Zaraza w Atenach
Zaraza w Atenach (stgr. Λοιμὸς τῶν Ἀθηνῶν)[1] („dżuma” Tukidydesa[2], „zaraza ateńska”) – epidemia, która spustoszyła Ateny i starożytną Grecję podczas drugiej wojny peloponeskiej. Wybuchła w 430 p.n.e., powracając w 429 p.n.e. i zimą 427/426 p.n.e.[3]
.jpg) Zaraza w starożytnym mieście (mal. Michiel Sweerts, poł. XVII wieku) | |
| Choroba |
nie wiadomo |
|---|---|
| Wirus |
nie wiadomo |
| Lokalizacja | |
| Pierwsze wystąpienie | |
| Data wystąpienia |
430 p.n.e. |
| Potwierdzone przypadki |
nie wiadomo |
| Ofiary śmiertelne |
75–100 tys. |
Przyczyny wybuchu epidemii
edytujDotychczas nie ustalono, jaka zakaźna choroba stała się przyczyną wybuchu epidemii. Naukowcy uważają, że mógł to być tyfus, odra, ospa, dżuma, a nawet wirus Ebola – w rozmaitych interpretacjach rozpatrywano dotąd około 30 patogenów[4]. Istnieją również interpretacje, że był to ciąg różnych chorób: pierwotnej, np. ospy, i chorób typowych dla oblężenia (np. tyfusu lub czerwonki)[2]. Do Grecji została przywleczona najprawdopodobniej z Afryki (według Tukidydesa z Etiopii przez Egipt[5]), a do miasta przeniknęła przez port w Pireusie, z którego dostarczano żywność do stolicy Attyki. Perykles, wódz ateński, chciał przesiedlić ludność Attyki do Aten na czas wojny. Spowodowało to przeludnienie miasta i związane z tym pogorszenie warunków sanitarnych, co tylko ułatwiło rozprzestrzenianie się zarazy[3].
Objawy
edytuj_-_Death_of_Pericles.jpg)
Wiele z objawów zostało opisanych w Wojnie peloponeskiej Tukidydesa[6] i do dziś jest ona w tej kwestii podstawowym źródłem, z którego korzystają naukowcy. Początkowo chory miał wysoką gorączkę i piekące, zaczerwienione oczy. Następnie „jama ustna i język nabiegały krwią”, pojawiały się też problemy z oddychaniem, po kilku dniach także katar i chrypka. Kilka dni później problemy z oddychaniem się nasilały, dodatkowo chory miał też nudności i wymiotował. Około 7–9 dnia choroby pojawiała się gorączka wewnętrzna i pęcherze na ciele – wówczas chory najczęściej umierał. Większość z tych, którzy przetrwali ten okres, umierało kilka dni później z osłabienia połączonego z biegunką[2][7]. Na pełne wyzdrowienie nie mógł liczyć prawie nikt: ludzie tracili genitalia, palce rąk i nóg, niekiedy nawet wzrok. Wielu z nich cierpiało też później na demencję.
Skutki zarazy
edytuj
W Atenach podczas epidemii zapanował ogólny zamęt. Tukidydes w swoim utworze tak opisał nastrój panujący w Atenach:
Ludzie umierali w zupełnym chaosie; trupy leżały stosami, chorzy tarzali się po ulicach i wokół źródeł na pół żywi z pragnienia. Także świątynie, gdzie mieszkali, pełne były trupów; ludzie umierali tam na miejscu. Kiedy zaś zło szalało z ogromną siłą, a nikt nie wiedział, co będzie dalej zaczęto lekceważyć na równi prawa boskie i ludzkie[8].
Zapanowało zupełne bezprawie – ludzie przestali przestrzegać prawa, spodziewając się niechybnej śmierci. Wiele majątków bogaczy po ich śmierci było przejmowanych przez biednych, którzy szybko je roztrwaniali[9]. Mieszkańcy masowo porzucali normy społeczne i wyzbywali się swoich przekonań religijnych. Powszechnie uważano, że Apollo, uważany przez ludzi za źródło zarazy, pokazał w ten sposób poparcie dla Sparty w prowadzonej wojnie[7]. Zmarłych palono bez ceremoniału pogrzebowego lub chowano w masowych grobach, z których jeden odnaleziono w 1994[10] Szacuje się, że zaraza spowodowała śmierć ok. 25% ludności Aten, a także od 1/3 do 2/3 mieszkańców Attyki[11]. Wśród ofiar znalazł się twórca greckiej demokracji Perykles (którego autorytet podkopała pandemia), zachorował też Tukidydes, choć nie umarł. Wielu historyków uważa, że zaraza ta była jedną z najważniejszych przyczyn ostatecznej klęski Aten w wojnie ze Spartą. Choć Spartanie odstąpili od oblężenia Aten z powodu epidemii, sytuacja wojsk ateńskich była tragiczna. W pewnym momencie Zgromadzenie Ludowe wysłało do Sparty posłańca z propozycją pokoju[3]. Zgodnie z szacunkami zmarła 1/3 ateńskich żołnierzy[7] (ok. 4400 hoplitów i 30 jeźdźców (hippeis))[3]. W czasie samej wyprawy pod Potidaję zmarło ponad tysiąc żołnierzy, a zaraza zdziesiątkowała obóz pod miastem[3][12]. Nawoływania Peryklesa, by stawiać wierność ojczyzny ponad własne zdrowie, nie przechodziły bez echa, ale w większości przypadków ludzie nie byli aż do ok. 415 p.n.e. zdolni do prowadzenia działań wojennych[7]. Przegrana w wojnie peloponeskiej spowodowała upadek potęgi tego polis, z którego miasto już się nie podniosło[13].
Przypisy
edytuj- ↑ The Plague of Athens [online], TheFreeDictionary.com [dostęp 2021-01-09].
- ↑ a b c Heinz Schott: Kronika medycyny. Warszawa: Wydawnictwo "Kronika", 1994, s. 42, seria: Kronika. ISBN 83-86079-01-0.
- ↑ a b c d e Benedetto Bravo, Ewa Wipszycka, Historia starożytnych Greków. Tom 2, str. 169.
- ↑ Didier Raoult, Michel Drancourt, Paleomicrobiology: Past Human Infections, Springer Science & Business Media, 24 stycznia 2008, ISBN 978-3-540-75855-6 [dostęp 2021-01-09] (ang.).
- ↑ Tukidydes; Wojna peloponeska; tłum. Kazimierz Kumaniecki; Wrocław 2004, s. 113
- ↑ Tukidydes: Wojna peloponeska (tłum. Kazimierz Kumaniecki). Wrocław 2004, s. 114–115.
- ↑ a b c d N.G.L. Hammond, Dzieje Grecji, 1978, str. 419-420.
- ↑ Tukidydes; Wojna peloponeska; tłum. Kazimierz Kumaniecki; Wrocław 2004, s. 116
- ↑ Tukidydes: Wojna peloponeska (tłum. Kazimierz Kumaniecki). Wrocław 2004, s. 116.
- ↑ Plague Victims Found: Mass Burial in Athens – Archaeology Magazine Archive [online], archive.archaeology.org [dostęp 2021-01-09].
- ↑ Cztery epidemie, które zmieniły bieg dziejów [online], TwojaHistoria.pl [dostęp 2021-01-09] (pol.).
- ↑ Jennifer Tolbert Roberts, The Plague of War. Athens, Sparta and the Struggle for Ancient Greece, Oxford University Press 2017.
- ↑ Javier Martínez, Political consequences of the Plague of Athens, „Graeco-Latina Brunensia”, 22 (1), 2017, s. 135–146, DOI: 10.5817/GLB2017-1-12, ISSN 1803-7402 [dostęp 2021-01-09].