Zamek w Morawicy

Zamek w Morawicy – średniowieczny zamek rycerski, który znajdował się w Morawicy, w powiecie krakowskim w województwie małopolskim, na miejscu dzisiejszego kościoła św. Bartłomieja i plebanii.

Zamek w Morawicy

Widok kościoła św. Bartłomieja
Państwo	Korona Królestwa Polskiego
Miejscowość	Morawica
Typ budynku	Zamek
Ukończenie budowy	przeł. XII i XIII w.
Zniszczono	około 1408
Położenie na mapie gminy Liszki Zamek w Morawicy
Położenie na mapie Polski Zamek w Morawicy
Położenie na mapie województwa małopolskiego Zamek w Morawicy
Położenie na mapie powiatu krakowskiego Zamek w Morawicy
50°04′42,38″N 19°45′06,84″E

Wnętrze kościoła św. Bartłomieja w Morawicy

Historia

Zamek, który już w 1408 roku uważany był za bardzo stary, znajdował się na szczycie wzgórza dominującego nad okolicą. W średniowieczu należał do rodu Toporczyków (Toporów), pieczętujących się herbem Topór, protoplastów rodziny Tęczyńskich. Toporczykowie rezydowali tu już na przełomie XII i XIII wieku. Później zamek znajdował się w rękach Tęczyńskich i stanowił pierwotną siedzibę ich rodu. w XIV wieku przenieśli ją oni do zamku Tenczyn, którego budowę rozpoczął w 1319 roku kasztelan krakowski Jan Nawój z Morawicy.

Zrujnowany zamek posłużył jako materiał budowlany do budowy kaplicy (później kościoła) oraz plebanii. Pod plebanią zachowały się wykute w litej skale podziemne chodniki umożliwiające ucieczkę podczas oblężenia.

Kaplica

Pośrodku zamku stała niewielka, drewniana kaplica zbudowana przez 1200 rokiem. W Kodeksie dyplomatycznym mogilskim znajduje się informacja, że 1286 roku kapelanem kaplicy zamkowej i plebanem Morawicy był duchowny o imieniu Piotr (łac. Petrus capellanus de Morawica).

Około 1408 roku zamkową kaplicę przekształcono w murowany kościół wykorzystując do tego celu kamienie pochodzące z rozbiórki części zamku. W 1666 roku jedną z partii zamku zaadaptowano na plebanię, częściowo przebudowaną po 1871 roku. W 1743 roku stary kościół rozebrano i na jego miejscu zbudowano nowy, który stanął na fundamentach dawnego zamku. Fundamenty zamku znajdują się również pod XVIII-wieczną dzwonnicą.

Najstarsza wzmianka o rycerzach z Morawicy znajduje się w „Cudach św. Stanisława – Żywot większy” (Vita Sancti Stanislai – Vita maior) Wincentego z Kielczy; wspomniany jest tam rycerz Andrzej z Morawicy oraz pleban z Morawicy, Świętek (1247–1253); jest to również najstarsza wzmianka o parafii w Morawicy.

Na podstawie dokumentów kościelnych można odtworzyć listę duchownych pełniących funkcję plebanów Morawicy w XIV wieku; niektórzy z nich mogli także sprawować funkcję kapelanów kaplicy zamkowej:

• Stanisław (1319–1326),
• Florian i Stanisław (1326),
• Stanisław i Piotr (1350–1355),
• Nawój Andrzejowic z Morawicy i Tęczyna (1374–1384),
• Marcin (1395).

W „Księdze uposażeń diecezji krakowskiej” (Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, 1470–1480) Jana Długosza znajduje się informacja, że kościół w Morawicy, wzniesiony w 1408 roku, był „zbudowany z białego kamienia” (łac. ex albo lapide murata).

Legendy

Z zamkiem w Morawicy wiąże się podanie ludowe o jaskini pełnej skarbów odkrytej przez jednego z panów zamku, komesa Mateusza Tęczyńskiego, i o skale Krzywy Sąd, usytuowanej na wzgórzu w sąsiedniej miejscowości Aleksandrowice, nazwanej tak na pamiątkę niesprawiedliwego wyroku skazującego na śmierć giermka, który przypadkiem poznał tajemnicę położenia pieczary. Według tej legendy zamek popadł w ruinę po śmierci Mateusza Tęczyńskiego, dręczonego przez wyrzuty sumienia i ukąszonego przez żmiję; później ruiny zostały darowane przez Tęczyńskich kościołowi.

Bibliografia

• M. Kwaśnik, W. Palmowski, Historia Morawicy oraz dzieje morawickiej parafii, publikacja elektroniczna na stronach Parafii Świętego Bartłomieja w Morawicy [2].
• G. Leńczyk, Katalog grodzisk i zamczysk z terenu Małopolski, Muzeum Archeologiczne w Krakowie, Kraków 1983, na podstawie: S. Tomkowicz, Morawica, Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, t. II, 1906, s. 194–204.
• Morawica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 670 .