Zamek w Leśnicy
Zamek w Leśnicy – dawny zamek i rezydencja książęca w Leśnicy, powstały w 1132 roku jako gródek obronny, od tego czasu wielokrotnie niszczony i przebudowywany. Po włączeniu księstwa wrocławskiego w skład królestwa Czech zamek w okresie 1339-1945 stał się rezydencją bogatych rodów mieszczan wrocławskich. Podczas działań wojennych II wojny światowej nie został zniszczony. Po pożarze w 1953 roku odbudowany i przebudowany na potrzeby domu kultury bez zachowania wystroju i wyposażenia wnętrz. Obecnie mieści się w nim Centrum Kultury „Zamek”.
 nr rej. DS/A/5294/73 z 06.02.1962[1]
| |
 Zamek w Leśnicy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres | |
| Typ budynku |
pałac, zwyczajowo zwany zamkiem |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt |
Christoph Hackner |
| Kondygnacje |
3 |
| Rozpoczęcie budowy |
1132 |
| Ważniejsze przebudowy |
budowa murowanego zamku, 1420 |
| Zniszczono |
wojny husyckie, 1428 |
| Odbudowano |
1959–1963 |
| Pierwszy właściciel |
nieznany |
| Kolejni właściciele |
rezydencja książęca |
| Obecny właściciel | |
Położenie na mapie Wrocławia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
 51°08′46,98″N 16°52′14,20″E/51,146383 16,870611
| |
| Strona internetowa | |
Wraz z zabytkowym parkiem tworzy zespół pałacowo-parkowy.
Historia
edytujOkres piastowski
edytujZamek prawdopodobnie został zbudowany w 1132 roku jako niewielki gródek[3]. W nocy z 7 na 8 grudnia 1201 roku zmarł w nim Bolesław I Wysoki. Zgodnie z testamentem księcia miejscowość, w której umrze, miała być przekazana cystersom z opactwa w Lubiążu. Jego syn Henryk I Brodaty, motywując to potrzebą posiadania rezydencji podczas częstych podróży pomiędzy Wrocławiem a Legnicą, pozostawił sobie zamek, a jako rekompensatę przekazał wieś Bartoszowa. Murowany zamek wzmiankowany w 1271 roku zbudował Bolesław I Wysoki lub Henryk I Brodaty[4]. Po śmierci Henryka VI Dobrego, ostatniego księcia wrocławskiego, zamek wraz z całym księstwem stał się częścią królestwa Czech[2].
Okres czeski
edytujW 1339 roku zamek stał się rezydencją mieszczańską po tym, jak Leśnica (wówczas samodzielne miasto) została sprzedana przez króla Czech Jana Luksemburskiego wraz z zamkiem mieszczaninowi wrocławskiemu Gysko de Reste za 300 praskich groszy. Pomiędzy 1339 i 1412 rokiem kilkakrotnie zmieniał właścicieli. Najpierw był własnością braci von Sitten[2] (Wilherus i Johannes[3]), od 1348 roku do Petera Riegera, następnie Ottona z Nysy (Otto von der Neisse), a w latach 1377–1399 Nikolausa Klettendorfa[2]. W 1348 roku przebywał na nim Karol IV Luksemburski[2]. W 1412 roku zamek został kupiony przez wrocławskiego patrycjusza Michaela Banke, który w 1420 roku, na podstawie królewskiej zgody, zbudował nowe założenie – otoczony fosą murowany zespół obronny, złożony z dwóch domów oraz wieży[5]. Zniszczony w 1428 roku przez wojska husyckie, a w 1459 roku spalony przez mieszczan wrocławskich z obawy przed przejęciem zamku przez husyckiego króla Jerzego z Podiebradów[2]. W 1494 roku zamek przeszedł w posiadanie rodu von Hörnigów. Po bezpotomnej śmierci Ludwika II Jagiellończyka w 1526 roku Czechy dostały się pod panowanie Habsburgów.
Okres habsburski
edytujW 1563 roku na zamku przebywał Maksymilian II Habsburg[2]. W roku 1610 Heinrich von Hörnig wybudował nową urządzoną z przepychem ufortyfikowaną siedzibę rodową w miejscu poprzedniego zamku. W 1611 roku odwiedził ją król czeski Maciej Habsburg (od 1612 roku cesarz rzymski). Zamek został zniszczony w 1633 roku przez działania zbrojne wojny trzydziestoletniej. W rękach rodu von Hörnig zamek pozostawał do roku 1641. W 1651 roku został kupiony przez Horatiusa von Forno (z którym związane jest legenda o duchu nawiedzającym zamek) i pozostawał własnością tego rodu (z krótka przerwą na początku XVIII wieku) do roku 1733[2][4], kiedy kupiony został przez Zakon Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą i w latach 1735–1740 pod kierownictwem architekta Christopha Hacknera przebudowany w stylu barokowym (scalono istniejące dwa skrzydła w jedną bryłę i ujednolicono elewację zachowując poprzedni charakter wnętrz)[4]. Na trakcie prowadzącym do Środy Śląskiej (obecnie plac Świętojański) ustawiono pomnik Matki Boskiej i św. Jana Nepomucena[2]. Po I wojnie śląskiej Leśnica wraz z większą częścią Śląska oraz z ziemią kłodzką stała się częścią Królestwa Prus, a potem Cesarstwa Niemieckiego.
Okres pruski i niemiecki
edytujW 1742 roku zamek został sprzedany baronowi Ferdinandowi von Mudrachowi[4][2], który w latach 1752–1757 przebudował wnętrza w stylu rokoko[4]. Architektem tej przebudowy był Johann Merck[3], a przy budowie pracowali kamieniarze Hans Georg Orth z Wrocławia i Heinrich Calame z Poczdamu, snycerz Ehbisch, sztukator Christian Adam Koch, wrocławski rzeźbiarz Albrecht Siegwitz[5][3]. Wieczorem 5 grudnia 1757 roku, po bitwie pod Lutynią, król Fryderyk II Wielki miał zaskoczyć i pojmać kwaterujących w pałacu austriackich oficerów (nie wiadomo, czy wydarzenie to miało rzeczywiście miejsce, ale po nagłośnieniu stało się częścią miejscowe tradycji)[4]. Na zamku przed bitwą kwaterę miał Karol Lotaryński, głównodowodzący wojsk austriackich[2]. W 1761 zamek przeszedł na własność rodziny von Maltzanów. Podczas wojen napoleońskich w zamku kwaterowały wojska francuskie i bawarskie (1806–1807), książę Hieronim Bonaparte (1808), marszałek Michel Ney (1813)[2]. W 1836 roku zamek wraz z majątkiem został kupiony za cenę 125 tysięcy talarów przez Carla von Wylich und Lottum[4] i w roku 1837 stał się częścią ordynacji rodu von Wylich und Lottum złożonej z dóbr Leśnicy, Ratynia i Mokrego[2]. W 1841 roku majątek odziedziczył syn Carla von Wylich und Lottum – Hermann Friedrich (poseł w Holandii). Następnie zamek był w posiadaniu synów Hermanna: Moritza (1849–1876) i Wilhelma (1876–1907). Zamek odziedziczyła trzecia córka Wilhelma, Wiktoria von Wylich und Lottum (zmarła w 1933 roku), a jej mąż Ludolf von Wylich und Lottum, ostatni właściciel zamku, zmarł nie pozostawiając następców w dniu 20 marca 1944 roku w Neklade na Rugii[4]. Podczas działań wojennych II wojny światowej nie został zniszczony.
Okres PRL
edytujPo II wojnie światowej zamek stał opuszczony w latach 1945–1953, spalony w 1953 roku, zabezpieczony w 1958 roku[2], podczas odbudowy oraz prac adaptacyjnych na potrzeby domu kultury z lat 1959–1963 zniszczono pozostałe po pożarze wyposażenie i wystrój wnętrz[3]. W 1962 roku zamek został wpisany do rejestru zabytków. Po 1974 roku remont i adaptacja piwnic i kazamatów.
Okres współczesny
edytujW 1995 roku przeprowadzono remont elewacji. Obecnie w zamku mieści się Centrum Kultury „Zamek”, będące instytucją kultury miasta Wrocławia[6].
Architektura
edytujZamek jest budowlą murowaną z cegły, tynkowaną, dwuskrzydłową, trójkondygnacyjną, podpiwniczoną. Wokół pałacu znajduje fosa z tworzącymi taras fortyfikacjami bastejowymi z ambrazurami. W piwnicach znajdują się relikty zamku z 1271 roku[4]. Główne wejście usytuowane centralnie pod balkonem z metalową baustradą. Nad oknami balkonowymi pierwszego piętra herb barona Ludolfa von Veltheim-Lottum trzymany przez dwa lwy[7], właściciela do 1945[8].
-
Herb Veltheim-Lottum -
Herb von Veltheim -
Herb von Lottum -
Legenda
edytujLegenda mówi, iż na zamku pokutuje dusza starosty śląskiego hrabiego Horacego (Horatiusa) von Forno, który w 1663 roku nakazał zmasakrowanie stabłowickich chłopów, którzy protestowali przeciwko likwidacji kościołów protestanckich[4] lub też 50 chłopów wraz z żonami i dziećmi, którzy nie chcąc przejść na katolicyzm schronili się na cmentarzu, gdzie oddano do nich śmiertelną salwę, a ciała wrzucono do wody[9].
Horacy von Forno był postacią historyczną pełnił urząd prezydenta kamery. Po jego śmierci w 1654 roku Rada Miejska zezwoliła na pochówek w kościele Najświętszej Marii Panny na Piasku, ale z daleko idącymi zastrzeżeniami, nocną porą, bez śpiewów i ceremonii[9].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 227. [dostęp 2013-08-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Historia zamku. Centrum Kultury Zamek. [dostęp 2013-08-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-09)].
- ↑ a b c d e Jan Harasimowicz (red.): Encyklopedia Wrocławia. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, s. 1014. ISBN 83-7384-561-5.
- ↑ a b c d e f g h i j Krzysztof Garbaczewski (red.): Żółty szlak turystyczny dookoła Wrocławia im. dr. Bronisława Turonia: rowerowe trasy dojazdowe: przewodnik. Wrocław: Spółka Autorska Z.K. Garbaczewscy, 1995, s. 15-17. ISBN 83-913457-6-9.
- ↑ a b Wrocław–Leśnica barokowy zespół obronny. www.zamkipolskie.com. [dostęp 2016-05-10].
- ↑ Jacek Potocki (red.): Zamki Dolnego Śląska. T. 2. Wrocław: JOT, 1996, s. 88-89. ISBN 83-905457-5-6.
- ↑ Herb nad wejściem do zamku w Leśnicy.. [dostęp 2023-09-19]. (pol.).
- ↑ Wrocław - Leśnica. Lissa. [dostęp 2023-09-19]. (pol.).
- ↑ a b Legenda o złych hrabiach. Centrum Kultury Zamek. [dostęp 2013-08-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-11)].