świetlistych zaroślach i lasach dębowych^[7].

Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 38^[6].

Zagrożenia i ochrona

Roślina była objęta w Polsce ochroną ścisłą w latach 2004-2014, od 2014 znajduje się pod częściową ochroną gatunkową^[8].

Gatunek jest umieszczony na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006)^[9] w grupie gatunków rzadkich, potencjalnie zagrożonych (kategoria zagrożenia R). W wydaniu z 2016 roku otrzymał kategorię EN (zagrożony)^[10].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-08].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-17].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin.
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-03-08].

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[grin-5] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-17].

[K-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[C-7] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.

[rozp2014-8] Dz.U. z 2014 r. poz. 1409 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin.

[redlist-9] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[10] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[4]

[1]

[2]

[3]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]